Αυτό το εκπληκτικό δείγμα τέχνης μόκχα στην περιοχή Σουνσάρι στα ανατολικά του Νεπάλ σύντομα θα καταστραφεί εξαιτίας της διαπλάτυνσης του δρόμου. Φωτογραφία: Sanjib Chaudhary. Χρήση με την άδεια του δημιουργού.
Στις πεδιάδες του νότιου Νεπάλ, στα τοπία της υπαίθρου κυριαρχούσαν άλλοτε σπίτια με τοίχους από μπαμπού ή λάσπη και στέγες από άχυρο και κεραμίδια. Ειδικότερα, στο ανατολικό Νεπάλ τα σπίτια των Θαρού διακοσμούνταν με καταπληκτικά έργα της τέχνης μόκχα πάνω στους τοίχους από λάσπη. Ωστόσο, καθώς οι παραδοσιακές κατοικίες από λάσπη στο Νεπάλ αντικαθίστανται από σπίτια από μπετόν, αυτή η πασίγνωστη τέχνη κινδυνεύει να εκλείψει.
Σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού και κατοικιών σε εθνική κλίμακα το 2021, περισσότερα από το 50% των σπιτιών στο Νεπάλ έχουν τσιμεντένιους τοίχους, ενώ περίπου το 30% των σπιτιών έχουν τοίχους από τούβλα ή από πέτρες, που συνδέονται μεταξύ τους με λάσπη. Μόνο το 11% των σπιτιών έχουν τοίχους από μπαμπού, για να μην αναφέρουμε το 3,9% των σπιτιών με στέγες από άχυρο και το 9,2% με στέγες από κεραμίδια.
Γενιές τέχνης μόκχα
Στις περιοχές Σουνσάρι και Μοράνγκ του ανατολικού Νεπάλ, οι Θαρού δημιουργούν περίπλοκα σχέδια και μοτίβα με τη βοήθεια μείγματος αργίλου και πίτουρου ρυζιού, κοπριάς αγελάδας, άχυρου και γιούτας, γνωστών με το όνομα τέχνη μόκχα.
Οι καλλιτέχνες, κυρίως γυναίκες, φτιάχνουν ένα μείγμα από άργιλο και γιούτα, όπως δείχνει αυτό το βίντεο στο YouTube, παραγωγής Vision Nepal. Στρώματα αργίλου καλύπτουν τους τοίχους, δημιουργώντας διάφορα γεωγραφικά και φλοράλ μοτίβα, συμπεριλαμβανομένων αναπαραστάσεων πτηνών, όπως παγώνια και παπαγάλοι. Μόλις στεγνώσει το μοτίβο, βάφεται με φυσικά χρώματα, τα οποία έχουν αντικατασταθεί από χρώματα που βρίσκει κανείς σήμερα στο εμπόριο.
Τέχνη μόκχα, επονομαζόμενη «παγιάρ», από σπίτι στην περιοχή Σαπτάρι στο ανατολικό Νεπάλ. Φωτογραφία: Sanjib Chaudhary. Χρήση με την άδεια του δημιουργού.
Ομοίως, στις περιοχές Σαπτάρι, Σιράχα και Ουνταϊπούρ, οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν μείγμα αργίλου, πίτουρου ρυζιού και κοπριάς αγελάδας, το οποίο απλώνουν πάνω στους τοίχους από μπαμπού με άχυρο. Εφαρμόζουν στρώσεις από αυτό το μείγμα για να δημιουργήσουν γεωμετρικά και φλοράλ μοτίβα, κυρίως παγώνια, παπαγάλους και ελέφαντες. Μόλις το σχέδιο στεγνώσει, βάφεται με φυσικό λευκό άργιλο πριν χρησιμοποιηθούν άλλα φυσικά χρώματα-κόκκινος άργιλος και της ώχρας και μαύρη στάχτη μεταξύ άλλων. Αυτή η τέχνη, ένα είδος μόκχα, ονομάζεται «παγιάρ».
Ο blogger Lex Limbu δημοσίευσε ένα μήνυμα στο X (παλιό Twitter):
Magnifiques œuvres d'art mokha sur les murs des maisons des familles Saptariya Tharu à Goigada. Plus d'informations : https://t.co/FMIFMGDedN #Tharu #Mokha #Art #SaptariyaTharu #PurviTharu #Nepal pic.twitter.com/4fkgveilvP
— lexlimbu (@lexlimbu) 9 juillet 2023
Εκπληκτικά έργα τέχνης μόκχα στους τοίχους των σπιτιών οικογενειών των Σαπταρίγια Θαρού στην Γκοϊγκάντα. Περισσότερες πληροφορίες: https://t.co/FMIFMGDedN #Tharu #Mokha #Art #SaptariyaTharu #PurviTharu #Nepal pic.twitter.com/4fkgveilvP
Αυτή η τέχνη με τις τεχνικές της, τις διαδικασίες, τα μοτίβα και τα σχέδια της έχει κληροδοτηθεί από γενιά σε γενιά. Οι γυναίκες κληρονομούν γενικά αυτή τη γνώση από τις μητέρες και τις γιαγιάδες τους.
