Στιγμιότυπο του Juan Pablo Martínez από το βίντεο YouTube “Charrín Charrán”

Η γλωσσική πολυμορφία της Ευρώπης αντανακλάται ολοένα και περισσότερο στους διαδικτυακούς χώρους, όπου οι ομιλητές τοπικών και μειονοτικών γλωσσών και οι κοινότητές τους αξιοποιούν ψηφιακά εργαλεία και μέσα για να διατηρήσουν, να προωθήσουν και να αναζωογονήσουν τη γλωσσική τους κληρονομιά. Σε αυτό το πνεύμα, η διαδικτυακή εκστρατεία του Rising Voices @EuroDigitalLang επιμελείται έναν περιστρεφόμενο λογαριασμό X (πρώην Twitter). Εδώ, γλωσσικοί/ές ακτιβιστές/ακτιβίστριες και οι υποστηρικτές/υποστηρίκτριες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες με δικά τους λόγια αλληλεπιδρώντας άμεσα με το κοινό τους και μοιράζονται τις συνεχείς προκλήσεις, καθώς και τις επιτυχίες τους.

Σε αυτή τη συνέντευξη μέσω email, το Rising Voices μίλησε με τον επερχόμενο οικοδεσπότη Juan Pablo Martínez, ο οποίος είναι Τακτικός Καθηγητής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών στο Πανεπιστήμιο της Σαραγόσα. Το ερευνητικό του πεδίο είναι η Επεξεργασία Σήματος και η Μηχανική Μάθηση, που εφαρμόζεται σε βιολογικά σήματα. Επίσης, δουλεύει πολύ με την αραγωνική γλώσσα . Μπορείτε να ακολουθήσετε τον Juan Pablo στο X (πρώην Twitter) στο @jpmartinez_ , καθώς διαχειρίζεται τον λογαριασμό την εβδομάδα 6–12 Μαΐου 2024. Αυτή η συνέντευξη έχει τροποποιηθεί για λόγους συντομίας και σαφήνειας.

Rising Voices (RV): Μιλήστε μας για εσάς και τη δουλειά σας που σχετίζεται με τη γλώσσα.

Juan Pablo Martínez (JPM):  Έχοντας ένα υπόβαθρο στις Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και ως ομιλητής και υποστηρικτής της αραγωνικής γλώσσας και της πολυγλωσσίας, άρχισα να ενδιαφέρομαι πολύ για τις ευκαιρίες που προσφέρει η τεχνολογία σε γλώσσες, που απειλούνται με εξαφάνιση, όπως η αραγωνική. Έχω λάβει μέρος και προωθήσει μια σειρά από έργα διάδοσης, δυναμοποίησης και αναζωογόνησης της γλώσσας, που σχετίζονται με τη χρήση της αραγωνικής στο πλαίσιο των ΤΠΕ. Αυτά περιλαμβάνουν τη δημιουργία και την κοινή χρήση δωρεάν περιεχομένου (π.χ. Αραγωνική Βικιπαίδεια), διαδικτυακή εκμάθηση και έργα τοπικής προσαρμογής λογισμικού. Έχω επίσης λάβει μέρος βαθιά στην ανάπτυξη υπολογιστικών γλωσσικών εργαλείων ανοιχτού κώδικα για την αραγωνική, ως συνομιλητής κειμένου σε ομιλία, ορθογραφικός έλεγχος ή μηχανικός μεταφραστής για αραγωνικά.

Είμαι μέλος της Nogará, μιας ένωσης που διοργανώνει μαθήματα αραγωνικής και προωθεί τη χρήση της γλώσσας, και συνιδρυτής άλλων μη κερδοσκοπικών πρωτοβουλιών, όπως οι Softaragonés και Edicions Transiberiano. Είμαι επίσης μέλος του Estudio de Filología Aragonesa, όπου συντόνιζα την έκδοση της Gramatica Basica de l'Aragonés (Prensas de la Universidad de Zaragoza, 2021). Έχω επίσης συντάξει έργα σχετικά με την κατάσταση των αραγωνικών και γραπτές εργασίες και έχω δώσει ομιλίες σχετικά με την εφαρμοσμένη γλωσσολογία και την ανάπτυξη εργαλείων υπολογιστή για την αραγωνική γλώσσα.

