Πινακίδες και άλλες διαφημίσεις στα Σκόπια προωθούν την υποψήφια της δεξιάς για την προεδρία Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα-Ντάβκοβα με τα συνθήματα «Η Μακεδονία και πάλι περήφανη» και «Η Γκορντάνα για πρόεδρος!» (το όνομα Γκορντάνα σημαίνει «περήφανη»). Φωτογραφία από το Global Voices, άδεια CC BY 3.0

Το δεξιό λαϊκιστικό πολιτικό κόμμα VMRO-DPMNE κέρδισε σαρωτική νίκη στις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές στη Βόρεια Μακεδονία, που διεξήχθησαν στις 8 Μαΐου 2024. Σύμφωνα με τα επίσημα αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν από την Κρατική Εκλογική Επιτροπή (SEC), η υποψήφια για την προεδρία Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα-Ντάβκοβα κέρδισε 65% των ψήφων, ενώ το κόμμα κέρδισε 58 από τις 120 έδρες στο κοινοβούλιο.

Η Σιλιάνοφσκα-Ντάβκοβα είναι η πρώτη γυναίκα στη θέση της δημοκρατικά εκλεγμένης προέδρου από τότε που η Βόρεια Μακεδονία κήρυξε την ανεξαρτησία της το 1992.

Εκτός από την υποστήριξη της γυναικείας εκπροσώπησης μέσω συνθημάτων όπως «Ώρα για γυναίκα Πρόεδρο», τα δικαιώματα των γυναικών δεν ήταν εξέχον ζήτημα στην εκστρατεία της Σιλιάνοφσκα-Ντάβκοβα, καθώς το VMRO-DPMNE παίρνει θέσεις κατά της ισότητας των φύλων χρησιμοποιώντας ρητορική υπεράσπισης «παραδοσιακών αξιών». Όταν ήταν στην εξουσία κατά την περίοδο της κρατικής σύλληψης (2006-2017) θέσπισε πολυάριθμους νόμους, συμπεριλαμβανομένου ενός κατά των αμβλώσεων και, ενώ ήταν στην αντιπολίτευση, εμπόδισαν την εισαγωγή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης.

Την κύρια εκτελεστική εξουσία στη χώρα κατέχει το αξίωμα του πρωθυπουργού, ενώ το αξίωμα του προέδρου έχει περιορισμένες, αλλά σημαντικές αρμοδιότητες ως αρχηγός κράτους, δηλαδή διπλωματικός εκπρόσωπος της χώρας και αρχιστράτηγος των ενόπλων δυνάμεων.

Παρόλο που ορισμένοι συμμετέχοντες στις εκλογές παραπονέθηκαν για παρατυπίες, όλοι παραδέχτηκαν ότι ήταν σε κλίμακα που δεν επηρεάζει το συνολικό αποτέλεσμα. Οι διεθνείς παρατηρητές σημείωσαν ότι οι εκλογές ήταν ανταγωνιστικές, «αλλά αμαυρώθηκαν από αρνητική ρητορική με εθνικιστικά συνθήματα, καθώς και από ελλείψεις στη νομοθεσία και ανεπαρκή εποπτεία των οικονομικών της εκστρατείας».

Συντριπτική νίκη για τους δεξιούς λαϊκιστές

Η SEC ανακοίνωσε ότι η συμμετοχή στις βουλευτικές εκλογές ήταν 53% από 1,8 εκατομμύρια εγγεγραμμένους ψηφοφόρους. Οι προεδρικές εκλογές είχαν χαμηλότερη συμμετοχή 46%, καθώς ορισμένα κόμματα, των οποίων οι υποψήφιοι έχασαν στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, προώθησαν ανοιχτά ή φανερά μποϊκοτάζ των δύο φιναλίστ. Ωστόσο, επιτεύχθηκε η απαραίτητη απαρτία του 40%.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που ανακοίνωσε η SEC, το VMRO-DPMNE, το οποίο είναι στενά σύμμαχος του ουγγρικού δεξιού κόμματος Fidesz, του οποίου ηγείται ο λαϊκιστής πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν, κέρδισε 58 από τις 120 έδρες στο κοινοβούλιο. Ο Όρμπαν ήταν από τους πρώτους που τους συνεχάρη για τη νίκη.

