Το άγαλμα στη μνήμη των θυμάτων του λιμού το 1931-33 ανεγέρθηκε στο Αλμάτι του Καζακστάν. Στιγμιότυπο από το κανάλι Jurnal Exclusive στο YouTube.

Στις 31 Μαΐου, το Καζακστάν ξαναθυμάται την πιο σκοτεινή περίοδο της ιστορίας του, καθώς τιμά τη μνήμη των θυμάτων της σταλινικής καταστολής και της πείνας τη δεκαετία του '30 στη χώρα. Το 1997, η κυβέρνηση όρισε την 31η Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων Πολιτικής Καταστολής ευαισθητοποιώντας για τα εκατομμύρια των θυμάτων, που καταπιέζονταν από τις σοβιετικές Αρχές στο Καζακστάν. Μιλώντας για τη σημασία αυτής της ημέρας, ο πρόεδρος του Καζακστάν Κασίμ-Ζομάρτ Τοκάγιεφ δήλωσε ότι «τα εγκλήματα του ολοκληρωτισμού έχουν αφήσει βαθύ σημάδι στη συνείδηση» του λαού του Καζακστάν και είναι σημαντικό «να συνεχίσουμε να μελετάμε αυτές τις σκοτεινές σελίδες της ιστορίας αποκαθιστώντας τη δικαιοσύνη σε όλα τα αθώα θύματα».

Το 2020, ο Τοκάγιεφ ίδρυσε την Κρατική Επιτροπή για την Πλήρη Αποκατάσταση Θυμάτων Πολιτικής Καταστολής. Αποτελείται από 11 ομάδες εργασίας και η καθεμία μελετά αρχεία για να βρει θύματα καταστολής, που ανήκουν σε συγκεκριμένες ομάδες, όπως θρησκευτικούς κληρικούς και τοπική διανόηση. Η απόφαση για τη σύσταση αυτής της επιτροπής ήρθε 27 χρόνια, αφότου η κυβέρνηση ενέκρινε το νόμο για την αποκατάσταση μαζικών πολιτικών καταστολών το 1993, ο οποίος ήταν ένας από τους πρώτους νόμους που εγκρίθηκαν μετά την ανεξαρτησία του Καζακστάν το 1991.

Το Καζακστάν ήταν μια από τις χώρες, που επλήγησαν περισσότερο από την πολιτική καταστολή και την κολεκτιβοποίηση και την αποκουλακοποίηση, η οποία συνίστατο στην εκποίηση της γης πλούσιων αγροτών και άλλων περιουσιών, πολιτικές των σοβιετικών Αρχών. Εκατομμύρια άνθρωποι από διάφορα μέρη της Σοβιετικής Ένωσης απελάθηκαν βίαια στο Καζακστάν και η χώρα έγινε αναπόσπαστο μέρος του συστήματος γκουλάγκ ως υποδοχής πολλών μεγάλων στρατοπέδων εργασίας φυλακών όπως το Steplag, το Karlag και το ALZHIR. Η πιο τραγική περίοδος στην ιστορία του Καζακστάν ήταν η δεκαετία του '30, όταν ο μαζικός λιμός και η πολιτική καταστολή της τοπικής διανόησης και των ιδιοκτητών ακινήτων οδήγησαν σε εκατομμύρια θανάτους, μεγάλης κλίμακας εξωτερική μετανάστευση και ριζικό μετασχηματισμό των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών δομών.

Λιμός και θάνατος στη στέπα

Στις αρχές του 18ου αιώνα, το χανάτο του Καζακστάν χωρίστηκε σε τρεις ζουζ (ορδές): μεγάλη, μεσαία και μικρή. Το Καζακστάν τέθηκε για πρώτη φορά υπό ρωσικό έλεγχο το 1730, όταν η Μικρή Ορδή έγινε το προτεκτοράτο της Ρωσίας. Μέχρι το 1742, η Μέση και η Μεγάλη Ορδή έγιναν επίσης προτεκτοράτα και μέχρι το 1848 τα χανάτα και των τριών ορδών καταργήθηκαν παραδίδοντας ό,τι αυτονομία παρέμενε στα χέρια των τοπικών αρχόντων. Το 1920, η σοβιετική κυβέρνηση ίδρυσε την Αυτόνομη Περιφέρεια Κιργιζίας στην επικράτεια του Καζακστάν, η οποία μετονομάστηκε σε Καζακική Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία το 1925. Το Καζακστάν έγινε συστατική δημοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης το 1936.

