Εικόνα από την Arzu Geybullayeva

Μια λεκτική διαμάχη μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ ανέδειξε τις περίπλοκες σχέσεις της χώρας με το Ισραήλ και την Παλαιστίνη και επέστησε την προσοχή στην τάση του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για διφορούμενες δηλώσεις.

Κατά τη διάρκεια ομιλίας του στην επαρχία Ριζούντας στις 28 Ιουλίου, ο Ερντογάν  είπε ότι δεν υπάρχει λόγος να μην παρέμβει η Τουρκία στον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα, όπως έκανε στο Καραμπάχ  και τη Λιβύη. Ο πρόεδρος δεν διευκρίνισε πώς θα ήταν αυτή η παρέμβαση. 

Οι δηλώσεις προκάλεσαν συζήτηση, που ξεκίνησε με τον Υπουργό Εξωτερικών του Ισραήλ, Israel Katz, να συγκρίνει τον Ερντογάν με τον Σαντάμ Χουσεΐν σε μια ανάρτηση στο X, γράφοντας: «Ο Ερντογάν ακολουθεί τα βήματα του Σαντάμ Χουσεΐν και απειλεί να επιτεθεί στο Ισραήλ. Απλά αφήστε τον να θυμηθεί τι συνέβη εκεί και πώς τελείωσε». Ο υπουργός αναφερόταν στη σύλληψη και την τελική εκτέλεση του Σαντάμ Χουσεΐν.

Ο Katz προέτρεψε επίσης το ΝΑΤΟ να εκδιώξει την Τουρκία μετά τα σχόλια του Ερντογάν. Ένα στέλεχος της αντιπολίτευσης Yair Lapid συμμετείχε επίσης στη μάχη καλώντας τον κόσμο και το ΝΑΤΟ να «καταδικάσουν σθεναρά τις εξωφρενικές απειλές [του Ερντογάν] κατά του Ισραήλ και να τον αναγκάσουν να σταματήσει την υποστήριξή του προς τη Χαμάς», προσθέτοντας ότι το Ισραήλ «δεν θα δεχτεί απειλές από απρόβλεπτους δικτάτορες».

Δεν υπήρξαν δηλώσεις από το ΝΑΤΟ ή κάποιο από τα μέλη του τη στιγμή της συγγραφής αυτού του κειμένου, με εξαίρεση μια δικομματική ομάδα Αμερικανών νομοθετών, που κατήγγειλαν τις απειλές του Ερντογάν.

Το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας απάντησε στο X συγκρίνοντας τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου με τον Αδόλφο Χίτλερ: «Όπως τελείωσε ο γενοκτονικός Χίτλερ, έτσι θα τελειώσει και ο γενοκτονικός Νετανιάχου. Όπως οι γενοκτονικοί Ναζί θεωρήθηκαν υπεύθυνοι, το ίδιο και όσοι προσπαθούν να καταστρέψουν τους Παλαιστίνιους».

Ο δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός σταθμός της Τουρκίας TRT το πήγε ένα βήμα παραπέρα με ένα τουίτ:

“Soykırımcı Hitler’in sonu nasıl olduysa, soykırımcı Netanyahu’nun sonu da öyle olacak.” pic.twitter.com/iF9QxX8Oke

— TRT HABER (@trthaber) July 30, 2024

«Όπως τελείωσε ο γενοκτονικός Χίτλερ, έτσι θα τελειώσει και ο Νετανιάχου». Ο δολοφόνος εκατομμυρίων, ο Χίτλερ, ήπιε κυάνιο και στη συνέχεια αυτοπυροβολήθηκε, αφού έχασε το Βερολίνο. Όπως τελείωσε ο γενοκτονικός Χίτλερ, έτσι θα τελειώσει και ο γενοκτόνος Νετανιάχου.

Η Διεύθυνση Επικοινωνίας έγραψε επίσης στο Twitter: «Έχουν διαπράξει μια θηριωδία, που θα ξεπεράσει τον Χίτλερ, την πιο καταραμένη προσωπικότητα του περασμένου αιώνα. Η Γάζα έχει γίνει το μεγαλύτερο στρατόπεδο εξόντωσης στον κόσμο σήμερα».

Από τον Οκτώβριο του 2023 , η Τουρκία πέρασε από την προσπάθεια μεσολάβησης μεταξύ Ισραήλ και  Χαμάς στην ανάκληση του πρεσβευτή της στο Τελ Αβίβ και στην ανακοίνωση ολοκληρωτικών περιορισμών σε κάθε εμπόριο με το Ισραήλ μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος στη Γάζα. Μια πρόσφατη έρευνα, όμως, του Τούρκου δημοσιογράφου Μετίν Τζιχάν έδειξε πως η Τουρκία συνέχισε να προμηθεύει σταθερά πετρέλαιο δτο Ισραήλ μέσω του αγωγού Μπακού-Τιφλίδας-Τσεϊχάν (BTC), ενός αγωγού φυσικού αερίου, που μεταφέρει πετρέλαιο από το Αζερμπαϊτζάν μέσω Γεωργίας στα λιμάνια της Μεσογείου της Τουρκίας, όπου τότε μεταφέρεται σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του Ισραήλ.

