Εικονογράφηση: Daniyar Mussirov. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Αυτό το άρθρο γράφτηκε από τους Almas Kaisar και Nazerke Kurmangazinova για το Vlast.kz. Μια επεξεργασμένη έκδοση δημοσιεύεται στο Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας συνεργασίας μέσων.

Οι Καρακαλπάκοι που ζουν στο Καζακστάν έχουν γίνει στόχος κρατήσεων και πιέσεων μετά τις διαδηλώσεις του Ιουλίου του 2022 στο Νουκούς, την πρωτεύουσα της αυτόνομης περιοχής του Καρακαλπακστάν στα βορειοανατολικά του Ουζμπεκιστάν. Η κυβέρνηση του Ουζμπεκιστάν ζήτησε να εκδοθούν οι ακτιβιστές που κρατούνται στο Καζακστάν, αφού τους κατηγόρησε για «έκκληση για μαζικές ταραχές» και «επιθέσεις κατά της συνταγματικής τάξης».

Οι συλληφθέντες ακτιβιστές είχαν δημοσιεύσει βίντεο και δημοσίευσαν εκκλήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ζητώντας μια ανεξάρτητη έρευνα για τη βία του καλοκαιριού του 2022. Πέντε από αυτούς πέρασαν ένα χρόνο υπό κράτηση πριν από την έκδοση στο Καζακστάν, αν και τελικά δεν εκδόθηκαν στο Ουζμπεκιστάν. Ωστόσο, η κυβέρνηση του Καζακστάν απέρριψε τις αιτήσεις τους να θεωρηθούν πολιτικοί πρόσφυγες. Μόλις απελευθερώθηκαν από την κράτηση, ορισμένοι ακτιβιστές προσπάθησαν να λάβουν άσυλο στο εξωτερικό, ενώ άλλοι παρέμειναν στο Καζακστάν.

Το Vlast μίλησε με Καραλπάκους ακτιβιστές της διασποράς και υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τις προηγούμενες νομικές τους περιπέτειες και το μέλλον που τους περιμένει.

Διαμαρτυρίες και διεθνική καταστολή

Σύμφωνα με το Σύνταγμα του Ουζμπεκιστάν, η περιοχή του Καρακαλπακστάν είναι μια κυρίαρχη δημοκρατία, με τους δικούς της θεσμούς, σύμβολα και γλώσσα. Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις στο σύνταγμα το 2022 απείλησαν το νομικό καθεστώς του Καρακαλπακστάν οδηγώντας σε λαϊκές διαμαρτυρίες στο Νουκούς, που καταπιέστηκαν βίαια τον Ιούλιο του 2022.

Ο ακτιβιστής και δημοσιογράφος Dauletmurat Tazhimuratov ήταν ένας από τους πρώτους που μίλησε κατά των συνταγματικών τροποποιήσεων και επισημάνθηκε ως ο υποκινητής της αναταραχής. Κρατήθηκε τον Ιούλιο του 2022 και καταδικάστηκε τον Ιανουάριο του 2023 σε 16 χρόνια φυλάκιση, μαζί με άλλους.

Ακολουθεί ένα βίντεο στο YouTube σχετικά με τις διαδηλώσεις του Ιουλίου 2022 στο Νουκούς.

Μετά την καταστολή των διαδηλώσεων στο Καρακαλπακστάν, οι Αρχές του Ουζμπεκιστάν κινήθηκαν για να φιμώσουν τις φωνές ακτιβιστών σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Καζακστάν. Οι ακτιβιστές αντιμετώπισαν νέες ποινικές διώξεις στο Ουζμπεκιστάν, οι Αρχές του οποίου ζήτησαν την έκδοση.

Ο τελευταίος ακτιβιστής που συνελήφθη στο Καζακστάν κατόπιν αιτήματος του Ουζμπεκιστάν είναι ο Akylbek Muratov, ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα και άτυπος ηγέτης της καρακαλπάκικης διασποράς. Κρατήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου και αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε κέντρο κράτησης στο Αλμάτι αναμένοντας την απόφαση της επιτροπής σχετικά με το αίτημά του για πολιτικό άσυλο στο Καζακστάν. Το Ουζμπεκιστάν τον κατηγορεί για «έκκληση για μαζικές ταραχές» και «διανομή υλικού που απειλεί τη δημόσια ασφάλεια».

