Εικόνα της Arzu Geybullayeva, δημιουργημένη στο Canva Pro.

Τούρκοι και Αρμένιοι αντιπρόσωποι συναντήθηκαν στα κοινά σύνορα τους στις 30 Ιουλίου για να συζητήσουν για βίζα διπλωματικών διαβατηρίων και μεταφορικές διαδρομές, σε μια εξέλιξη που Τούρκοι αναλυτές περιγράφουν ως ιστορική πρόοδο. Η Τουρκία έκλεισε τα σύνορά της με την Αρμενία το 1993 κατά τον Α’ Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τον μακροχρόνιο σύμμαχό της,  το Αζερμπαϊτζάν. Από τότε, οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας παραμένουν τεταμένες.

Αυτή ήταν η πέμπτη συνάντηση μεταξύ των δύο πλευρών, μετά από διπλωματικές τηλεφωνικές επικοινωνίες τον Ιούνιο του 2024 μεταξύ του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του Αρμένιου Πρωθυπουργού Νικόλ Πασινιάν, καθώς και των αντίστοιχων Υπουργών Εξωτερικών τους.

First meeting in a long time amid Armenia's increased hopes for Turkey to open the border for foreign citizens — a decision agreed upon two years ago but never implemented. https://t.co/rLkTIJ3KDi

— Olesya Vartanyan (@Olesya_vArt) July 29, 2024

Πρώτη συνάντηση μετά από καιρό, ενώ η Αρμενία ελπίζει για το άνοιγμα των συνόρων από την Τουρκία για αλλοδαπούς πολίτες — απόφαση που συμφωνήθηκε πριν δύο χρόνια αλλά δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

Ο δημοσιογράφος Sam Martirosyan έγραψε στο X για τη σημασία της συνάντησης, δεδομένου ότι οι ηγέτες δεν είχαν συναντηθεί από την έναρξη των διπλωματικών συνομιλιών το 2022:

The last time they met in Vienna, they agreed to open land crossing for third country citizens visiting Armenia and Turkey ‘at the earliest date possible.’ Despite the agreement, the land crossing remained closed since Turkey tacticly backed out of it. Two days ago [Armenian Prime Minister Nikol] Pashinyan visited the Margara checkpoint on the Armenian side, which has been renovated and modernized.

Την τελευταία φορά που συναντήθηκαν στη Βιέννη, συμφώνησαν να ανοίξουν χερσαία διάβαση για πολίτες τρίτων χωρών, που επισκέπτονται την Αρμενία και την Τουρκία, «το συντομότερο δυνατό». Παρά τη συμφωνία, η διάβαση παρέμεινε κλειστή, καθώς η Τουρκία υποχώρησε τακτικά. Πριν δύο μέρες, ο [Αρμένιος Πρωθυπουργός Νικόλ] Πασινιάν επισκέφθηκε το σημείο ελέγχου Μάργαρα στην αρμενική πλευρά, το οποίο έχει ανακαινιστεί και εκσυγχρονιστεί.

The historic moment of the border opening between #Turkey and #Armenia is approaching. In the video, Armenian Prime Minister Nikol Pashinyan is inspecting the fully prepared “Margara” customs checkpoint at the border with Turkey. When it opens, it will be a significant event, as… pic.twitter.com/lXATrQhz1p

— JAMnews (@JAMnewsCaucasus) July 26, 2024

Η ιστορική στιγμή του ανοίγματος των συνόρων μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας πλησιάζει. Στο βίντεο, ο Αρμένιος Πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν επιθεωρεί το πλήρως προετοιμασμένο τελωνείο «Μάργαρα» στα σύνορα με την Τουρκία. Όταν ανοίξει, θα είναι μια σημαντική εξέλιξη…

Στο σχόλιό της το 2022 για την Ομάδα Διεθνούς Κρίσης (ICG), η Olesya Vartanyan, Ανώτερη Αναλύτρια για τον Νότιο Καύκασο, ανέφερε τη σημασία αυτού του πιθανού ανοίγματος συνόρων.

Armenia is landlocked. Its two longest borders — with Türkiye to the west and Azerbaijan to the east and south — are both closed due to its poor relations with those countries. Its other neighbour to the south is Iran, which is hamstrung by Western sanctions. Most of its trade passes across the northern frontier with Georgia […] An open border would turn dead-end Margara, which has a population of fewer than 1,000, into a key transport node in Armenia: it is only 35km from the capital Yerevan, and around half that distance from the Turkish town of Iğdır, a crossroads near Iran and Azerbaijan.