Όπως και με άλλες συνιστώσες περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης, το Καζακστάν έπεσε θύμα πολιτικής καταστολής, κολεκτιβοποίησης και πολιτικών αποκουλακοποίησης στα τέλη της δεκαετίας του '20 και της δεκαετίας του '30. Οι σοβιετικές Αρχές προσπάθησαν να αλλάξουν ριζικά το Καζακστάν καταστέλλοντας την τοπική διανόηση, αφαιρώντας από τους κατοίκους της τις περιουσίες τους και αναγκάζοντας τον νομαδικό πληθυσμό του να εγκατασταθεί σε μια περιοχή και να επικεντρωθεί στη γεωργική και βιομηχανική παραγωγή.

Μεταξύ 1921-1954, σχεδόν 100.000 άνθρωποι δικάστηκαν με πολιτικές κατηγορίες και περίπου 25.000 από αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο. Η περίοδος αιχμής αυτών των καταστολών ήταν το 1928, όταν τα μέλη του κόμματος Alash Orda, που εκπροσωπούσαν την πολιτική και πολιτιστική ελίτ του Καζακστάν, εκκαθαρίστηκαν ως «αστοί εθνικιστές». Όσοι κατάφεραν να αποφύγουν τις θανατικές ποινές το 1928 δικάστηκαν ξανά το 1937 αντιμετωπίζοντας είτε θανατικές ποινές είτε μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης σε στρατόπεδα εργασίας. Στη διαδικασία των καταστολών, η σοβιετική κυβέρνηση στέρησε από τη χώρα τους ιθαγενείς πολιτικούς ηγέτες και τις φιλοδοξίες της για οποιαδήποτε ουσιαστική περιφερειακή αυτονομία.

Ακολουθεί ένα βίντεο στο YouTube για τους ηγέτες του κόμματος Alash Orda.

Τα χειρότερα σημειώθηκαν το 1931-1933, όταν το Καζακστάν επλήγη από τον πιο καταστροφικό λιμό στην ιστορία του. Μέχρι το 1930, οι πολιτικές κολεκτιβοποίησης και αποκουλακοποίησης της Σοβιετικής Ένωσης, που ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του '20, είχαν ως αποτέλεσμα την έλλειψη προμηθειών τροφίμων σε όλη την επικράτειά της. Το Καζακστάν έγινε η κύρια περιοχή, όπου το Κρεμλίνο εξήγαγε κρέας για τον στρατό του και τις μεγάλες πόλεις και σχημάτισε στρατηγικά αποθέματα τροφίμων.

Στην περίοδο της πενταετίας μεταξύ 1928 και 1933, ο αριθμός των ζώων στη χώρα μειώθηκε κατά 90%: από 40,5 εκατομμύρια σε 4,5 εκατομμύρια. Στην πράξη, οι πολίτες του Καζακστάν, που ζούσαν νομαδικές και ημινομαδικές ζωές εκείνη την εποχή και βασίζονταν στα ζώα ως την κύρια πηγή τροφής τους, έμειναν χωρίς μέσα διαβίωσης. Ο λιμός στοίχισε κάπου από ενάμισι έως τρία εκατομμύρια ζωές, με το 90% των θυμάτων να είναι Καζάκοι. Ο αριθμός όσων έφυγαν από το Καζακστάν λόγω της πείνας κυμαίνεται από ένα έως δύο εκατομμύρια ανθρώπους.

Εδώ είναι ένα βίντεο στο YouTube για τον λιμό στο Καζακστάν το 1931-1933.

Μια παρόμοιας κλίμακας λιμός στην Ουκρανία, ο Γολοντομόρ, έχει αναγνωριστεί ως γενοκτονία στην Ουκρανία. Αν και ο λιμός στο Καζακστάν δεν έχει αναγνωριστεί ως γενοκτονία, καθώς δεν πληροί τα κριτήρια, οι μελετητές συμφωνούν ότι τα αποτελέσματά του ήταν παρόμοια καταστροφικά.

Μια φυλακή σε μέγεθος χώρας

Το Καζακστάν ήταν διαβόητο ότι ήταν μια από τις κύριες χώρες προορισμού για τους απελαθέντες και τους πολιτικούς κρατούμενους στη Σοβιετική Ένωση. Οι σοβιετικές Αρχές θεώρησαν την τοπική χρήση της γης και των πόρων από τους νομάδες ως παράλογη και προσπάθησαν να μετατρέψουν το Καζακστάν σε αγροτική και βιομηχανική περιοχή με τη βοήθεια κρατουμένων και απελαθέντων ειδικευμένων στη γεωργία και τη μηχανική.