Μετά την αναταραχή στο Καρακαλπακστάν, ο Muratov κλήθηκε από την αστυνομία του Αλμάτι και ανακρίθηκε από εκπροσώπους της Επιτροπής Εθνικής Ασφάλειας του Καζακστάν και αξιωματικούς επιβολής του νόμου του Ουζμπεκιστάν, οι οποίοι του ζήτησαν να σταματήσει να κοινοποιεί βίντεο. Τον Σεπτέμβριο του 2022, πέντε Καραλπάκοι/ες ακτιβιστές και ακτιβίστριες, οι Koshkarbay Toremuratov, Zhangeldy Zhaksymbetov, Ziuar Mirmanbetova, Tleubike Yuldasheva και Raisa συνελήφθησαν στο Καζακστάν.

Για να προσελκύσει την προσοχή στις συλλήψεις και τις κρατήσεις, ο Muratov απευθυνόταν σε διεθνείς και τοπικές οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. «Μετά τη σύλληψη του Koshkarbay, δεν μπορούσα να κάτσω ήσυχος. Άρχισα να μιλάω ανοιχτά. Συλλάβετε με, αν θέλετε, αλλά δεν θα κάτσω σιωπηλός», είπε ο Muratov το 2022. Ο ίδιος τέθηκε υπό κράτηση μετά την απελευθέρωση των πέντε Καραλπάκων ακτιβιστών, αφού πέρασε ένα χρόνο σε κέντρα κράτησης. Στις 23 Φεβρουαρίου χορηγήθηκε στον Muratov προσωρινό πιστοποιητικό αιτούντος άσυλο στο Καζακστάν.

Βασανιστήρια στο Ουζμπεκιστάν

Γεννημένος στο Καρακαλπακστάν, ο Koshkarbay Toremuratov μετακόμισε στο Καζακστάν το 2006. Το 2014, ταξίδεψε πίσω στο Καρακαλπακστάν. Στα σύνορα, συνελήφθη από τοπικούς Καρακαλπάκους αστυνομικούς μαζί με τις ειδικές υπηρεσίες του Ουζμπεκιστάν με κατηγορία για «παράνομη διέλευση συνόρων».

Εξέτισε έξι μήνες σε κέντρο κράτησης στο Νουκούς, όπου βασανίστηκε για δύο εβδομάδες. Κτυπημένος και με μόνιμα τραύματα, ο Toremuratov μεταφέρθηκε στη συνέχεια σε φυλακή. Μετά την αποφυλάκισή του και την επιστροφή του στο Καζακστάν, δημιούργησε ένα κανάλι στο YouTube το 2019 για να εκφράζει τρέχοντα θέματα στο Καρακαλπακστάν και να δημοσιεύει βίντεο από εκεί. Το 2020, όταν δημοσίευσε ένα βίντεο από μια μικρή διαδήλωση από πολιτικούς ακτιβιστές, η διπλωματική αποστολή του Ουζμπεκιστάν είπε στον ακτιβιστή να «κατεβάσει τους τόνους» και να επαινέσει τις μεταρρυθμίσεις του Προέδρου Μιρζιγιόγιεφ.

«Όταν με συνέλαβαν το 2022, αναφέρθηκαν σε αυτό το βίντεο», είπε ο Toremuratov. Κατηγορήθηκε για «παραβίαση της συνταγματικής τάξης του Ουζμπεκιστάν» και «διανομή υλικού που απειλεί τη δημόσια ασφάλεια».

Ενώ βρισκόταν υπό κράτηση, έγραψε μια αίτηση για πολιτικό άσυλο στο Καζακστάν. Το 2023, η επιτροπή απέρριψε την αναφορά. Μετά την αποφυλάκισή του τον Σεπτέμβριο του 2023, ο Toremuratov πήγε στην Πολωνία για να συμμετάσχει στη Διάσκεψη του ΟΑΣΕ για την ανθρώπινη διάσταση. Μετά το συνέδριο, ταξίδεψε στην Αυστρία, όπου υπέβαλε αίτηση για πολιτικό άσυλο. Όμως, στις 29 Φεβρουαρίου, απελάθηκε πίσω στην Πολωνία, επειδή το «Πρωτόκολλο του Δουβλίνου» της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαιτεί από τους ανθρώπους να υποβάλλουν αίτηση για άσυλο στην πρώτη χώρα της ΕΕ στην οποία εισέρχονται. Τώρα, ο Toremuratov σκοπεύει να ζητήσει πολιτικό άσυλο στην Πολωνία.

Η 47χρονη Ziuar Mirmambetova είναι μια από τους Καραλπάκους ακτιβιστές της διασποράς, που συνελήφθη κατόπιν αιτήματος του Ουζμπεκιστάν. Έφτασε στο Καζακστάν το 2000, αλλά κατάφερε να λάβει άδεια διαμονής μόλις το 2012. Όταν πήγε στο Καρακαλπακστάν το 2019 για να γιορτάσει την Ημέρα της Καρακαλπάκικης Γλώσσας, η Mirmambetova συνελήφθη μαζί με έναν άλλο ακτιβιστή, τον Yerman Eskendirov.