Η Αρμενία είναι περίκλειστη, χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα. Τα δύο μεγαλύτερα σύνορά της — με την Τουρκία στα δυτικά και το Αζερμπαϊτζάν στα ανατολικά και νότια — είναι και τα δύο κλειστά λόγω των κακών σχέσεών της με αυτές τις χώρες. Ο άλλος γείτονάς της στα νότια είναι το Ιράν, το οποίο δένεται από δυτικές κυρώσεις. Το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου της διέρχεται από τα βόρεια σύνορα με τη Γεωργία […] Το άνοιγμα των συνόρων θα μετατρέψει το αδιέξοδο Μάργαρα, που έχει πληθυσμό λιγότερο από 1.000 κατοίκους, σε κρίσιμο μεταφορικό κόμβο της Αρμενίας: απέχει μόνο 35 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα Γερεβάν και περίπου τη μισή απόσταση από την τουρκική πόλη Ιγντίρ, ένα σταυροδρόμι κοντά στο Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν.

Οι δύο χώρες είχαν πλησιάσει σε κοινό έδαφος το 2008, όταν αντιπρόσωποι από κάθε έθνος συναντήθηκαν στη Ζυρίχη και συμφώνησαν σε μια σειρά πρωτόκολλα για την κανονικοποίηση των σχέσεών τους.

Μετά τη συνάντηση, ο τότε Πρόεδρος της Τουρκίας Αμπντουλάχ Γκιουλ ταξίδεψε στο Γερεβάν, πρωτεύουσα της Αρμενίας, για να παρακολουθήσει τον πρώτο από τους δύο αγώνες προκριματικών του Παγκοσμίου Κυπέλλου μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας. Ένα χρόνο αργότερα, ο τότε πρόεδρος της Αρμενίας, Σερζ Σαργκσιάν, ταξίδεψε στην επαρχία της Προύσας της Τουρκίας για να παρακολουθήσει άλλον αγώνα ποδοσφαίρου μεταξύ των εθνικών ομάδων. Αυτές οι επισκέψεις περιγράφηκαν τότε ως «ποδοσφαιρική διπλωματία».

Οι διαπραγματεύσεις κατέρρευσαν τελικά, όταν η Τουρκία αποχώρησε λόγω αυξανόμενης πίεσης από το Αζερμπαϊτζάν. Η Αρμενία τυπικά ακύρωσε τα πρωτόκολλα το 2018.

Ο Β’ πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020 άλλαξε την άποψη της Τουρκίας για τις σχέσεις της με την Αρμενία. Ο Ερντογάν σήμανε το ενδιαφέρον της Τουρκίας για ανανέωση των σχέσεων τον Δεκέμβριο του 2020 κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο Αζερμπαϊτζάν, όπου δήλωσε: «Εάν γίνουν θετικά βήματα σε αυτό το ζήτημα, θα ανοίξουμε τις κλειστές πόρτες μας». Ένα μήνα αργότερα, ένας ανώνυμος ανώτερος σύμβουλος του Ερντογάν είπε στην Τουρκάλα δημοσιογράφο Ασλί Αϊντίντασμπας ότι η Άγκυρα ήταν έτοιμη να «κανονικοποιήσει τις σχέσεις με την Αρμενία».

Τους επόμενους μήνες, σημειώθηκαν θετικά διπλωματικά σημάδια μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας, συμπεριλαμβανομένου ενός πενταετούς σχεδίου δράσης, που εγκρίθηκε από Αρμένιους νομοθέτες τον Αύγουστο του 2021, αναφέροντας ότι η Αρμενία ήταν «έτοιμη να καταβάλει προσπάθειες για κανονικοποίηση των σχέσεων με την Τουρκία».

