Εικόνα από RG72 από  Wikimedia Commons. Χρησιμοποιείται με  άδεια CC BY-SA 4.0 

Η συντριπτική πλειονότητα των Ρομά στη Ρωσική Αυτοκρατορία στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν αναλφάβητοι: μόνο το 2-4% του συνολικού πληθυσμού τους μπορούσε να διαβάζει και να γράφει στα ρωσικά. Οι Ρομά μουσικοί αντιπροσώπευαν μια ειδική ομάδα, που ζούσε σε μεγαλύτερες πόλεις. Αλλά ακόμη και αυτή η κοινότητα παρέμεινε «ημιμαθής».  Η πολιτική σχετικά με τη γλώσσα των Ρομά κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν μέρος της γενικής πολιτικής απέναντι στους μικρούς λαούς και τις γλώσσες τους στη Ρωσική και αργότερα Σοβιετική Αυτοκρατορία. Η έλλειψη δικών τους εδαφών ήταν ο λόγος, για τον οποίο το καθεστώς του πληθυσμού των Ρομά και οι δυνατότητες κάλυψης των εκπαιδευτικών του αναγκών ήταν πάντα σημαντικά χαμηλότερες από αυτές των άλλων λαών, ακόμη και εκείνων πολύ μικρότερων σε αριθμό από τους Ρομά.

Παιδιά Ρομά χορεύουν στους δρόμους της Μόσχας, 1925. Άγνωστος φωτογράφος. Εικόνα από Wikimedia Commons. Ελεύθερη χρήση.

Ωστόσο, στις δεκαετίες του '20 και του '30, για περίπου 15 χρόνια, η ηγεσία της ΕΣΣΔ ακολούθησε μια πολιτική δημοκρατικής ανάπτυξης για τις μειονότητες, η οποία επεκτάθηκε και στους Ρομά. Ιδρύθηκαν οι δημόσιοι σύλλογοι Ρομά και το (υπάρχον ακόμη) θέατρο «Romen». Δημιουργήθηκαν μουσικά σύνολα Ρομά, τμήμα Ρομά στην Ένωση Προλετάριων Συγγραφέων και η Πανρωσική Ένωση των Ρομά.

Από το 1917 έως τις αρχές της δεκαετίας του '30, ως μέρος της πολιτικής της «επιστροφής στις ρίζες» (коренизация στα ρωσικά, υποστήριξη εθνοτικών γλωσσών και πολιτισμών), οι σοβιετικές Αρχές υποστήριξαν την επέκταση των μητρικών γλωσσών των λαών της ΕΣΣΔ. Για αυτούς δημιουργήθηκαν αλφάβητα βασισμένα στη λατινική ή κυριλλική γραφή και λογοτεχνικά πρότυπα και το κράτος ανέπτυξε τον πολιτισμό και τη μαζική εκπαίδευση σε αυτές τις γλώσσες.

Στο πλαίσιο του εθνικού σχολικού προγράμματος, εφαρμόστηκε το πρώτο ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα στον κόσμο για τους Ρομά. Άνοιξαν διάφορες τάξεις και σχολεία Ρομά, όπου τα μαθήματα του δημοτικού σχολείου διδάσκονταν στη γλώσσα Ρομά και ιδρύθηκε ένα κολέγιο κατάρτισης εκπαιδευτικών για Ρομά. Επειδή η πολιτική εκείνη την εποχή στρεφόταν προς την εξάλειψη του αναλφαβητισμού, δημιουργήθηκε μια γραπτή γλώσσα για τα Ρομά με βάση τη γλώσσα μιας από τις διασπορές, των ρώσικων ρομανί. Από το 1928 έως το 1938 εκδόθηκαν περίπου 300 δημοσιεύσεις στη ρωσική ρομανί, συμπεριλαμβανομένων εγχειριδίων, πρωτότυπων έργων Ρομά συγγραφέων (περίπου 30) και μεταφράσεων Ρώσων κλασικών.

Όπως γράφει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Arzamas, οι ομιλίες του Στάλιν δημοσιεύτηκαν επίσης στη νεοδημιουργηθείσα γλώσσα. Στις δεκαετίες του '20 και του '30, δημοσιεύτηκε επίσης διδακτικό υλικό για τη γλώσσα των Ρομά,  συμπεριλαμβανομένου του «Βασικού Οδηγού για τα ρομανί σχολεία», ενός οδηγού για τη γραμματική και την ορθογραφία της γλώσσας των Ρομά, και εγχειρίδια για τη γλώσσα των Ρομά μέχρι την τετάρτη τάξη. Συνολικά, μέχρι το 1938, είχαν εκδοθεί 13 σχολικά βιβλία στα ρομανί, εκτός από βιβλία για λογοτεχνική ανάγνωση και ανθολογίες ρομανί λογοτεχνίας.

