Βουλή της Παντζάμπ στη Λαχόρη, Πακιστάν. Εικόνα από Voice of America μέσω Wikipedia. Public Domain.

Στις 20 Μαΐου 2024, η νομοθετική συνέλευση της πολιτείας Παντζάμπ στο Πακιστάν ενέκρινε το νομοσχέδιο δυσφήμισης 2024 παρά τις έντονες διαμαρτυρίες από τα έδρανα της αντιπολίτευσης και τους δημοσιογράφους στα θεωρεία. Το νομοσχέδιο επικεντρώνεται στον περιορισμό της διάδοσης ψευδών ειδήσεων σε έντυπες, ηλεκτρονικές και κοινωνικές πλατφόρμες μέσων ενημέρωσης κατά κυβερνητικών αξιωματούχων και θεσμικών οργάνων. Το νομοσχέδιο αυτό έχει ζήτημα δικαιοδοσίας, καθώς θα εφαρμόζεται και σε άτομα εκτός της πολιτείας του Παντζάμπ.

Σύμφωνα με το νομοσχέδιο, οποιοδήποτε άτομο μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνο για τη διατύπωση ψευδών, παραπλανητικών ή δυσφημιστικών ισχυρισμών κατά δημόσιων λειτουργών και ιδιωτών μέσω έντυπων, ηλεκτρονικών και κοινωνικών μέσων ενημέρωσης. Το νομοσχέδιο επιβάλλει επίσης πρόστιμα ύψους έως και 3 εκατομμυρίων ρουπίων Πακιστάν (10.788 δολάρια ΗΠΑ) για τους ενόχους και παρέχει εξουσία στο δικαστήριο να διατάξει τις Αρχές να αναστείλουν ή να αποκλείσουν ιστοσελίδες ή λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης των κατηγορουμένων.

Λόγω των σφοδρών επικρίσεων από την κοινωνία των πολιτών και τους δημοσιογράφους, οι οποίοι το χρακτήρισαν «δρακόντειο, οπισθοδρομικό και βήμα προς τη δικτατορία» και εργαλείο καταστολής της διαφωνίας και της κριτικής – ιδίως με στόχο τους δημοσιογράφους – ο κυβερνήτης του Παντζάμπ Sardar Saleem Haider άφησε να εννοηθεί ότι το νομοσχέδιο μπορεί να επιστρέψει στη συνέλευση για περαιτέρω διαβούλευση και αναθεώρηση.

Το νομοσχέδιο δυσφήμισης δεν είχε μόνο σοβαρή επίδραση μεταξύ των δημοσιογράφων και της κοινωνίας των πολιτών. Ακτιβιστές ψηφιακών δικαιωμάτων εξέφρασαν επίσης τη γνώμη τους για το θέμα.

Η δικηγόρος Rida Hosainn έγραψε στο Twitter σχετικά με τον κύριο στόχο του νομοσχεδίου:

The Punjab Defamation Bill of 2024 tabled by the PML-N is a despotic law, and will have disastrous consequences for free speech.

1. One of the objectives is to protect the reputation of those in “constitutional office” including the President, Prime Minister, CJP, COAS etc. pic.twitter.com/skcKzgEDcT

— Rida Hosain (@RidaHosain) May 21, 2024

Το νομοσχέδιο του 2024 για τη δυσφήμιση του Παντζάμπ, που κατέθεσε το PML-N, είναι ένας δεσποτικός νόμος και θα έχει καταστροφικές συνέπειες για την ελευθερία του λόγου.

1. Ένας από τους στόχους είναι η προστασία της φήμης όσων κατέχουν «συνταγματικά αξιώματα», συμπεριλαμβανομένων του Προέδρου, του Πρωθυπουργού, του CJP, του COAS κ.λπ.