Η Τουρκία συνέχισε να διατηρεί τη ροή παρά τις εκκλήσεις για διακοπή της παροχής εξαγωγών πετρελαίου από το Αζερμπαϊτζάν στο Ισραήλ (η Τουρκία περιόρισε την πώληση ορισμένων αγαθών στο Ισραήλ τον Απρίλιο και ανακοίνωσε την απόφασή της να διακόψει όλους τους εμπορικούς δεσμούς με το Ισραήλ τον Μάιο του 2024). Σύμφωνα με πληροφορίες, η πώληση πετρελαίου από το Αζερμπαϊτζάν στο Ισραήλ αυξήθηκε κατά 23% μεταξύ Ιανουαρίου και Απριλίου 2024, σε σύγκριση με τους δείκτες από το 2023.

Χρησιμοποιώντας δεδομένα από την BOTAS, την κρατική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Τουρκίας που διαχειρίζεται το τουρκικό τμήμα του BTC, ο Τζιχάν έγραψε πώς αποστέλλονται εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου από το Τσεϊχάν σε μηνιαία βάση. «Δεν ξέρουμε πόσο από αυτό πηγαίνει στο Ισραήλ», έγραψε ο Τσιχάν στο X. «Σύμφωνα με τον Υπουργό Ενέργειάς μας, δεν έχουμε επιρροή ούτε εξουσία για το πού αποστέλλεται το πετρέλαιο. Το πετρέλαιο πωλείται από το Αζερμπαϊτζάν. Απλώς παίρνουμε το μερίδιό μας», εξήγησε ο Τσιχάν.

Στα επόμενα τουίτ του, ο Τσιχάν έγραψε ότι, αφού εξετάσει τις σχετικές συμφωνίες, η Τουρκία δεν μπορεί να επιβάλει κυρώσεις σε αυτόν τον εμπορικό δρόμο δεδομένων των υφιστάμενων συμφωνιών. «Σύμφωνα με μια συμφωνία με την British Petroleum (BP) θα καταβάλλαμε αποζημίωση στην εταιρεία σε περίπτωση καθυστέρησης του πετρελαίου για οποιονδήποτε δεδομένο λόγο», εξήγησε ο Τσιχάν. «Σύμφωνα με τη συμφωνία για τον αγωγό Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν [Τουρκία] που υπογράφηκε, είμαστε υποχρεωμένοι να συνεχίσουμε να προμηθεύουμε πετρέλαιο ακόμη και σε περιόδους πολέμου ή τρομοκρατίας. Αυτό το εμπόριο θεωρείται ανώτερο ακόμη και από τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κρατική κυριαρχία. Σε αντάλλαγμα, λαμβάνουμε μερίδιο 80 λεπτών ανά βαρέλι πετρελαίου που φορτώνεται σε δεξαμενόπλοια από το Τσεϊχάν», πρόσθεσε  ο Τζιχάν.

Λόγω αυτής της συμφωνίας, η δήλωση του Ερντογάν θεωρήθηκε στην Τουρκία ως μια κούφια απειλή. Σε ένα τουίτ, η βετεράνος δημοσιογράφος Amberin Zaman έγραψε: «Εάν ο Ερντογάν εννοούσε κάτι από αυτά, θα ξεκινούσε διακόπτοντας τις πωλήσεις πετρελαίου από το Αζερμπαϊτζάν στο Ισραήλ που περνούν από τουρκικά λιμάνια».

Ο Πρόεδρος Ερντογάν έχει κάνει στο παρελθόν «κούφιες» προκλητικές δηλώσεις. Σε δύο περιπτώσεις το 2022, είπε ότι η Τουρκία θα μπορούσε να εισβάλει στην Ελλάδα εν μία νυκτί.

Η Τουρκία έκανε επίσης μια στροφή στη διπλωματική κρίση του Κόλπου. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, η Τουρκία υποστήριξε το Κατάρ, ενώ η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και η Αίγυπτος διέκοψαν τις σχέσεις τους με το Κατάρ. Αφού υποστήριξε ανοιχτά το Κατάρ στη σύγκρουση, οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και την Αίγυπτο πήραν ψυχρή τροπή. Ωστόσο, μόλις τελείωσε η κρίση, ο Ερντογάν άλλαξε τον τόνο του σε αυτές τις χώρες και οι σχέσεις βελτιώθηκαν δραματικά.

Στην περίπτωση της Αιγύπτου, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών επιδεινώθηκαν μετά την ανατροπή του πρώην προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι σε μια εξέγερση που υποστηρίχθηκε από τον στρατό το 2013. Ο Μόρσι ήταν ηγέτης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η οποία είχε δεσμούς με το κυβερνών Τουρκικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP). ). Αλλά το 2022, κατά την έναρξη του Παγκοσμίου Κυπέλλου FIFA 2022 στο Κατάρ, η περιβόητη χειραψία μεταξύ του Προέδρου Ερντογάν και του Αιγύπτιου ομολόγου του Αμπντέλ Φατάχ ελ Σίσι σηματοδότησε ότι συντελούνται αλλαγές.

