Τζάκσον, ένα αδέσποτο σκυλί της Κωνσταντινούπολης που υιοθετήθηκε το 2020. Η εικόνα είναι ευγενική προσφορά της συντάκτριας.

Η Τουρκία δέχεται για άλλη μια φορά κριτική από ακτιβιστές για τα δικαιώματα των ζώων σχετικά με ένα προτεινόμενο νομοσχέδιο, που στοχεύει τα αδέσποτα ζώα. Ο Νόμος για τα Δικαιώματα των Ζώων της χώρας τροποποιήθηκε τελευταία φορά το 2021. Οι αλλαγές που εισήχθησαν εκείνη την εποχή περιελάμβαναν υποχρεωτικό μικροτσίπ για κατοικίδια, τιμωρία εγκατάλειψης κατοικίδιων και διάταξη για στείρωση των αδέσποτων. Ενώ οι νομοθέτες περιλάμβαναν αρχικά μια διάταξη, που επέτρεπε την ευθανασία μη υιοθετημένων αδέσποτων, τελικά κόπηκε λόγω της αντίδρασης του κοινού. Ωστόσο, το τελευταίο επανέρχεται στην ατζέντα, σε μια αμφιλεγόμενη νέα πρόταση που ετοίμασε το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP).

Σύμφωνα με την πρόταση, θα λαμβάνονται φωτογραφίες των αδέσποτων και θα καταχωρούνται σε κυβερνητικό ιστότοπο για έως και 30 ημέρες. Εάν κανείς δεν τα διεκδικήσει ή δεν τα υιοθετήσει, θα υποβάλλονται σε ευθανασία με ένεση.

Το κυβερνών κόμμα ισχυρίζεται ότι το τρέχον σύστημα στείρωσης είναι ανεπαρκές για τον έλεγχο του πληθυσμού των αδέσποτων σκύλων και αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες για τη δημόσια ασφάλεια. Ανέφερε επίσης χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, την Πορτογαλία και την Ιταλία ως παραδείγματα, όπου εφαρμόζονται τέτοια μέτρα. Ακτιβιστές για τα δικαιώματα των ζώων και απλοί πολίτες διαφωνούν. Καλούν την κυβέρνηση να λογοδοτήσει κατηγορώντας την ότι απέτυχε να αντιμετωπίσει το θέμα με ήρεμο τρόπο παρά τις προηγούμενες υποσχέσεις.

Υφιστάμενα μέτρα

Η Τουρκία ενέκρινε το πρώτο της νομοσχέδιο για την προστασία των ζώων το 2004. Εκείνη την εποχή, νομιμοποίησε  τη μέθοδο «συλλογή, στείρωση, εμβολιασμό και επιστροφή» (CNVR). Το νομοσχέδιο απαγόρευε  τη θανάτωση αδέσποτων σκύλων εκτός «από περιπτώσεις, που καθορίζονται στον νόμο 3285 για την υγεία και την επιθεώρηση των ζώων». Η ευθανασία ήταν απαγορευμένη, εκτός εάν οι σκύλοι  έπασχαν από «ανίατες ασθένειες και καταστάσεις όπως ασθένεια σε τελικό στάδιο».

Οι τοπικοί δήμοι επιφορτίστηκαν με τη φροντίδα των αδέσποτων σκύλων, συμπεριλαμβανομένης της στείρωσης, του εμβολιασμού και της αποκατάστασής τους σε καταφύγια κοινοτικά διαχειριζόμενα. Στο καταφύγιο, οι σκύλοι λάμβαναν κωδικούς ταυτοποίησης με τσιπ εντοπισμού τοποθετημένα στα αυτιά τους.

Το 2012, το κυβερνών AKP πρότεινε νομοθεσία «για την απομάκρυνση των αδέσποτων ζώων από τους δρόμους και την τοποθέτηση τους σε καταφύγια έξω από πόλεις και κωμοπόλεις». Το νομοσχέδιο κατατέθηκε μετά από μαζικές διαμαρτυρίες.