Η Farieha Aziz, συνιδρύτρια της Bolo Bhi (μιας οργάνωσης που ασχολείται με τα ψηφιακά δικαιώματα), εξηγεί πώς οι vloggers θα αποτελέσουν επίσης στόχο:

Contrast the definition of journalist here with those in journalist safety laws. Come time to protect, definition of journalist is limited. Come time to prosecute, it is expansive. Even press bodies wish to disassociate with ‘vloggers’ but for tyranny of law they are journalists. pic.twitter.com/1IAKe6SfOd

— Farieha Aziz (@FariehaAziz) May 16, 2024

Αντιπαραβάλλετε τον ορισμό του δημοσιογράφου εδώ με εκείνον των νόμων για την ασφάλεια των δημοσιογράφων. Όταν έρχεται η ώρα της προστασίας, ο ορισμός του δημοσιογράφου είναι περιορισμένος. Όταν έρθει η ώρα της δίωξης, είναι εκτεταμένος. Ακόμα και οι φορείς του Τύπου επιθυμούν να αποστασιοποιηθούν από τους «vloggers», αλλά για την τυραννία του νόμου είναι δημοσιογράφοι.

Ο δικηγόρος Salahuddin Ahmed υπογραμμίζει ότι ο νόμος δεν επιτρέπει στον κατηγορούμενο να ασκήσει έφεση χωρίς να καταθέσει αίτηση:

D) MINIMUM damages under the Act is 30 lacs. Also, Act does not allow you to defend claim as of right but forces you to obtain leave from the Court to be allowed to defend yourself. And if you don’t get permission, you’ll have to deposit 30 lacs before you can even appeal!

5/10

— Salahuddin Ahmed (@SalAhmedPK) May 21, 2024

Δ) Η ΕΛΑΧΙΣΤΗ αποζημίωση βάσει του νόμου είναι 30 lacs. Επίσης, ο νόμος δεν σας επιτρέπει να υπερασπιστείτε την αξίωση ως δικαίωμα, αλλά σας αναγκάζει να λάβετε άδεια από το δικαστήριο για να σας επιτραπεί να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας. Και αν δεν λάβετε άδεια, θα πρέπει να καταθέσετε 30 λαχ πριν καν μπορέσετε να ασκήσετε έφεση!

5/10

Το Ίδρυμα Ψηφιακών Δικαιωμάτων συνέκρινε το διάταγμα περί δυσφήμισης του 2002 και το νομοσχέδιο δυσφήμισης Παντζάμπ 2024 και παρείχε νομική ανάλυση για να επισημάνει τις προβληματικές πτυχές του νομοσχεδίου. Εν τω μεταξύ, η Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Πακιστάν καταδίκασε το περιεχόμενο και τη γλώσσα του νομοσχεδίου, σημειώνοντας ότι προτείνει μια παράλληλη δομή για την εκδίκαση των αγωγών δυσφήμισης.

Η Κοινή Επιτροπή Δράσης για τα Δικαιώματα του Λαού, μαζί με ενώσεις δημοσιογράφων και ενώσεις εφημερίδων, σχεδιάζει να καταγγείλει το νομοσχέδιο στο δικαστήριο. Η Bolo Bhi πραγματοποίησε μια συνεδρία στο zoom με δικηγόρους για να αντικρούσει το αφήγημα που οικοδομείται ότι το νομοσχέδιο παρέχει προστασία στις γυναίκες.

Η PEMRA περιορίζει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σχετικά με τη δικαστική κάλυψη

Μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου, η Ρυθμιστική Αρχή Ηλεκτρονικών Μέσων Ενημέρωσης του Πακιστάν (PEMRA) εξέδωσε ανακοίνωση, με την οποία έδωσε οδηγίες στα ΜΜΕ να απέχουν από την αναμετάδοση στήλης ενημέρωσης ή πρωτοσέλιδων από δικαστικές διαδικασίες, επιτρέποντάς τους να αναφέρουν μόνο γραπτές δικαστικές αποφάσεις. Η Ένωση Δημοσιογράφων του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ισλαμαμπάντ (IHCJA) και η Ένωση Τύπου του Ανώτατου Δικαστηρίου κατέθεσαν αίτηση εναντίον της οδηγίας της PEMRA. Το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισλαμαμπάντ (IHC) περιόρισε την PEMRA από το να λάβει μέτρα κατά των ιδιωτικών τηλεοπτικών καναλιών για την κάλυψη δικαστικών ρεπορτάζ, ενώ το Ανώτατο Δικαστήριο της Λαχόρης (LHC) εξέδωσε ειδοποιήσεις προς την ομοσπονδιακή κυβέρνηση και την PEMRA σχετικά με τις αναφορές που αμφισβητούν την απαγόρευση της ζωντανής κάλυψης δικαστικών διαδικασιών.