Από το 2019 έως το 2022, ήμουν ο συντονιστής και σεναριογράφος του τμήματος «Pizarra y Clarión» του «Charrín Charrán», της πρώτης τηλεοπτικής εκπομπής στα αραγωνικά στη δημόσια τηλεόραση της Αραγωνίας (Aragón TV).

Το 2021, διορίστηκα ως ένα από τα αρχικά μέλη της Academia Aragonesa de la Lengua (επίσημο ίδρυμα για τη ρύθμιση της αραγωνικής και της καταλανικής, των δύο περιφερειακών μειονοτικών γλωσσών στην Αραγωνία), όπου σήμερα είμαι γραμματέας και διευθυντής του Instituto de l'Aragonés (το τμήμα που ρυθμίζει τη γλώσσα της Αραγωνίας).

RV: Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση της γλώσσας σας τόσο εντός όσο και εκτός διαδικτύου;

JPM: Ενώ η αραγωνική κάποτε απολάμβανε μια περίοδο εξέχουσας θέσης ως η «κρατική γλώσσα» του Βασιλείου της Αραγωνίας, η χρήση της μειώθηκε σταθερά από τον 16ο αιώνα και αντικαταστάθηκε από τα καστιλιάνικα/ισπανικά. Τους τελευταίους αιώνες, έχει περιοριστεί στην ιδιωτική σφαίρα σε επιλεγμένες αγροτικές περιοχές της βόρειας Αραγωνίας. Τον 20ό αιώνα, ο ρυθμός απώλειας της γλώσσας έχει επιταχυνθεί ωθούμενος από τις κοινωνικοοικονομικές αλλαγές, την ερήμωση της υπαίθρου, την επιρροή των ΜΜΕ, τη στάση περιφρόνησης προς τη χρήση τους από ορισμένους τομείς (συμπεριλαμβανομένου του εκπαιδευτικού συστήματος για ένα σημαντικό μέρος του 20ού αιώνα ), και την απουσία θεσμικής υποστήριξης.

Κατά συνέπεια, η διαγενεακή μετάδοση της γλώσσας από τους γονείς στα παιδιά διακόπηκε σε πολλές περιπτώσεις κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, γεγονός που προκάλεσε δραματική μείωση στον αριθμό των φυσικών ομιλητών. Σύμφωνα με τις τελευταίες απογραφές, υπολογίζεται ότι η αραγωνική ομιλείται από περίπου 8.000 γηγενείς ομιλητές στα βόρεια της Αραγωνίας (λιγότερο από το 1% του πληθυσμού της Αραγωνίας) συν έναν απροσδιόριστο αριθμό μεταναστών και ομιλητών δεύτερης γλώσσας. Στις περισσότερες περιοχές, μόνο ηλικιωμένοι χρησιμοποιούν τη γλώσσα. Αντίθετα, υπάρχει κάποιο ενδιαφέρον μεταξύ νέων και μεσήλικων ατόμων να μάθουν τη γλώσσα σε περιοχές, όπου η γλώσσα δεν ομιλείται πλέον ως μητρική γλώσσα, με ορισμένους νέους ομιλητές να μεγαλώνουν ακόμη και τα παιδιά τους στην αραγωνική. Σύμφωνα με τον Άτλαντα των Απειλούμενων Γλωσσών της UNESCO, η αραγωνική κατηγοριοποιείται ως «σίγουρα απειλούμενη με εξαφάνιση».