Το 2018, αφού εξασφάλισε νίκη στις προεδρικές εκλογές, ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεσμεύτηκε να ενισχύσει τους νόμους για την προστασία των ζώων. Το 2021, το τουρκικό κοινοβούλιο ενέκρινε νέο νομοσχέδιο για τα δικαιώματα των ζώων. Ο νόμος απαγόρευε την πώληση όλων των γατών και των σκύλων στα καταστήματα κατοικίδιων ζώων ταξινομώντας  τα ως «ζωντανά όντα» και όχι ως εμπορεύματα, και καθιστούσε την κακοποίηση ζώων τιμωρούμενη με έως και τέσσερα χρόνια φυλάκιση. Βάσει του νέου νόμου, απαγορεύτηκε η εκτροφή και η πώληση πίτμπουλ, τόσα και άλλων στερεοτυπικά επικίνδυνων φυλών σκύλων. Σε όσα άτομα κρίθηκαν ένοχα για παράβαση του νόμου επιβλήθηκαν πρόστιμα. Ο νόμος απαιτούσε επίσης από τους ιδιοκτήτες κατοικίδιων να καταχωρούν τα κατοικίδιά τους με ψηφιακές ταυτότητες. Στις 7 Δεκεμβρίου 2021, τροποποιήθηκε το νομοσχέδιο για την προστασία των ζώων απαιτώντας από τους ιδιοκτήτες φυλών που ταξινομούνται ως «επικίνδυνες» να τις στειρώνουν και να τις καταχωρούν στις Αρχές πριν από τον Ιανουάριο του 2022.

Τον Δεκέμβριο του 2021, ο Ερντογάν κάλεσε όλους τους δήμους των πόλεων σε όλη τη χώρα να συγκεντρώσουν τα αδέσποτα σκυλιά και να τα στείλουν σε καταφύγια. Ο πρόεδρος ζήτησε επίσης από τους ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων, τους οποίους αποκαλούσε «λευκούς Τούρκους» – όρος που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει άτομα που είναι κοσμικά, δυτικά και κυρίως αριστεροί – να προσέχουν τα κατοικίδιά τους. Εκείνη την εποχή, προκλήθηκε διαμάχη, όταν ένα τετράχρονο κορίτσι δέχθηκε επίθεση από δύο πίτμπουλ χωρίς λουρί στην επαρχία Γκαζιαντέπ της Τουρκίας προκαλώντας εκκλήσεις να τιμωρηθεί αυστηρά ο ιδιοκτήτης των δύο σκύλων. Μετά την ομιλία του Ερντογάν στην Άγκυρα, πολλοί δήμοι άρχισαν να μαζεύουν αδέσποτα σκυλιά από τους δρόμους συχνά βίαια.

Όμως το θέμα των αδέσποτων σκύλων επανέρχεται και πάλι στην πολιτική ατζέντα με πρόταση που αναμένεται να συζητηθεί εντός των επόμενων δύο εβδομάδων, πριν η βουλή μπει σε καλοκαιρινές διακοπές.

Ανεπαρκή και απάνθρωπα μέτρα

Οι επικριτές της νέας πρότασης λένε ότι η προσφυγή στην ευθανασία ως λύση είναι απάνθρωπη. Υπενθυμίζουν επίσης στις Αρχές ότι τα υπάρχοντα καταφύγια είναι σε κακή κατάσταση, υποχρηματοδοτούνται και έχουν περιορισμένη διαθεσιμότητα. Επιπλέον, υπήρξαν πάρα πολλές περιπτώσεις απάνθρωπης μεταχείρισης αδέσποτων στα καταφύγια. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα ήταν το βίντεο που πυροδότησε δημόσια κριτική αφού έγινε viral, με έναν υπάλληλο του καταφυγίου ζώων στο Ικόνιο της Τουρκίας να σκοτώνει έναν αδέσποτο σκύλο χτυπώντας του το κεφάλι με ένα φτυάρι τον Νοέμβριο του 2022.