Η δημοσιογράφος Benazir Shah πιστεύει ότι η πρόσφατη κοινοποίηση της PEMRA συνάδει με τον νέο νόμο περί δυσφήμισης και αποσκοπεί στην πλήρη λογοκρισία, δηλώνοντας:

However, in Pakistan, the Pakistan Electronic Media Regulatory Authority (PEMRA) has banned the coverage of court proceedings. This ban coincides with the government's introduction of new authorities and the passage of laws aimed at restricting free speech on social media.

— Benazir Shah (@Benazir_Shah) May 24, 2024

Ωστόσο, στο Πακιστάν, η Ρυθμιστική Αρχή Ηλεκτρονικών Μέσων Ενημέρωσης του Πακιστάν (PEMRA) έχει απαγορεύσει την κάλυψη δικαστικών διαδικασιών. Η απαγόρευση αυτή συμπίπτει με την εισαγωγή νέων αρχών από την κυβέρνηση και την ψήφιση νόμων που αποσκοπούν στον περιορισμό της ελευθερίας του λόγου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ιστορικό του νόμου περί δυσφήμισης στο Πακιστάν

Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον δικτάτορα Στρατηγό Περβέζ Μουσάραφ το 2001, ψηφίστηκε το Διάταγμα δυσφήμισης του 2002 για την καταστολή των έντυπων και ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης. Αργότερα τροποποιήθηκε από τον νόμο περί δυσφήμισης το 2012. Το Πακιστάν διαθέτει τρεις νομοθετικές πράξεις, που καλύπτουν τα αδικήματα δυσφήμισης: αστική πράξη (άρθρο 3 του διατάγματος περί δυσφήμισης του 2002), ποινική πράξη (άρθρο 499 του ποινικού κώδικα) και τον πακιστανικό νόμο ηλεκτρονικών εγκλημάτων του 2016, ο οποίος θεσπίστηκε κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης του Μουσουλμανικού Συνδέσμου του Πακιστάν-Ναουάζ (PML-N). Το εν λόγω διάταγμα έγινε αυστηρότερο μετά την ανάληψη της εξουσίας από την κυβέρνηση Πακιστάν Τεχρίκ-ε-Ινσάφ (PTI), με την προσθήκη της ενότητας 20: «Αδικήματα κατά της αξιοπρέπειας φυσικού προσώπου», το οποίο εξαιρεί από το πεδίο εφαρμογής του τα θεσμικά όργανα και τους κρατικούς αξιωματούχους.

Ο Πρωθυπουργός Ίμραν Χαν δικαιολόγησε την τροποποίηση δηλώνοντας ότι θα ελέγξει το «άσεμνο» διαδικτυακό περιεχόμενο. Ωστόσο, αντιμετώπισε σθεναρή αντίσταση από πολλές πλευρές, καθώς θεωρήθηκε ευρέως ως εργαλείο πολιτικής θυματοποίησης.

Το Global Voices πήρε συνέντευξη από την Farieha Aziz, συνιδρύτρια του Bolo Bhi, στο WhatsApp, για να ρωτήσει γιατί, όταν υπήρχε ήδη ένας κανονισμός για τη δυσφήμιση, υπήρχε ανάγκη για έναν νέο. Η ίδια εξήγησε:

Το διάταγμα για τη δυσφήμιση εφαρμοζόταν ήδη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με την περίπτωση της τραγουδίστριας και ηθοποιού Meesha Shafi να αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μεταξύ πολλών άλλων. Ωστόσο, ήθελαν να δημιουργήσουν ειδικές διαδικασίες για τους ίδιους και να επεκτείνουν τον νόμο για να διασφαλίσουν ότι η εξουσία τους δεν περιορίζεται με κανέναν τρόπο. Φρόντισαν να τον κάνουν πιο καταναγκαστικό, όπως αποτυπώνεται στη γλώσσα.