Η χώρα φιλοξενούσε 11 στρατόπεδα εργασίας φυλακών εντός του συστήματος Γκουλάγκ, κατανεμημένα σε διάφορες περιοχές. Από το 1930 έως τα τέλη της δεκαετίας του '50, περισσότεροι από 5 εκατομμύρια άνθρωποι στάλθηκαν σε αυτούς τους καταυλισμούς. Η πλειοψηφία τους ήταν θύματα πολιτικής καταστολής και υπάγονταν στην κατηγορία των «εχθρών του λαού». Το μεγαλύτερο στρατόπεδο ήταν το Karlag στο κεντρικό Καζακστάν. Μεταξύ 1931 και 1959, σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι πέρασαν από αυτόν τον καταυλισμό, ο οποίος — με έκταση 2 εκατομμυρίων εκταρίων — είχε το μέγεθος του Ισραήλ.

Εδώ είναι ένα βίντεο στο YouTube για την ιστορία του Karlag.

Το Steplag ήταν ένα άλλο διαβόητο στρατόπεδο και είχε ειδική θέση ως φυλακή για όσους καταδικάστηκαν για προδοσία, κατασκοπεία και άλλα πολιτικά εγκλήματα. Άνοιξε το 1948 μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, συγγραφέας του Αρχιπελάγους Γκούλαγκ, εξέτισε μέρος της ποινής του στο Steplag. Οι κρατούμενοί του κατασκεύασαν θερμοηλεκτρικούς σταθμούς, πολυκατοικίες, φράγματα της δεξαμενής Kengir , δούλευαν σε ανθρακωρυχεία και ανέπτυξαν κοιτάσματα μαγγανίου.

Το ALZHIR ήταν ένα μοναδικό στρατόπεδο Γκουλάγκ στο βόρειο Καζακστάν. Άνοιξε το 1938 ως φυλακή για τα μέλη της οικογένειας των λεγόμενων «προδότων της πατρίδας», δηλαδή συζύγων, αδελφών και μητέρων πολιτικών κρατουμένων. Περίπου 8.000 κρατούμενοι πέρασαν από το στρατόπεδο, το οποίο ήταν μία από τις τέσσερις μεγαλύτερες γυναικείες φυλακές στη Σοβιετική Ένωση.

Εκτός από τα στρατόπεδα Γκουλάγκ, το Καζακστάν έγινε μάρτυρας ενός άλλου εγκλήματος μεγάλης κλίμακας από τις σοβιετικές Αρχές: των μαζικών απελάσεων. Μεταξύ 1937 και 1944, περισσότεροι από 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι απελάθηκαν βίαια στο Καζακστάν. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν εθνοτικές ομάδες από διάφορα μέρη της Σοβιετικής Ένωσης, οι οποίες θεωρήθηκαν αναξιόπιστες και εθνικιστές και θεωρήθηκαν ως απειλή.

Οι εθνοτικές εκτοπίσεις ξεκίνησαν στα μέσα της δεκαετίας του '30 με εθνοτικές ομάδες, που ζούσαν σε παραμεθόριες περιοχές, όπως Κορεάτες στα ανατολικά, Φινλανδοί, Γερμανοί και Πολωνοί στα δυτικά και Κούρδοι, Ιρανοί και Εβραίοι στο νότο. Το επόμενο κύμα ήρθε κατά τη διάρκεια και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και περιλάμβανε μαζικές απελάσεις Τσετσένων και Ινγκουσετών, Τατάρων της Κριμαίας και Ουκρανών, μεταξύ άλλων. Τουλάχιστον 500 χιλιάδες Ουκρανοί απελάθηκαν στο Καζακστάν.

Ακολουθεί ένα βίντεο στο YouTube σχετικά με την απέλαση  Τσετσένων και Ινγκουσετών στο Καζακστάν.

Η πολιτική καταστολή και η πείνα άφησαν βαθιά σημάδια στον λαό του Καζακστάν. Ένα από τα σημερινά αποτελέσματα της καταστολής είναι το γεγονός ότι η χώρα φιλοξενεί 124 εθνικότητες. Τα τραγικά γεγονότα από τη μακρά σκοτεινή περίοδο της ιστορίας απαιτούν ενδελεχή έρευνα για την αποκατάσταση των θυμάτων. Το Καζακστάν εξακολουθεί να παλεύει με τραγωδίες του παρελθόντος και να επεξεργάζεται το εθνικό του τραύμα.