Η παρουσία της αραγωνικής στην εκπαίδευση είναι σπάνια, ως μάθημα επιλογής σε ορισμένα σχολεία της Βόρειας Αραγονίας, αν και ο αριθμός των σχολείων, των εκπαιδευτικών και των εγγεγραμμένων παιδιών έχει αυξηθεί την τελευταία δεκαετία. Υπάρχει ένας «Νόμος για τις Αραγωνικές Γλώσσες», ο οποίος ρυθμίζει τη θεσμική χρήση της αραγωνικής και επίσης της καταλανικής (ομιλείται στη δυτική λωρίδα της Αραγωνίας), αλλά δεν θεσπίζει υποχρεώσεις για την κυβέρνηση, επομένως οι πολιτικές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη βούληση κάθε υπουργικού συμβουλίου. Ο νόμος ίδρυσε επίσης την Academia Aragonesa de la Lengua, το επίσημο ίδρυμα που ρυθμίζει τη γλωσσική νόρμα της αραγωνικής και της καταλανικής στην Αραγωνία, η οποία ξεκίνησε τις δραστηριότητές της το 2021.

Όσο για τον «διαδικτυακό κόσμο», θα έλεγα ότι η γλώσσα δείχνει μεγαλύτερη ζωτικότητα εκεί από ό,τι στον πραγματικό κόσμο. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει την παραπλανητική αίσθηση ότι η γλώσσα είναι σε καλύτερη υγεία από ό,τι στην πραγματικότητα.

RV: Ποια είναι τα κίνητρά σας για να δείτε τη γλώσσα σας να υπάρχει στους ψηφιακούς χώρους;

JPM: Στη σημερινή ψηφιακή εποχή, όπου τα νεαρά και μεσήλικα άτομα βασίζονται κατά κύριο λόγο στις ψηφιακές τεχνολογίες για την επικοινωνία και αφιερώνουν σημαντικό μέρος του χρόνου τους στην ψηφιακή σφαίρα, η παρουσία μιας γλώσσας στους ψηφιακούς χώρους γίνεται ολοένα και πιο σημαντική, αν τη θέλουμε να χρησιμοποιείται από τις νεότερες γενιές.

Ένα άλλο κίνητρο είναι η ορατότητα, τόσο προς τα έξω όσο και προς τα μέσα. Η ψηφιακή παρουσία επιτρέπει στους μη ομιλητές να γνωρίζουν την ύπαρξη της γλώσσας αυξάνοντας την εκτίμηση και την κατανόηση της γλωσσικής πολυμορφίας. Επιπλέον, εντός της ίδιας της κοινότητας των ομιλητών, η ψηφιακή αναπαράσταση μπορεί να χρησιμεύσει για την επικύρωση και την ενίσχυση της σημασίας της γλώσσας τους ενισχύοντας την αίσθηση ταυτότητας και υπερηφάνειας, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για μια γλώσσα, που έχει γίνει αντιληπτή ως αγροτική και συνδέεται με «αμόρφωτους».

Φυσικά, η ψηφιακή παρουσία συμβάλλει επίσης στη χρήση της γλώσσας, καθώς διευκολύνει την πρόσβαση σε πόρους για εκμάθηση και χρήση γλωσσών: λεξικά, κείμενα, γραμματικές, εκπαιδευτικό υλικό και επίσης γλωσσικά εργαλεία ως μεταφραστές, ορθογραφικοί έλεγχοι, πληκτρολόγια πρόβλεψης κλπ.

Τέλος, για μια διάσπαρτη γλωσσική κοινότητα όπως η δική μας, οι ψηφιακοί χώροι μπορούν να ξεπεράσουν φυσικά εμπόδια επιτρέποντας τη δέσμευση μεταξύ ομιλητών διαφορετικών περιοχών και διαλέκτων, δημιουργώντας μια ισχυρότερη αίσθηση κοινότητας.

RV: Περιγράψτε μερικές από τις προκλήσεις, που εμποδίζουν την πλήρη χρήση της γλώσσας σας στο διαδίκτυο.

JPM: Ευτυχώς, στην περίπτωση της αραγωνικής, δεν υπάρχουν τεχνολογικά εμπόδια, που να εμποδίζουν τη χρήση της γλώσσας, καθώς η αραγωνική μπορεί να γραφτεί με το ίδιο πληκτρολόγιο και γραμματοσειρές με τα ισπανικά.