Όμως, το 1938, λόγω μιας απότομης αλλαγής στην εσωτερική εθνική πολιτική, αυτή η διαδικασία σταμάτησε. Τα σχολεία και οι τάξεις των Ρομά διαλύθηκαν και συγχωνεύτηκαν με ρωσόφωνα. Οι περισσότεροι Ρομά μαθητές εκδιώχθηκαν. Η γραπτή γλώσσα των Ρομά ήταν μια από όσες καταργήθηκαν το 1938. Όλα τα εθνικά πολιτιστικά και εκπαιδευτικά προγράμματα τερματίστηκαν και όλες οι εκπαιδευτικές δομές για τους Ρομά χαρακτηρίστηκαν ως επιβλαβείς, απομονώνοντας τα παιδιά από τη σοβιετική ζωή. Οι περισσότεροι από τους Ρομά, που συνέχισαν να έχουν νομαδικό τρόπο ζωής, δεν έλαβαν εκπαίδευση κατά τη διάρκεια αυτής της σύντομης περιόδου, αν και βοήθησε στη δημιουργία ενός λεπτού στρώματος Ρομά διανόησης, κυρίως μεταξύ αστικών ομάδων μουσικών.

Οι απελάσεις κοινωνικών ομάδων και ολόκληρων λαών ήταν μια πάγια πρακτική του μπολσεβίκικου καθεστώτος. Αυτές οι διαδικασίες εντάθηκαν από τις αρχές της δεκαετίας του '30 έως τα μέσα της δεκαετίας του '50. Δεκαπέντε λαοί και περισσότερες από 40 εθνότητες υπέστησαν απελάσεις. Περίπου 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι εκδιώχθηκαν από τις πατρίδες τους, πολλοί από τους οποίους πέθαναν κατά τη διάρκεια της απέλασης. Πάνω από 800 χιλιάδες εκτοπισμένοι κατέληξαν στη Σιβηρία. Μερικοί Ρομά ήταν μεταξύ των απελαθέντων.

Στις 5 Οκτωβρίου 1956, το Προεδρείο του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ εξέδωσε διάταγμα «Σχετικά με την ενασχόληση με την εργασία Ρομά που ασχολούνται με την αλητεία» (γνωστό μεταξύ των Ρομά ως Διάταγμα περί Εγκατάστασης). Υπό την απειλή της φυλάκισης, οι Ρομά διατάχθηκαν να μένουν σε σπίτια. Τους δόθηκε δάνειο για την ανέγερση κατοικιών και τα πρώτα χρόνια διατηρήθηκε αυστηρός έλεγχος στις μετακινήσεις τους. Ήταν υποχρεωμένοι να βρουν δουλειά. Μερικοί από τους άνδρες άρχισαν να εργάζονται σε συλλογικές φάρμες (ως σταβλίτες, φύλακες, γεωπόνοι κ.λπ.) ή σε κοντινές επιχειρήσεις. Οι γυναίκες ως επί το πλείστον δεν εργάζονταν, με κάποιες να ασχολούνταν με την μαντεία.

Η μετάβαση των Ρομά στη μόνιμη εγκατάσταση συνοδεύτηκε από την καθιέρωση ελέγχου από τις τοπικές διοικήσεις για τυχόν μετακινήσεις οικογενειών Ρομά (που συνεχίστηκε για περίπου δέκα χρόνια). Ως αποτέλεσμα, το μέσο επίπεδο εκπαίδευσης των παιδιών Ρομά αυξήθηκε, αν και κυρίως στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, σπανιότερα μέχρι την πέμπτη-έκτη τάξη.

Αυτή η κατάσταση με την εκπαίδευση είναι ορατή ακόμη και τώρα: κοινωνιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι περίπου το 80% των παιδιών Ρομά μετά την ηλικία των 11 ετών δεν πηγαίνουν σχολείο. Έτσι, μετά την προσέλκυση παιδιών στα σχολεία, τη δεκαετία 1960-1980, η πλειονότητα των Ρομά ανέπτυξε ένα μοντέλο απόκτησης εκπαίδευσης συγκρίσιμο με το μοντέλο, που χαρακτηρίζει τις αγροτικές οικογένειες στην προβιομηχανική προεπαναστατική Ρωσία, όπου τα παιδιά εισήχθησαν πρωταρχικά στον γραμματισμό, και το 90% εξ αυτών δεν πήγαν σχολείο μετά την ηλικία των δώδεκα ετών.

Αυτό το μοντέλο συνεχίζεται, επειδή διατηρεί τον παραδοσιακό τρόπο, που εντάσσονται οι Ρομά στην κοινωνία και μοιράζονται τον πολιτισμό τους. Ταυτόχρονα, τα ρωσικά σχολεία δεν καλύπτουν τις ανάγκες των Ρομά μαθητών, ειδικά όσον αφορά τη γλώσσα τους και τον τρόπο που μιλούν. Χωρίς μεθόδους διδασκαλίας και δασκάλους που ξέρουν πώς να βοηθήσουν τα παιδιά Ρομά να μάθουν τη γλώσσα τους, τα εκπαιδευτικά τους προβλήματα συχνά θεωρούνται από τους δασκάλους ως ιατρικά προβλήματα, κάτι που δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την πραγματικότητα.