«Με ανέκριναν, αλλά βασάνισαν τον Eskendirov. Μετά βίας επέζησε και κατάφερα να τον πάω στο Αλμάτι», είπε η Mirmambetova. Συνελήφθη τον Οκτώβριο του 2021, όταν επέστρεψε στο Ουζμπεκιστάν. «Με κράτησαν μέχρι τις 5 Ιανουαρίου 2022. Δεν υπήρχε δικαστική απόφαση, καμία κατηγορία. Με κράτησαν μόνο και μόνο επειδή ήμουν ακτιβίστρια. Με άφησαν ελεύθερη μόνο αφού είχαν φύγει τα σημάδια βασανιστηρίων στο σώμα μου», θυμάται. Η Mirmambetova έμεινε ήσυχη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για αρκετούς μήνες, αλλά οι προτεινόμενες συνταγματικές τροποποιήσεις την επανέφεραν στον ακτιβισμό.

«Πραγματοποιήσαμε ένα συνέδριο τον Μάιο στο Αλμάτι. Δύο μήνες αργότερα, τον Ιούλιο, ο κόσμος στο Nukus διαμαρτυρήθηκε. Τώρα κατηγορούμαστε για την εξέγερση», είπε η Mirmambetova. Τον Οκτώβριο του 2022, συνελήφθη στο εστιατόριο όπου εργαζόταν, αφού κατηγορήθηκε για «παραβίαση της συνταγματικής τάξης του Ουζμπεκιστάν». Μετά από δωδεκάμηνη κράτηση, αφέθηκε ελεύθερη. Η έκκλησή της να λάβει πολιτικό άσυλο απορρίφθηκε, μαζί με όλες τις άλλες. Τώρα, η Mirmambetova σκοπεύει να ασκήσει έφεση.

Ένα αβέβαιο και επισφαλές μέλλον

Ο Yevgeniy Zhovtis, επικεφαλής του Διεθνούς Γραφείου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Καζακστάν, είπε ότι υπάρχει πολιτική και διπλωματική μάχη για το θέμα του πολιτικού ασύλου. «Το Καζακστάν δεν θέλει να δώσει άσυλο για προφανείς πολιτικούς λόγους: Δεν θέλει να χαλάσει τις σχέσεις με τις γειτονικές χώρες. Ωστόσο, λόγω της κριτικής από το εξωτερικό, το Καζακστάν επίσης δεν θέλει να τους εκδώσει. Ως εκ τούτου, κρατούνται υπό κράτηση ενώ εξετάζεται το αίτημα έκδοσης για ένα χρόνο», είπε ο Zhovtis.

Η Leila Nazgul Seiitbek, δικηγόρος στο Freedom for Eurasia, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που συνεργάζεται επίσης με αιτούντες άσυλο από την Κεντρική Ασία, είπε ότι το Καζακστάν πρέπει να κάνει περισσότερα.

«Κατανοούμε τα πολιτικά κίνητρα μιας τέτοιας συμπεριφοράς, αλλά υπάρχουν διεθνείς υποχρεώσεις που η χώρα είναι υποχρεωμένη να εκπληρώσει. Και αυτό επηρεάζει επίσης τη διεθνή εικόνα του Καζακστάν», είπε στο Vlast. Εκτός από την περίπτωση του Toremuratov, το Freedom for Eurasia υποστηρίζει τώρα και τον Nauryzbay Menlibayev, έναν άλλο ακτιβιστή, για να λάβει το καθεστώς του πρόσφυγα.

Ο Menlibayev ταξίδεψε στην Πολωνία το 2022 για να παρακολουθήσει μια διάσκεψη για τα ανθρώπινα δικαιώματα και παρέμεινε εκεί για λόγους ασφαλείας. Αφού ακολούθησε το παράδειγμα του Toremuratov και ζήτησε άσυλο στην Αυστρία, απελάθηκε πίσω στην Πολωνία στις 8 Ιανουαρίου. Η υπόθεση του Menlibayev αναμένει απόφαση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Οι άνθρωποι από την Κεντρική Ασία δυσκολεύονται να αποκτήσουν το καθεστώς του πρόσφυγα στην Ευρώπη, σύμφωνα με τον Zhovtis. Η πιο πρόσφατη εισροή προσφύγων από την Ουκρανία, τη Ρωσία και άλλες χώρες παίζει ρόλο, καθώς και η ανάπτυξη εθνικιστικών και συντηρητικών κινημάτων.