Brushing aside past name-calling and accusations, the Turkish and Egyptian presidents shared an enthusiastic handshake on the sidelines of Qatar's World Cup and followed it with claims of a “new era” in ties. (by @NazlanEr) https://t.co/Hi9obw01N8

— Al-Monitor (@AlMonitor) November 23, 2022

Παραμερίζοντας τις ύβρεις και τις κατηγορίες του παρελθόντος, οι πρόεδροι της Τουρκίας και της Αιγύπτου μοιράστηκαν μια ενθουσιώδη χειραψία στο περιθώριο του Παγκοσμίου Κυπέλλου του Κατάρ και ακολούθησαν ισχυρισμοί για μια «νέα εποχή» στις σχέσεις τους. (από  @NazlanEr ) https://t.co/Hi9obw01N8

Τον Ιανουάριο του 2024, ο Ερντογάν ταξίδεψε στο Κάιρο, όπου υπέγραψε αρκετές συμφωνίες με τον ελ Σίσι.

Στο μέτωπο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, οι δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών έδειξαν σημάδια απόψυξης το 2022, όταν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εξέφρασαν ενδιαφέρον να αγοράσουν τα τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar. Μετά τη νίκη του Ερντογάν στις εκλογές του Μαΐου 2023, οι δύο χώρες υπέγραψαν πενταετή εμπορική συμφωνία.

Αλλά η πρόσφατη αυστηρά διατυπωμένη δήλωση του Προέδρου δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη, προειδοποίησαν ο Sinan Ciddi και η Sophia Epley σε μια πρόσφατη ενημέρωση πολιτικής για το Ίδτυμα για την Άμυνα των Δημοκρατιών (FDD), ένα ερευνητικό ινστιτούτο με έδρα την Ουάσιγκτον. Οι συγγραφείς έγραψαν:

Ο Ερντογάν συχνά απειλεί άλλες χώρες να ενισχύσουν την πολιτική υποστήριξη από την εθνικιστική και ισλαμιστική βάση του. Ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες ούτε οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ πρέπει να αγνοήσουν τον Ερντογάν. Ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν σε συνεννόηση με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ θα πρέπει να απαιτήσει μια δήλωση αποκλιμάκωσης και διορθωτική γλώσσα από τον Ερντογάν.

Υπάρχει επίσης το θέμα του εγχώριου ακροατηρίου, όπως εξήγησε ο Gonul Tol, διευθυντής του προγράμματος Τουρκίας του Ινστιτούτου Μέσης Ανατολής σε συνέντευξή του στο Al-Monitor: «Η σκληρή ρητορική κατά του Ισραήλ είναι η προσπάθειά του να εμποδίσει τους πιο συντηρητικούς υποστηρικτές του να αυτομολήσουν στη Νέα Πρόνοια και να διατηρήσει την εικόνα του ως «σκληρού τύπου που αντιστέκεται στο Ισραήλ».

Σύμφωνα με έρευνα του Τουρκικού Ιδρύματος Πολιτικών, Οικονομικών και Κοινωνικών Ερευνών (SETA), το οποίο είναι γνωστό για τους στενούς δεσμούς του με το κυβερνών κόμμα, το 2024, ένα συντριπτικό 83% των ερωτηθέντων εξέφρασε την υποστήριξή του στην Παλαιστίνη. Τον Οκτώβριο του περασμένου έτους, εκατοντάδες χιλιάδες Τούρκοι παρακολούθησαν μια διαδήλωση υπέρ της Παλαιστίνης κυματίζοντας τουρκικές και παλαιστινιακές σημαίες.

Η δήλωση του Ερντογάν προκάλεσε επίσης κάποια διεθνή διαμάχη, ειδικά με την αναφορά του στο Καραμπάχ, ένα πρώην αμφισβητούμενο έδαφος μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, στο οποίο το Αζερμπαϊτζάν ανέκτησε τον έλεγχό του πέρυσι. Τα τουρκικά στρατεύματα δεν συμμετείχαν άμεσα στον πόλεμο μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν το 2020, αλλά η χώρα παρείχε επιχειρησιακή και πολιτική υποστήριξη «παρέχοντας όπλα και πραγματοποιώντας κοινές στρατιωτικές ασκήσεις κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ». Όπως ήταν φυσικό, οι δηλώσεις του προέδρου σχετικά με την «είσοδο στο Καραμπάχ» προκάλεσαν δυσθυμία, καθώς τόσο η Τουρκία όσο και το Αζερμπαϊτζάν αρνήθηκαν την άμεση ανάμειξη ξένων στρατευμάτων κατά τη διάρκεια του πολέμου και μετά. Σε απάντηση σε έρευνα ΜΜΕ, το υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν χαρακτήρισε τη δήλωση αναληθή.