Ο Kuandyk Bishimbayev, ο οποίος σκότωσε τη σύζυγό του, Saltanat Nukenova, κάθεται στο δικαστήριο στην Αστάνα του Καζακστάν. Στιγμιότυπο από το βίντεο ««Шесть с половиной часов она меня мучила»: Бишимбаев рассказал, за что мстил Салтанат» από το κανάλι του Informburo 31 στο YouTube. Δίκαιη χρήση.

Αυτή η ανάρτηση περιέχει αναφορές για ενδοοικογενειακή βία, που μπορεί να αποτελεί ευαίσθητο θέμα για μερίδα του αναγνωστικού κοινού.

Από τα τέλη Μαρτίου, το Καζακστάν κατακλύζεται από τη συνεχιζόμενη δίκη του πρώην υπουργού Οικονομίας, Kuandyk Bishimbayev, ο οποίος σκότωσε τη σύζυγό του, Saltanat Nukenova. Μια ιδιαίτερα ανησυχητική λεπτομέρεια της υπόθεσης είναι ότι ο Bishimbayev την ξυλοκόπησε μέχρι θανάτου για οκτώ ώρες στο εστιατόριο, που ανήκει στην οικογένειά του. Η μετάδοση της δίκης έχει μετατρέψει την υπόθεση στο πιο πολυσυζητημένο γεγονός στη χώρα, πυροδοτώντας έντονες συζητήσεις για την ενδοοικογενειακή βία.

Ενώ ο Bishimbayev δικαζόταν, στο γειτονικό Κιργιστάν, η είδηση ​​για τη δολοφονία δύο γυναικών δημιούργησε πρωτοσέλιδα και έφερε στο προσκήνιο το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας. Μία από αυτές σκοτώθηκε από τον σύντροφό της, ο οποίος κρατούσε το πτώμα για εννέα ημέρες πριν το πετάξει σε κοντινό κάδο απορριμμάτων. Μια άλλη σκοτώθηκε από τον πρώην σύζυγό της, ο οποίος τη μαχαίρωσε 27 φορές, πριν καλέσει ασθενοφόρο.

Ως αποτέλεσμα της δημόσιας κατακραυγής και του αιτήματος για αλλαγές, στις 11 Απριλίου, το κοινοβούλιο του Καζακστάν ψήφισε νομοσχέδιο, που ποινικοποιεί την ενδοοικογενειακή βία. Αν και αυτό είναι ένα τόσο απαραίτητο νομικό βήμα για την αντιμετώπιση του προβλήματος, είναι σαφές ότι η ενδοοικογενειακή βία στο Καζακστάν και αλλού στην Κεντρική Ασία είναι ένα περίπλοκο ζήτημα, που απαιτεί κάτι περισσότερο από νέα νομοθεσία. Το Ουζμπεκιστάν και το Κιργιστάν, που έχουν ήδη υιοθετήσει παρόμοια νομοθεσία, εξακολουθούν να μαστίζονται από εξωφρενικές περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας. Πίσω από αυτό το διαδεδομένο και επίμονο πρόβλημα κρύβονται οι καταστροφικοί κοινωνικοί κανόνες και η αναποτελεσματική εργασία των αρμόδιων κρατικών φορέων για την πρόληψη της βίας και τη δίωξη των δραστών.

Ένα διασυνοριακό και μακροχρόνιο πρόβλημα

Η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα ευρέως διαδεδομένο ζήτημα και στα πέντε κράτη της Κεντρικής Ασίας: Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν. Ειδήσεις για επιθέσεις και δολοφονίες γυναικών από συντρόφους,  συζύγους και φίλους τους σε αυτές τις χώρες εμφανίζονται συνεχώς στα ΜΜΕ, αποκαλύπτοντας την αυξανόμενη κλίμακα του προβλήματος και την έλλειψη αποτελεσματικών μηχανισμών για την προστασία των γυναικών.

Το 2023, οι Αρχές επιβολής του νόμου στο Καζακστάν έλαβαν 100.000 καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία, τρεις φορές περισσότερες από τον αριθμό των καταγγελιών τα τελευταία πέντε χρόνια μαζί. Το 2023, αποκαλύφθηκε ότι 869 άνθρωποι πέθαναν και 2.086 υπέστησαν σοβαρές βλάβες στην υγεία τους από ενδοοικογενειακή βία τα προηγούμενα τεσσεράμισι χρόνια. Το 2017, μια πανεθνική έρευνα έδειξε ότι τουλάχιστον το 17% όλων των γυναικών στη χώρα κακοποιήθηκαν σωματικά από τους στενούς συντρόφους τους και το 51% των θιγόμενων δήλωσαν ότι δεν το είχαν αναφέρει πριν.