«Πέρασε από γενιά σε γενιά μέσα στους κόλπους της αγροτικής οικογένειας, γενικά-αλλά όχι πάντα-από τις γυναίκες», γράφουν οι Kurt W. Meyer και Pamela Deuel, οι οποίοι σε διάρκεια περίπου τεσσάρων χρόνων επισκέφτηκαν 300 χωριά Θαρού (tharu). Δεν υπάρχουν σχολεία ούτε σχολές τεχνών ούτε καθηγητές, οι οποίοι να τους λένε τι είναι «καλό» και τι δεν είναι: γι'αυτόν τον λόγο την αποκαλούμε «τέχνη χωρίς καλλιτέχνες».
Τέχνη για τη διακόσμηση πορτών και παραθύρων
Η τέχνη μόκχα και άλλες μορφές επιτοίχιας διακόσμησης δημιουργούνται γενικά κατά τη διάρκεια εορτασμών και για ειδικές περιστάσεις, όπως ο γάμος.
«Η τέχνη μόκχα γίνεται δεξιά και αριστερά της κύριας εισόδου και γύρω από τα παράθυρα», γράφει ο Bishnu Prasad Chaudhary στο βιβλίο του Tharu Lok Kala (Λαϊκή Τέχνη Θαρού). «Η προσθήκη γιούτας και βαμβακιού στον άργιλο περιορίζει τα σπασίματα στα μοτίβα».
Ομοίως, η προσθήκη γάλακτος στα χρώματα πριν την εφαρμογή τους πάνω στα μοτίβα επιτρέπει στα χρώματα να μην ξεθωριάζουν γρήγορα. Οι γυναίκες καλλιτέχνιδες επίσης διακοσμούν και τις κολώνες με αυτά τα καλλιτεχνικά μοτίβα.
«Ένα σπίτι ωραία διακοσμημένο με τέχνη μόκχα είναι πάντα γνωστό ως σπίτι με τυχερές γυναίκες», γράφει ο καλλιτέχνης S.C. Suman. «Η ευμάρεια βασιλεύει σε ένα σπίτι στολισμένο με μόκχα. Σύμφωνα με μια λαϊκή δοξασία των Θαρού, αν δεν υπάρχει μόκχα στο σπίτι κάποιου, χάνεται μισό κιλό ρύζι κάθε μέρα».
Ο εκσυγχρονισμός καταστρέφει την παραδοσιακή τέχνη
Η Pramila Biswas από το Λαμπιπούρ στην περιοχή Σουνσάρι του νοτιοανατολικού Νεπάλ με περηφάνια δείχνει τα καλλιτεχνήματα μόκχα, τα οποία έκανε η πεθερά της, Jhalaiya Biswas. «Τα περισσότερα από τα σπίτια του χωριού μας είναι διακοσμημένα με τέχνη μόκχα», δήλωσε η Biswas κατά τη διάρκεια συνέντευξης στο Global Voices. «Ωστόσο, καθώς τα παραδοσιακά σπίτια αντικαθίστανται από σπίτια από μπετόν, μας μένουν πλέον μόνο λίγα σπίτια με τέχνη μόκχα».
Τέχνη μόκχα στο χωριό Λαμπιπούρ, στην περιοχή Σουνσάρι του ανατολικού Νεπάλ. Φωτογραφία: Sanjib Chaudhary. Χρήση με άδεια του δημιουργού.
«Καθώς ο δήμος ετοιμάζεται να διαπλατύνει τον δρόμο, η τέχνη μόκχα θα αφαιρεθεί από τους τοίχους του σπιτιού μου», δήλωσε με λύπη η Kishni Majhi, κάτοικος του ίδιου χωριού.
Λόγω της επίπονης διαδικασίας της τέχνης μόκχα και της επισταμένης προσπάθειας που απαιτείται για τη συντήρησή της – πολλοί καλλιτέχνες πρέπει να ανανεώνουν τα χρώματα πολλές φορές κάθε χρόνο – πολλές οικογένειες την εγκαταλείπουν και επιλέγουν απλούς τοίχους από τούβλα.
«Θα συνεχίσουμε να διατηρούμε την τέχνη μόκχα στο σπίτι μας», δήλωσε ο Hom Narayan Chaudhary από το Ντουχάμπι του Σουνσάρι. «Ωστόσο, δεν είμαστε σίγουροι ότι τα παιδιά μας θα την διατηρήσουν ανέπαφη».
Δεν απειλούνται με αφανισμό μόνο τα σπίτια στο Λαμπιπούρ. Η πλειοψηφία των παραδοσιακών σπιτιών στα χωριά Θαρού στις νότιες πεδιάδες του Νεπάλ γνωρίζουν την ίδια μοίρα. Εάν δεν παρθούν επαρκή μέτρα για τη διάσωση αυτής της εκπληκτικής λαϊκής τέχνης Θαρού, είναι καταδικασμένη να εξαφανιστεί για πάντα.