Το VMRO-DPMNE διεξήγαγε την εκστρατεία με βάση τον πυροδοτούμενο μακεδονικό εθνικισμό χρησιμοποιώντας συνθήματα που ακούγονταν σαν το MAGA στις ΗΠΑ: αντί «Κάντε την Αμερική Μεγάλη Ξανά», τώρα «[Κάνε τη] Μακεδονία περήφανη ξανά».

Το κυβερνών SDSM, το οποίο υπέφερε από εσωτερική διάσπαση παρόμοια με άλλα κεντροαριστερά κόμματα τις τελευταίες δεκαετίες, κέρδισε μόνο 19 έδρες, μια μεγάλη αποτυχία δεδομένου ότι κατείχε προηγουμένως 46. Η φήμη του αμαυρώθηκε από ανεκπλήρωτες υποσχέσεις κατά τη διάρκεια της Πολύχρωμης Επανάστασης του 2016 για απονομή δικαιοσύνης και να τερματιστεί η διαφθορά, καθώς και τα σκάνδαλα που σχετίζονται με δυσλειτουργικούς θεσμούς.

Τα κόμματα της αντιπολίτευσης της εθνικής Μακεδονίας κατηγόρησαν τη Δημοκρατική Ένωση για Ενσωμάτωση (DUI), τον αλβανόφωνο εταίρο του συνασπισμού στην κυβέρνηση, για πολλά από τα προβλήματα της χώρας με τη διαφθορά, ενώ προωθούσαν τη θεωρία συνωμοσίας της «αλβανοποίησης». Τροφοδοτούσαν την οργή και την αγανάκτηση του μη αλβανικού πληθυσμού επικρίνοντας το μεγαλύτερο κυβερνών κόμμα, τους πολυεθνικούς Σοσιαλδημοκράτες (SDSM) για υποτέλεια στο DUI και στην Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζοντας ότι η υποδούλωση στις «βουλγαρικές επιταγές» για αλλαγή του συντάγματος είναι προδοσία για τα μακεδονικά εθνικά συμφέροντα.

Το DUI διεξήγαγε μια ξεχωριστή εκστρατεία, που περιελάμβανε την προσέγγιση άλλων μικρότερων εθνοτικών κοινοτήτων, και κέρδισε 19 έδρες. Ο ηγέτης τους, Αλί Αχμέτι, άφησε να εννοηθεί ότι σκοπεύουν να παραμείνουν στην κυβέρνηση για χάρη της «σταθερότητας στη χώρα». Ένας συνασπισμός αρκετών κομμάτων της αντιπολίτευσης της Αλβανίας ονόματι VLEN (“Αξίζει”), που περιλαμβάνει διαφωνούντα πρώην στελέχη του DUI, κέρδισε 13 έδρες.

Ένα αποσχισμένο τμήμα του SDSM κατέβηκε στις εκλογές ως νέο κόμμα με την ονομασία ZNAM «(Γνωρίζω»), το οποίο χρησιμοποίησε λαϊκίστικη ρητορική, που απευθύνεται σε πιο συντηρητικό κοινό, κέρδισε 6 έδρες στην εθνική συνέλευση.

Το ανοιχτά φιλο-κρεμλινικό νεοσταλινικό πολιτικό κόμμα Levica («Αριστερά») κέρδισε έξι έδρες στο νέο κοινοβούλιο, μια αύξηση από δύο έδρες παλαιότερα. Ενώ ένα από τα συνθήματά τους ήταν «Καμία κυβέρνηση χωρίς Αριστερά», που φιλοδοξούσε να είναι μέρος της νέας κυβέρνησης, δεν είναι σαφές εάν θα προσκληθούν στη νέα πλειοψηφία από το VMRO-DPMNE.