Ακολουθεί ένα ντοκιμαντέρ για την ενδοοικογενειακή βία στο Καζακστάν.

Στο Ουζμπεκιστάν, όπου η ενδοοικογενειακή βία ποινικοποιήθηκε μόλις τον Απρίλιο του 2023, 9.131 άτομα κρίθηκαν ένοχοι για το έγκλημα και καταδικάστηκαν σε διοικητικές και ποινικές ποινές το 2023. Για το 2024, ο αριθμός αυτός πιθανότατα θα αυξηθεί, καθώς, τους πρώτους τρεις μήνες του έτους, ο αριθμός των καταδικασθέντων έφτασε τα 4.477 άτομα.

Στο Τατζικιστάν, η ενδοοικογενειακή βία δεν έχει ακόμη ποινικοποιηθεί. Το 2023, το Τατζικιστάν κατέλαβε τη χαμηλότερη κατάταξη μεταξύ 177 χωρών στην κατηγορία «Τρέχουσα βία από στενούς συντρόφους» του Παγκόσμιου Δείκτη Γυναικών, Ειρήνης και Ασφάλειας . Ο συγκεκριμένος δείκτης μετρά το ποσοστό των γυναικών που υπέστησαν σωματική και σεξουαλική βία από στενούς συντρόφους. Σύμφωνα με μια μελέτη του ΟΗΕ που δημοσιεύθηκε το 2023, το ένα τρίτο των γυναικών στο Τατζικιστάν βιώνουν ενδοοικογενειακή βία από στενούς συντρόφους.

Στο Τουρκμενιστάν, μια πανεθνική έρευνα από το 2020 αποκάλυψε ότι το 12% ή μία στις οκτώ γυναίκες στη χώρα υπέστη σωματική ή/και σεξουαλική βία από τους στενούς συντρόφους τους. Η μελέτη έριξε επίσης φως στο γεγονός ότι οι περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας δεν δηλώνονται, με λιγότερο από το 12% των επιζουσών να υποβάλλουν καταγγελίες στην αστυνομία και να ζητούν βοήθεια από άλλα ιδρύματα.

Το Κιργιστάν, το οποίο έγινε η πρώτη χώρα της Κεντρικής Ασίας που ποινικοποίησε την ενδοοικογενειακή βία το 2017, συνεχίζει να καταγράφει υψηλούς αριθμούς περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας. Το 2022, αναφέρθηκαν 9.959 περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας και το 92% των επιζώντων ήταν γυναίκες. Το 2023, ο αριθμός αυτός αυξήθηκε σε 13.104 περιπτώσεις με το 95% των επιζώντων να είναι γυναίκες. Επιπλέον, το Κιργιστάν κατατάσσεται ως η πιο ανασφαλής χώρα της Κεντρικής Ασίας στον Παγκόσμιο Δείκτη Γυναικών, Ειρήνης και Ασφάλειας.

Ακολουθεί ένα ντοκιμαντέρ για την ενδοοικογενειακή βία στο Κιργιστάν.

Πατριαρχία και αναποτελεσματικοί κρατικοί θεσμοί

Η ευρεία φύση του προβλήματος μεταφράζεται σε έναν ατελείωτο κύκλο εξωφρενικών ιστοριών επιθέσεων και δολοφονιών γυναικών στην περιοχή. Για παράδειγμα, πριν από τη δολοφονία της Nukenova τον Νοέμβριο του 2023, η οποία συζητείται ευρέως τώρα, οι άνθρωποι στην περιοχή παρακολούθησαν στενά την περίπτωση της Asel Nogoibaeva από το Κιργιστάν, της οποίας ο πρώην σύζυγος της επιτέθηκε και της έκοψε τη μύτη και τα αυτιά τον Σεπτέμβριο του 2023.

