Στιγμιότυπο οθόνης του λογαριασμού του YouTube Gracia Divina Togo

Στην Αφρική, η αξιοποίηση των τοπικών γλωσσών αντιμετωπίζει την κυριαρχία των γλωσσών, που προκύπτουν από τον ιστορικό και τον οικονομικό αποικισμό και την έλλειψη πολιτικής βούλησης των αφρικανικών κυβερνήσεων.

Το 2019 εκτιμάται ότι ο πληθυσμός της ηπείρου υπερβαίνει τα 1.300 εκατομμύρια, επομένως είναι η δεύτερη πιο πολυπληθής στον κόσμο μετά την Ασία και είναι σε συνεχή αύξηση πληθυσμού. Αυτό εξηγεί, για παράδειγμα, την αύξηση των γαλλόφωνων στον κόσμο, των οποίων η πλειοψηφία βρίσκεται σήμερα στην Αφρική.

Στην Αφρική, βρίσκουμε περισσότερες από 2.000 τοπικές γλώσσες στην Αφρική, ομαδοποιημένες σε πέντε γλωσσικές οικογένειες: νιγηροκονγκολεζικές γλώσσες, αφροασιατικές γλώσσες, γλώσσες χόισαν, αυστρονησιακές γλώσσες και γλώσσες του Νείλου-Σαχάρας. Μόνο περίπου δώδεκα τοπικές γλώσσες ξεχωρίζουν ως οι πιο ομιλούμενες: τα σουαχίλι, με περισσότερα από 150 εκατομμύρια ομιλητές, τα χάουσα, με περίπου 79 εκατομμύρια, τα γιορούμπα με 60 εκατομμύρια, τα φούλα με περισσότερους από 50 εκατομμύρια ομιλητές, τα ορόμο με περισσότερους από 35 εκατομμύρια, τα ίγκμπο μεταξύ 20 και 35 εκατομμυρίων ομιλητών, τα αμχαρικά με περισσότερους από 29 εκατομμύρια, τα ζουλού με περισσότερους από 27 εκατομμύρια, τα λινγκάλα με 20 εκατομμύρια, τα μπαμπάρα με περισσότερους από 15 εκατομμύρια, τα κιρούντι 12 εκατομμύρια και τα σόνα με 7 εκατομμύρια. Εκτός από αυτές τις κύριες γλώσσες, οι περισσότερες από τις άλλες γλώσσες μιλώνται λιγότερο κι έχουν μετρημένους ομιλητές.

Από το 2003, οι αφρικανικές χώρες, κυρίως οι γαλλόφωνες, έχουν αναλάβει να κάνουν μεταρρυθμίσεις για να καθοδηγήσουν τη διδασκαλία τοπικών και εθνικών γλωσσών. Παρά τις πρωτοβουλίες, αυτές οι γλώσσες προσπαθούν να επιβληθούν σε γλώσσες που ονομάζονται «επίσημες», όπως τα αγγλικά, γαλλικά, αραβικά, ακόμη και τα πορτογαλικά. Εκτός από τα αραβικά, αυτές οι γλώσσες επιβλήθηκαν στην αποικιακή εποχή και παραμένουν ως εθνικές γλώσσες μετά την ανακοίνωση της ανεξαρτησίας από τη δεκαετία του '50 και του '60.

Σχέση μεταξύ γλωσσών και οικονομίας

Η πρόοδος των τοπικών γλωσσών αποτελεί την ανάπτυξη δείκτη DU, επειδή επιτρέπουν στις τοπικές κοινότητες να αφομοιώνουν γρήγορα βασικές πληροφορίες και να μεγιστοποιούν το εισόδημα. Εν πάση περιπτώσει, αυτές οι γλώσσες αντιμετωπίζουν μια σκληρή οικονομική πραγματικότητα, που ευνοεί τις αποκαλούμενες διεθνείς γλώσσες. Για παράδειγμα, η γαλλοφωνία δεν έχει επισημάνει ποτέ την υποστήριξη για τη διδασκαλία τοπικών γλωσσών, της οποίας η πρώτη αποστολή είναι να προωθήσει τα γαλλικά, που έχουν 120 εκατομμύρια ομιλητές στην Αφρική. Το ίδιο συμβαίνει και με άλλες γλώσσες που μιλούνται στην ήπειρο, ειδικά τα αγγλικά, με περισσότερους από 200 εκατομμύρια ομιλητές, τα αραβικά με 150 εκατομμύρια ομιλητές και τα πορτογαγλικά με 40 εκατομμύρια.