Αρκετά άλλα ανοιχτά φιλορωσικά πολιτικά κόμματα — Ενωμένη Μακεδονία, Ροντίνα και Ντέσνα («Η Δεξιά») — που βρίσκονται στην άκρα δεξιά του πολιτικού φάσματος, μαζί κέρδισαν λιγότερο από 0,33% των ψήφων, χωρίς καμία έδρα.

Το κόστος της προεκλογικής εκστρατείας είναι τουλάχιστον 15 εκατομμύρια ευρώ, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων προέρχεται από δημόσιο χρήμα, καθώς οι αλλαγές στον εκλογικό κώδικα, που ψήφισαν όλα τα μεγάλα πολιτικά κόμματα, τους επέτρεψαν να διανείμουν πόρους του κρατικού προϋπολογισμού μέσω της SEC στα ΜΜΕ και άλλους παρόχους υπηρεσιών για εκλογικές δαπάνες. Οι υποψήφιοι χρησιμοποίησαν επίσης χρήματα από δωρεές και συνεισφορές σε είδος, όπως μεταφορά για τους συμμετέχοντες σε συλλαλητήρια.

Οι συμμετέχοντες θεωρούν τις εκλογές δίκαιες και «αξιοπρεπείς»

Πριν ακόμη η SEC ανακοινώσει τα τελικά αποτελέσματα, ο εν ενεργεία πρόεδρος Στέβο Πενταρόφσκι πραγματοποίησε συνέντευξη Τύπου, ευχαρίστησε όλους τους συμμετέχοντες στην εκλογική διαδικασία και συνεχάρη τους αντιπάλους του, ευχόμενος επιτυχές έργο στα επόμενα τέσσερα και πέντε χρόνια.

Ο Πενταρόφσκι κατέληξε:

Мојот концепт на мултиетничка Македонија целосно интегрирана во евроатлантските структури, денеска, за жал, не доби мнозинска поддршка од граѓаните. Јас сум длабоко убеден дека само така Македонија може да биде демократска и проспиретна држава.

Δυστυχώς, η αντίληψή μου για την πολυεθνική Μακεδονία, που θα ενσωματωνόταν πλήρως στις ευρωατλαντικές δομές, δεν έλαβε την υποστήριξη των ψηφοφόρων σήμερα. Εξακολουθώ να πιστεύω βαθιά ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να είναι η Μακεδονία δημοκρατική και ευημερούσα χώρα.

Στην πολύ μεγαλύτερη νικητήρια ομιλία της, η εκλεγμένη Πρόεδρος Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα-Ντάβκοβα δήλωσε ότι θα περιβάλλεται από αξιοσέβαστες, «ανατρεπτικές και σκληρές» γυναίκες στο προεδρικό της υπουργικό συμβούλιο.

Има ли поголема победа од тоа да бидам прва жена претседател? Ќе се опкружам со силни жени околу мене. Не се согласувам дека гласовите сум ги добила со набој на национализам, а тоа ќе го докажам што во мојот кабинет ќе вклучам и Албанци, Турци и други националности.

Υπάρχει μεγαλύτερη νίκη από το να είσαι η πρώτη γυναίκα πρόεδρος; Θα περιβάλλω τον εαυτό μου με δυνατές γυναίκες. Διαφωνώ ότι κέρδισα τις ψήφους με μια εθνικιστική ατζέντα και θα το αποδείξω με την ένταξη Αλβανών, Τούρκων και άλλων εθνικοτήτων στο υπουργικό μου συμβούλιο.