Η πιο κραυγαλέα αιτία αυτής της ανησυχητικής τάσης ήταν η απουσία αποτελεσματικού νομικού πλαισίου, που οδηγεί σε ατιμωρησία. Το 2017, όταν η ενδοοικογενειακή βία αποποινικοποιήθηκε στο Καζακστάν, το Κιργιστάν έγινε η μόνη χώρα στην περιοχή όπου ποινικοποιήθηκε. Οι Αρχές στο Καζακστάν αντέστρεψαν την απόφασή τους του 2017 αυτόν τον μήνα λόγω των απαιτήσεων του κοινού και το Ουζμπεκιστάν ποινικοποίησε την ενδοοικογενειακή βία μόλις τον Απρίλιο του 2023. Το Τατζικιστάν και το Τουρκμενιστάν δεν την έχουν ποινικοποιήσει ακόμη και οι δράστες σε αυτές τις χώρες μπορούν να ξεφύγουν με εντολές περιορισμού και πληρωμή πρόστιμα.

Δύο βασικά προβλήματα δημιουργούνται στο ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας. Το πρώτο είναι οι πατριαρχικοί κανόνες, που δικαιολογούν την ενδοοικογενειακή βία και οδηγούν στην αποδοχή της τόσο από τους δράστες όσο και από τους επιζώντες. Από νεαρή ηλικία, τα αγόρια ανατρέφονται ώστε να είναι επιθετικά και τα κορίτσια να είναι υποτακτικά και υπάκουα και να αναλαμβάνουν το ρόλο της συζύγου, που συμφωνεί με τους όρους του επιτιθέμενου και επιδιώκει να επιλύσει τη σύγκρουση μέσα στην οικογένεια.

Τα αποτελέσματα της έρευνας από το Τουρκμενιστάν δείχνουν ότι σχεδόν το 20% των ερωτηθεισών γυναικών πιστεύουν ότι δικαιολογείται να χτυπούν οι σύζυγοι τις γυναίκες τους, εάν φύγουν από το σπίτι χωρίς την άδεια του συζύγου τους. Στο Τατζικιστάν, σχεδόν το 48% συμφώνησαν ότι η ενδοοικογενειακή βία είναι ιδιωτική υπόθεση για κάθε οικογένεια και το 41% δήλωσε ότι ο ξυλοδαρμός συντρόφου για διάφορους λόγους ήταν δικαιολογημένος. Αυτά τα πατριαρχικά πρότυπα συμπληρώνονται από τις παραδοσιακές αξίες, που προωθούνται από την κυβέρνηση, και δίνουν έμφαση στην οικογενειακή ακεραιότητα σε βάρος των δικαιωμάτων και της προστασίας των γυναικών.

Το δεύτερο πρόβλημα είναι η απροθυμία των Αρχών να λάβουν αυστηρά μέτρα και η αδιαφορία των αρμόδιων κρατικών φορέων για την πρόληψη της ενδοοικογενειακής βίας. Η ερευνήτρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα Svetlana Dzardanova σημειώνει ότι οι κυβερνήσεις στην περιοχή επιτίθενται σε ανθρώπους, που εγείρουν το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας, αντί να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Οι Αρχές αντιλαμβάνονται τις τοπικές οργανώσεις, που προωθούν τις συζητήσεις για την ενδοοικογενειακή βία ως ξένους, που προσπαθούν να προωθήσουν ξένους κανόνες, που έρχονται σε αντίθεση με τις παραδοσιακές αξίες.

Σε επίπεδο βάσης, αντί να καταγράφει καταγγελίες από επιζώντες και να ξεκινήσει έρευνες, η αστυνομία συχνά προσπαθεί να τους συμφιλιώσει με τους επιτιθέμενους. Οι δικαστές εκδίδουν επιεικείς αποφάσεις σε υποθέσεις, που αφορούν ενδοοικογενειακή βία, επιτρέποντας στους δράστες να αποφύγουν τη φυλάκιση. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της Nogoibaeva, ο δικαστής ανέθεσε δοκιμαστική επίβλεψη στον πρώην σύζυγό της, ο οποίος της επιτέθηκε μετά την αποφυλάκιση, όπου εξέτιε ποινή για βιασμό της πρώην συζύγου του δύο φορές.

Η καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας στην Κεντρική Ασία κινείται με αργούς ρυθμούς. Σε αυτή τη χρονική στιγμή, εξακολουθεί να απαιτεί υποθέσεις-ορόσημα, όπως η δημόσια τηλεοπτική δίκη του Kuandyk Bishimbayev, για να προχωρήσει περαιτέρω και να διεκδικήσει μικρές νίκες.