Σύμφωνα με το άρθρο 28/α του Ν. 5199, η σκληρή μεταχείριση των ζώων και η εκ προθέσεως θανάτωση ζώων θεωρείται έγκλημα. Δύο από τους υπαλλήλους που φαίνονται στο βίντεο από το καταφύγιο στο Ικόνιο συνελήφθησαν εκείνη την εποχή, αλλά δύσκολα αυτό έλυσε το ζήτημα, καθώς παρέμενε η ουσία του προβλήματος: υποχρηματοδοτούμενα καταφύγια και αμέλεια από τις Αρχές, που ήταν στην εξουσία για περισσότερο από είκοσι χρόνια.

Το υπάρχον νομοσχέδιο για τα δικαιώματα των ζώων επιβάλλει σε κάθε δήμο να διαθέτει καταφύγιο. Και σύμφωνα με την Δρ Gülay Ertürk, Πρόεδρο της Ένωσης Κτηνιάτρων, οι δήμοι δεν έχουν ακόμη εκπληρώσει αυτές τις υποχρεώσεις. Μόνο 294 από τους 1.394 δήμους έχουν καταφύγια, και όσοι διαθέτουν εξακολουθούν να στερούνται αποτελεσματικής στείρωσης. Ως εκ τούτου, σύμφωνα με τον Haydar Özkan, Αντιπρόεδρο της Συνομοσπονδίας για τα Δικαιώματα της Ζωής των Ζώων (HAYKONFED), η νέα πρόταση δεν ήταν παρά μια «σφαγή υπό το πρόσχημα της ευθανασίας».

«Η μόνη λύση είναι μια βιώσιμη εκστρατεία στείρωσης με τη συμμετοχή όλων των δήμων. Όλοι οι δήμοι θα πρέπει να δημιουργήσουν ένα κέντρο στείρωσης, να απασχολήσουν επαρκή αριθμό κτηνιάτρων και βοηθητικού προσωπικού και να ξεκινήσουν μια ταυτόχρονη βιώσιμη εκστρατεία στείρωσης σύμφωνα με τους ιατρικούς και ηθικούς κανόνες», δήλωσε ο Özkan στην Gazete Duvar.

Σύμφωνα με τις αλλαγές που έγιναν στο νομοσχέδιο για τα Δικαιώματα των Ζώων το 2021, οι δήμοι έλαβαν εντολή να διαθέσουν ένα ορισμένο ποσό των οριστικών προϋπολογισμών τους ανάλογα με το μέγεθος του τοπικού πληθυσμού, που τροφοδοτούσαν οι δήμοι, για καταφύγια ζώων και κέντρα αποκατάστασης. Για την Δρ Gülay Ertürk, Πρόεδρο της Ένωσης Κτηνιάτρων, παραμένει ασαφές εάν αυτές οι χορηγήσεις έγιναν σε όλους τους δήμους από το 2021, δεδομένης της έλλειψης διαφάνειας των δημοτικών προϋπολογισμών και των δαπανών τους. Αλλά ακόμα κι αν υπήρχαν αρκετά καταφύγια, αυτή δεν είναι η λύση, σύμφωνα με την Ertürk, που είπε στο Duvar English σε μια συνέντευξη ότι η στείρωση, ο εμβολιασμός και η απελευθέρωση των ζώων πίσω στο σημείο που βρέθηκαν είναι ο τρόπος για να προχωρήσουμε. Ωστόσο, θα πρέπει να ισχύουν εξαιρέσεις για σκύλους, που έχουν αναγνωριστεί ως επικίνδυνοι από εθελοντές, για την καλή διαβίωση των ζώων. Αυτά τα σκυλιά πρέπει να στεγάζονται σε κέντρα φροντίδας της γειτονιάς αντί να σκοτώνονται, εξήγησε η Ertürk.

Πέρα από τους δήμους, το Υπουργείο Γεωργίας και Δασών επίσης δεν έχει εφαρμόσει αποτελεσματικά μέτρα.

Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Bir Gun, ο Alper Karmış, Τοπικός Υπεύθυνος Προστασίας Ζώων του Υπουργείου Γεωργίας και Δασοκομίας και Πρόεδρος της Ένωσης για τη Διατήρηση των Ζώων του Δρόμου Ζωντανά, είπε: «Το κοινό δεν αναγνωρίζει συχνά τι σημαίνει να «βάζεις για ύπνο» ένα ζώο. Αργότερα καταλαβαίνουν ότι σημαίνει να τα σκοτώσουν. Οι Αρχές γνωρίζουν ότι οι περισσότεροι από τους ανθρώπους μας δεν θα υιοθετήσουν σκύλους μη καθαρής ράτσας. Έτσι νομίζουν ότι θα τους σκοτώσουν. Δεν δεχόμαστε αυτή τη [λογική]».

Η αναφορά παραδειγμάτων χωρών όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία και η Πορτογαλία είναι επίσης κοντόφθαλμη, είπε στο Twitter η δημοσιογράφος Nevşin Mengü. Αναφερόμενη σε μελέτη από φοιτητή μεταπτυχιακού στην Πολιτική Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Pompeu Fabra, η Mengü έγραψε ότι, αν και παρόμοια μέτρα μπορεί να ισχύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο, σε χώρες όπως η Πορτογαλία και η Ιταλία υπάρχει μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση για τα αδέσποτα. «Στην Πορτογαλία και την Ιταλία, τα υγιή σκυλιά δεν θανατώνονται (τα τελευταία 30 χρόνια). Ειδικά στην Ιταλία, η διαδικασία ελέγχου και λήψης τελικής απόφασης για την ευθανασία δεν είναι μια απλή διαδικασία. Πρέπει να αποδειχθεί ότι καμία τρέχουσα θεραπεία δεν είναι χρήσιμη για άρρωστους σκύλους. Γι’ αυτό παρουσιάζεται ως ένα από τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα, μαζί με τη Γερμανία και την Ολλανδία», εξήγησε η Mengü.

Επιστροφή στο 1910

Η πρόσφατη πρόταση θύμισε στους ακτιβιστές για τα δικαιώματα των ζώων το 1910, όταν 80.000 σκυλιά στην Κωνσταντινούπολη στάλθηκαν στην έρημη Οξεία Νήσο, ένα από τα Πριγκιπόννησα στη θάλασσα του Μαρμαρά, όπου πέθαναν από πείνα και δίψα. Αυτή η πολιτική εφαρμόστηκε από τον τότε σουλτάνο Μωάμεθ Ε’ σε μια προσπάθεια να «δυτικοποιήσει» την πόλη λίγο πριν την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Πολλοί ακτιβιστές για τα δικαιώματα των ζώων και επικριτές της πρότασης λένε ότι η πρόταση του κυβερνώντος κόμματος να γίνει μαζική ευθανασία σε αδέσποτα δεν είναι και τόσο διαφορετική.

Δεν υπάρχουν πρόσφατα στατιστικά στοιχεία για τον αριθμό των αδέσποτων στην Τουρκία. Ωστόσο, σύμφωνα με δήλωση του 2022 του τότε Υπουργού Γεωργίας και Δασών, εκείνη την εποχή, ο αριθμός υπολογιζόταν σε περίπου 10 εκατομμύρια.

Είναι αρκετά συνηθισμένο στην Τουρκία να βλέπεις ανθρώπους να φροντίζουν τα ζώα του δρόμου ταΐζοντάς τα  και χτίζοντας τους σπίτια στους δρόμους. Μερικά από αυτά τα ζώα του δρόμου έχουν  δικά τους αγάλματα, ενώ άλλα έχουν μετατραπεί σε δημοφιλείς μασκότ για τους τοπικούς δήμους. Και υπάρχουν τουλάχιστον δύο ντοκιμαντέρ, το «Kedi» και το «Stray», που απεικονίζουν τη ζωή των ζώων του δρόμου στη χώρα. Μετά τον καταστροφικό σεισμό του Φεβρουαρίου του 2023, η ιστορία ενός πυροσβέστη που υιοθέτησε μια διασωθείσα γάτα συγκίνησε άπαντες σε όλη τη χώρα.