Επαίνεσε επίσης τα άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης, που επέδειξαν πολιτικές ικανότητες παρέχοντας χώρο για συμφωνίες και διαπραγματεύσεις συνασπισμού μετά την ολοκλήρωση των εκλογών.

Η Σιλιάνοφσκα-Ντάβκοβα έδωσε τα εύσημα στα ΜΜΕ για την επαγγελματική κάλυψη και στον αντίπαλό της, σημειώνοντας ότι οι τηλεοπτικές τους συζητήσεις διεξήχθησαν με ήρεμο και πολιτειακό χαρακτήρα. Δήλωσε ότι θα ενεργεί ως πρόεδρος όλων των πολιτών, όλων των εθνοτικών ομάδων, όλων των πολιτικών κομμάτων και όσων δεν είναι κόμματα και θα απασχολεί ειδικούς από διαφορετικά υπόβαθρα. «Γι’ αυτό το πρόγραμμά μου μεταφράστηκε σε όλες τις [τοπικές] γλώσσες».

Στο τέλος της συνέντευξης Τύπου της, η Σιλιάνοφσκα-Ντάβκοβα είπε ότι δεν μπορούσε να λάβει ευγενική συγχαρητήρια κλήση από τον ανταγωνιστή της Πενταρόφσκι, επειδή ξέχασε το κινητό της τηλέφωνο στο σπίτι.

Ο επόμενος που έκανε επίσημη δήλωση κατά τη διάρκεια της εκλογικής νύχτας ήταν ο πρώην πρωθυπουργός Ντίμιταρ Κοβάτσεφσκι του SDSM. Συνεχάρη όλους τους συμμετέχοντες για τις «δίκαιες και ελεύθερες εκλογές», τις οποίες απέδωσε στην αυξημένη ελευθερία των ΜΜΕ και τη δημοκρατική πρόοδο που παρέχει η κυβέρνησή τους. Ανατρέποντας την παράδοση των Σοσιαλδημοκρατών, δεν παραιτήθηκε αμέσως λόγω της ήττας των εκλογών, αλλά ανακοίνωσε μια διαδικασία βαθιών μεταρρυθμίσεων εντός του κόμματος.

Ο πρόεδρος του δεξιού VMRO-DPMNE Χρίστιαν Μικόσκι πραγματοποίησε επίσης μια συνέντευξη Τύπου διακηρύσσοντας τη νίκη τους, η οποία ξεκίνησε με τους υποστηρικτές του να τραγουδούν το turbofolk τραγούδι “Biser balkanski” (“Μαργαριτάρι των Βαλκανίων”), το οποίο περιλαμβάνει στίχους για την ανάκτηση τμημάτων της γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας από γειτονικές χώρες.

Σε αντίθεση με την εθνικιστική ρητορική που χρησιμοποιήθηκε πριν και κατά τη διάρκεια της επίσημης εκστρατείας, επανέλαβε αρκετές φορές ότι η νέα κυβέρνηση θα υπηρετήσει τους πολίτες όλων των εθνοτήτων. Είπε επίσης ότι μαθαίνουν από τα λάθη των αντιπάλων τους και προειδοποίησε τα μέλη του κόμματός του να μην κάνουν κατάχρηση εξουσίας, γιατί τουλάχιστον θα έχουν την ίδια μοίρα με το SDSM.

Η πολιτική ζωή στη Βόρεια Μακεδονία τις επόμενες εβδομάδες θα επικεντρωθεί στον σχηματισμό της νέας κυβέρνησης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι εάν τόσο η νέα πρόεδρος όσο και ο πρωθυπουργός θα υποχωρήσουν από την αντιβουλγαρική και αντιευρωπαϊκή ρητορική και θα υποστηρίξουν τις απαιτούμενες συνταγματικές αλλαγές ή θα βυθίσουν τη χώρα σε μια νέα περίοδο πολιτικού κενού, που χαρακτήριζε την προηγούμενη θητεία του VMRO-DPMNE στην εξουσία.