Στα παραπάνω προστίθεται η παγκοσμιοποίηση, η οποία αναγκάζει τους πληθυσμούς της ηπείρου να υιοθετήσουν μια κυρίαρχη γλώσσα εις βάρος όσων μιλούν οικιακά. Αυτός ο παράγοντας υπονομεύει τα εξαιρετικά προγράμματα για την προώθηση των τοπικών γλωσσών, που ξεκίνησαν από ορισμένες αφρικανικές κυβερνήσεις, με την αξιοσημείωτη εξαίρεση της Νότιας Αφρικής, η οποία έχει 11 επίσημες γλώσσες, εννέα από τις οποίες είναι αυτόχθονες.

Και άλλοι παράγοντες συμβάλλουν σε αυτήν την ανισότητα: η πλειοψηφία των κοινωνικών δικτύων δημιουργείται και κωδικοποιείται σε γλώσσες με μεγάλη επιρροή, όπως τα αγγλικά. Επιπλέον, εάν περιμένουν να ακουστούν σε περισσότερους ανθρώπους διεθνώς, οι καλλιτέχνες συχνά αισθάνονται αναγκασμένοι να τραγουδούν στα αγγλικά.

Η αγγλική, η οποία εξακολουθεί να είναι η γλώσσα των επιχειρήσεων, ομιλείται παγκοσμίως και πολλοί την προτιμούν από τις άλλες γλώσσες. Το 2008, για παράδειγμα, ο Πρόεδρος Πολ Καγκάμε αντικατέστησε τα γαλλικά με τα αγγλικά στη Ρουάντα και έκανε τα αγγλικά την γλώσσα διδασκαλίας στο σύστημα εκπαίδευσης, παρόλο που το κράτος είναι μέλος της γαλλοφωνίας από το 1970. Σε ένα άρθρο δημοσιευμένο από το La Presse, λέει:

Nous donnons la priorité à la langue qui rendra nos enfants plus compétents et qui servira notre vision de développement du pays. L'anglais était meilleur pour les affaires et faciliterait l'intégration du pays à la Communauté d'Afrique de l'Est, dont les membres (Kenya, Ouganda et Tanzanie) sont anglophones.

Δώσαμε προτεραιότητα στη γλώσσα, που θα έκανε τα παιδιά μας πιο ταλαντούχα και θα πραγματοποιούσε το όραμά μας για την ανάπτυξη της χώρας. Τα αγγλικά ήταν καλύτερα για τις επιχειρήσεις και θα διευκόλυναν την ενσωμάτωση της χώρας στην κοινότητα της Ανατολικής Αφρικής, των οποίων τα μέλη (Κένυα, Ουγκάντα ​​και Τανζανία) είναι αγγλόφωνα.

Μια στρατηγική επιλογή, αλλά ανταποκρίνεται στην φιλοδοξία της χώρας να ανοιχτεί στην παγκοσμιοποίηση για να προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες στον πληθυσμό της.

Για τον Aimé Gavor, καθηγητή τογκολέζικων στην Λόμε, από τον οποίο πήρε συνέντευξη το Global Voices, αυτές οι νέες ευκαιρίες θέτουν υπό αμφισβήτηση τις πολιτικές των αφρικανικών χωρών, που προωθούν τις τοπικές γλώσσες κατά των αγγλικών και των κινεζικών μανδαρινικών:

Aujourd'hui l'anglais offre beaucoup d'opportunités et une multitude d'avantages à toutes personnes qui démontrent des qualités et compétences professionnelles dans cette langue. Même les parents de nos jours préfèrent mettre leurs enfants dans des écoles où ils peuvent très vite apprendre et maîtriser l'anglais dès le bas âge.

Σήμερα, τα αγγλικά προσφέρουν πολλές ευκαιρίες και πολλά πλεονεκτήματα σε όποιον επιδεικνύει επαγγελματικά προσόντα και δεξιότητες σε αυτή τη γλώσσα. Ακόμα και οι γονείς προτιμούν τώρα να στέλνουν τα παιδιά τους σε σχολεία, όπου μπορούν να μάθουν και να κυριαρχήσουν πολύ γρήγορα τα αγγλικά από νεαρή ηλικία.