Ωστόσο, υπάρχουν και άλλα εμπόδια, που μπορεί να περιορίσουν τη χρήση της αραγωνικής. Η συντριπτική παρουσία των κυρίαρχων γλωσσών «ενθαρρύνει» τη χρήση αυτών των γλωσσών σε βάρος της αραγωνικής, η οποία παραμένει περιθωριοποιημένη.

Ένα άλλο ζήτημα, που σχετίζεται επίσης με την έλλειψη ψηφιακών πόρων και εργαλείων, είναι η ανασφάλεια. Ακόμη και οι ομιλητές με ευχέρεια συχνά δεν έχουν αυτοπεποίθηση για το πώς να γράψουν τη γλώσσα τους. Άλλοι, συμπεριλαμβανομένων των μαθητών, μπορεί να ανησυχούν μήπως κάνουν λάθη ή κριθούν από άλλους για τη γλωσσική τους επάρκεια στα αραγωνικά, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα να χρησιμοποιούν ισπανικά. Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης επιδεινώνεται ιδιαίτερα στα δημόσια μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ τα ιδιωτικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ως εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων) μπορεί να θεωρηθούν ως ένα «ασφαλέστερο μέρος».

Τέλος, μια σημαντική πρόκληση για την αραγωνική γλώσσα είναι να ομαλοποιήσει τη χρήση της στο διαδίκτυο, όχι μόνο μεταξύ των ακτιβιστών και των πιο ευαισθητοποιημένων ομιλητών, αλλά και μεταξύ της υπόλοιπης κοινότητας. Η αντίληψή μου είναι ότι η διαδικτυακή κοινότητα, που χρησιμοποιεί την αραγωνική, έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένων των ομιλητών πέρα ​​από τις «πολύ ενεργές» ομάδες.

RV: Ποια συγκεκριμένα βήματα πιστεύετε ότι μπορούν να ληφθούν για να ενθαρρύνουν τους νεότερους να αρχίσουν να μαθαίνουν τη γλώσσα τους ή να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους;

JPM: Κατά την άποψή μου, οι προσπάθειες επιβίωσης και αναζωογόνησης θα είναι επιτυχείς, μόνο εάν αποκατασταθεί η μετάδοση μεταξύ των γενεών και η κοινότητα διευρυνθεί με νέους νέους ομιλητές. Αυτό δεν είναι εύκολο έργο και πρέπει να γίνουν διαφορετικά βήματα.

Το κυριότερο είναι η ενσωμάτωση της γλώσσας στην επίσημη εκπαίδευση από πρώιμο στάδιο, με μεγαλύτερη εστίαση στους τομείς, όπου η αραγωνική εξακολουθεί να αποτελεί όχημα κοινωνικής επικοινωνίας. Εκτός αυτών των περιοχών, θα πρέπει επίσης να προσφέρονται μαθήματα επιλογής.

Για να προσελκύσετε νέους μαθητές και ομιλητές, είναι σημαντικό να δημιουργήσετε πόρους προσαρμοσμένους στα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις τους: εφαρμογές για κινητά, διαδικτυακά παιχνίδια, πολυμέσα, τηλεοπτικές εκπομπές. Άλλες ιδέες είναι η διοργάνωση εκδηλώσεων, που ενισχύουν την υπερηφάνεια της ομιλίας της γλώσσας και την αίσθηση της κοινότητας, όπου οι νέοι ομιλητές θα πρέπει να είναι πρωταγωνιστές.

Είτε μας αρέσει είτε όχι, η πρακτικότητα είναι επίσης σημαντικός παράγοντας για τις οικογένειες, όταν αποφασίζουν αν θα μεταδώσουν τη γλώσσα τους στα παιδιά τους. Έτσι, η ενίσχυση της θέσης της γλώσσας και της χρήσης της στην εκπαίδευση, τα ΜΜΕ, τη διακυβέρνηση και τον δημόσιο λόγο, θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνει τους γονείς, που μιλούν αραγωνικά, να μεταδώσουν τη γλώσσα.