Ο νόμος PECA και ο νόμος περί επίσημων μυστικών

Τον προηγούμενο χρόνο, πριν από τη διάλυση της κυβέρνησης του Πακιστανικού Δημοκρατικού Κινήματος (συνασπισμός που σχηματίστηκε μετά την αποπομπή του τότε πρωθυπουργού Ίμραν Χαν μέσω ψήφου δυσπιστίας τον Απρίλιο του 2022) τον Αύγουστο του 2023, ψήφισε αρκετούς νόμους, που επηρεάζουν τους ψηφιακούς χώρους και τα δικαιώματα των ανθρώπων στο διαδίκτυο. Αναμενόταν τροποποίηση για την περαιτέρω αυστηροποίηση του πακιστανικού νόμου περί ηλεκτρονικού εγκλήματος (PECA) του 2016, η οποία όμως δεν ψηφίστηκε.

Ένα από τα νομοσχέδια ήταν το νομοσχέδιο περί προστασίας προσωπικών δεδομένων του Μαΐου 2023. Πρόσφατα το Υπουργείο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών δημιούργησε έναν σύνδεσμο για συνεδρία διαβούλευσης, ο οποίος ήταν ανοιχτός από τις 15 έως τις 27 Μαΐου. Οι ενδιαφερόμενοι υπέβαλαν τις προτάσεις τους για τη βελτίωση του νομοσχεδίου και σύντομα θα συγκληθεί συνάντηση.

Στις 9 Μαΐου, ο Πρωθυπουργός Σαμπάζ Σαρίφ ενέκρινε σχέδιο τροποποίησης του PECA 2016 για τη νομοθετική ρύθμιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το σχέδιο πρότεινε επίσης τη σύσταση μιας Αρχής Προστασίας Ψηφιακών Δικαιωμάτων για την προώθηση της υπεύθυνης χρήσης του διαδικτύου, τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τους κανονισμούς και την προαγωγή ενός θετικού ψηφιακού οικοσυστήματος σε συνεργασία με τους οίκους μέσων ενημέρωσης της χώρας.

Όσον αφορά τον PECA, η Aziz δήλωσε: «Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν οι επερχόμενες τροποποιήσεις στον PECA είναι οι ίδιες που ήταν στην ημερήσια διάταξη του PDM, αλλά υποθέτουμε ότι μπορεί να είναι. Γνωρίζουμε ότι σύντομα θα υπάρξουν πιο δρακόντειες τροποποιήσεις. Έχει συσταθεί μια επιτροπή για διαβούλευση- ωστόσο, κανένα σχέδιο δεν έχει κοινοποιηθεί στο κοινό».

Μια εβδομάδα πριν από την ψήφιση του νομοσχεδίου για τη δυσφήμιση 2024, ο Υπουργός Άμυνας Khawaja Asif έγραψε στο X, μια πλατφόρμα που απαγορευτεί από την κυβέρνηση, προειδοποιώντας κατά της κατά της κοινοποίησης απόρρητων πληροφοριών/εγγράφων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τόνισε ότι οι άνθρωποι θα αντιμετώπιζαν βαριά πρόστιμα και ποινές βάσει του νόμου περί επίσημων μυστικών του 2023.

Οι εξελίξεις αυτές είναι αλληλένδετες με το πρόσφατα ψηφισθέν νομοσχέδιο για τη δυσφήμιση και θα επηρεάσουν σημαντικά την ελευθερία του λόγου και του Τύπου. Με κάθε νέο νόμο, οι πολίτες και οι δημοσιογράφοι χάνουν το δικαίωμά τους να μιλούν ελεύθερα ή να ασκούν κριτική σε κυβερνητικούς φορείς, όπως εγγυάται το άρθρο 19 του Συντάγματος του Πακιστάν.