Η Κίνα, όλο και περισσότερο παρούσα στην Αφρική, επενδύει στη διδασκαλία και τη διάδοση των κινέζικων μανδαρινικών για να την μετατρέψει σε διεθνή γλώσσα, όπως και στην ήπειρο. Αρκετές αφρικανικές κυβερνήσεις την ενσωματώνουν στα σχολικά τους προγράμματα ακολουθώντας το παράδειγμα της Νότιας Αφρικής το 2015 και της Ουγκάντα ​​το 2019, όπως δείχνει αυτό το βίντεο του CGTN Français:

Στην Γκάνα, αυτή η επιθυμία εκφράστηκε το 2022 σε ένα συνέδριο, όπως επιβεβαιώθηκε από τον Divine Yao Ayidzoe, διευθυντή του Υπουργείου Παιδείας, σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στη Le Monde:

Regardez l’expansion de l’économie chinoise, c’est la deuxième économie mondiale. Il va sans dire que ceux qui auront le privilège d’apprendre la langue chinoise [durant leurs études] auront une chance énorme.

Κοιτάξτε την επέκταση της κινεζικής οικονομίας, είναι η δεύτερη στον κόσμο. Είναι αυτονόητο ότι όσοι έχουν το προνόμιο να μάθουν κινέζικα [κατά τη διάρκεια των σπουδών τους] θα έχουν τεράστιες ευκαιρίες.

Ο Gavor προσθέτει:

A travers l'implantation des instituts Confucius dans les pays en Afrique, les Chinois essayent, petit à petit, d'imposer leur langue. Quiconque veut travailler dans leurs entreprises, doit maitriser le mandarin. Une nouvelle forme de colonisation linguistique.

Με τη δημιουργία ινστιτούτων Κομφούκιος στις αφρικανικές χώρες, οι Κινέζοι προσπαθούν να επιβάλουν σταδιακά τη γλώσσα τους. Όποιος θέλει να εργαστεί στις εταιρείες τους, πρέπει να κατέχει τα μανδαρινικά. Μια νέα μορφή γλωσσικού αποικισμού.

Οι γλωσσικοί ακτιβιστές αλλάζουν τους κανόνες του παιχνιδιού

Παρόλο που η κατάσταση δεν είναι κολακευτική για την προώθηση των τοπικών γλωσσών, ορισμένες πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών και των ακτιβιστών αφήνουν μια αχτίδα ελπίδας να φέξει. Στο Τόγκο, παρόλο που η κυβέρνηση εξέφρασε την επιθυμία της να προωθήσει τις τοπικές γλώσσες, δεν φαίνεται ότι ο εθνικός προϋπολογισμός περιλαμβάνει κεφάλαια για την προώθηση των γλωσσών που μιλούν στη χώρα. Μόνο ενώσεις όπως ο Συντονισμός για την Προώθηση των Εθνικών Γλωσσών στο Τόγκο (COPLAN-TOGO) κάνουν ό, τι μπορούν μέσω των δραστηριοτήτων τους. Μαζί με την COPLAN, η Ακαδημία Kabiyè είναι αφιερωμένη στην προώθηση αυτής της γλώσσας.

Αν και οι πιθανότητες είναι λίγες, οι παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών συνεχίζουν το έργο τους. Η πλατφόρμα Τεχνολογίες και Καινοτομίες για την Αειφόρο Ανάπτυξη (TIDD), για παράδειγμα, συγκεντρώνει ενδιαφερόμενους για να συζητήσουν το ρόλο των τοπικών γλωσσών στην ψηφιακή ένταξη.

Café Des Makers : Nous y sommes !
“Faire de nos langues locales un puissant outil d'inclusion” #Numérique #langueslocales #idemiafrica #fablelab #tgtwittos pic.twitter.com/uQDRb5FKKe

— TIDD (@tiddafrica) July 8, 2023

Café des Makers: Εδώ είμαστε!
«Ας κάνουμε τις τοπικές μας γλώσσες ένα ισχυρό εργαλείο συμπερίληψης».

Στα κοινωνικά δίκτυα, οι νέοι προσπαθούν να δείξουν το κωμικό ταλέντο τους με πρωτότυπα βίντεο στα έουε και στα κάμπιε στο YouTube:

Εδώ ένα Tiktok που διδάσκει τα διάφορα μέρη του σώματος στα έουε:

Στιγμιότυπο οθόνης ενός λογαριασμού Tiktok του χρήστη Loveling5

Η προώθηση και η ισότητα των τοπικών γλωσσών παραμένει μια πραγματική πρόκληση και απαιτεί πόρους, καθώς και πολιτική δέσμευση στην Αφρική. Χωρίς αυτές, η ήπειρος θα συνεχίσει να παγιδεύεται μεταξύ των δυτικών γλωσσών της αποικιοκρατικής εποχής και όσων επιβάλλονται από τον νεοαποικισμό.