Ακολούθησαν ανακοινώσεις για αμοιβαία διορισμένους απεσταλμένους και επανέναρξη ιδιωτικών πτήσεων τσάρτερ μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Γερεβάν. Όταν η Αρμενία έστειλε ανθρωπιστική βοήθεια στην Τουρκία μέσω των μακροχρόνια κλειστών συνόρων, ο Σερντάρ Κιλίτς, διορισμένος απεσταλμένος της Άγκυρας στην Αρμενία, ευχαρίστησε τον αρμενικό λαό με ένα τουίτ:

Thank you dear @VahanKostanyan thank you dear @RubenRubinyan for your kind efforts to make this happen. I will always remember the generous aid sent by the people of Armenia to help alleviate the sufferings of our people in the eartquake striken region in Türkiye. https://t.co/4Q6PHOhsVj pic.twitter.com/NNU7r0FLow

— Serdar KILIÇ (@serdarkilic9) February 11, 2023

Ευχαριστώ αγαπητέ @VahanKostanyan ευχαριστώ αγαπητέ @RubenRubinyan για τις καλές σας προσπάθειες να γίνει αυτό. Θα θυμάμαι για πάντα τη γενναιόδωρη βοήθεια, που έστειλε ο αρμενικός λαός για να βοηθήσει να ανακουφιστούν οι δυσκολίες του λαού μας στην περιοχή της Τουρκίας, που χτυπήθηκε από τον σεισμό.

Παρομοίως, κατά τη συνάντηση των Υπουργών Εξωτερικών στις 15 Φεβρουαρίου 2023, ο Τσαβόυσογλου ευχαρίστησε επίσης την Αρμενία για τη βοήθεια. «Η Αρμενία έδειξε αλληλεγγύη και συνεργασία, προσφέροντας ένα χέρι φιλίας στον λαό μας σε αυτές τις δύσκολες στιγμές», δήλωσε ο Τσαβούσογλου σε κοινή συνέντευξη Τύπου μετά τη συνάντηση. Ο Μιρζογιάν πρόσθεσε: «Βρίσκομαι στην Τουρκία σε αυτή τη δύσκολη στιγμή για να επιβεβαιώσω την προθυμία της Αρμενίας να χτίσει ειρήνη στην περιοχή, ιδιαίτερα για την πλήρη κανονικοποίηση των σχέσεων με την Τουρκία, τη δημιουργία διπλωματικών σχέσεων και το πλήρες άνοιγμα των συνόρων μεταξύ Αρμενίας και Τουρκίας».

Η πρόσφατη συνάντηση μεταξύ του ειδικού αντιπροσώπου της Αρμενίας στην κανονικοποίηση σχέσεων με την Τουρκία και του Αντιπροέδρου του Αρμενικού Κοινοβουλίου Ρουμπέν Ρουμπινιάν και του αντίστοιχού του από την Τουρκία, Σερντάρ Κιλίτς, επανέλαβε προηγούμενες δεσμεύσεις για το άνοιγμα των συνόρων για πολίτες τρίτων χωρών και διπλωματικά διαβατήρια, κάτι που οι δύο χώρες συζητούν από την επανάληψη των συνομιλιών το 2021.

Ο Ρουμπινιάν ανέφερε επίσης στο Twitter ότι οι πλευρές «συμφώνησαν σε νέα μέτρα δόμησης εμπιστοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της αξιολόγησης των τεχνικών απαιτήσεων για τη λειτουργία της σιδηροδρομικής σύνδεσης μεταξύ των χωρών μας».

Μια δήλωση μετά τη συνάντηση από το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών ανέφερε: «[Οι Ρουμπινιάν και Κιλίτς] επεσήμαναν ξανά τη συμφωνία τους να συνεχίσουν τη διαδικασία κανονικοποίησης χωρίς προϋποθέσεις, με στόχο την τελική πλήρη κανονικοποίηση μεταξύ των χωρών τους».

Ωστόσο, η κανονικοποίηση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας εξακολουθεί να εξαρτάται από την πρόοδο στις ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν.

Οι δύο χώρες έχουν καταβάλει κάποια πρόοδο, αλλά η συμφωνία δεν έχει ακόμα υπογραφεί. Μιλώντας στις 30 Ιουλίου στο Hudson Institute της Ουάσιγκτον, ο Ελτσίν Αμιρμπάγιοφ, εκπρόσωπος του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν για ειδικές αποστολές, δήλωσε: «Ποτέ δεν ήμασταν τόσο κοντά σε μια [ειρηνευτική συμφωνία]» και ότι «ελπίζουμε ότι οι υπόλοιπες δυσκολίες θα αντιμετωπιστούν σωστά σύντομα και ότι θα επιτύχουμε μια αξιόπιστη, διαρκή και μη αναστρέψιμη ειρήνη».

Ο Αμιρμπάγιοφ τόνισε επίσης ότι το μόνο εναπομείναν ζήτημα είναι το σύνταγμα της Αρμενίας, το οποίο περιλαμβάνει κείμενο για «εδαφικές διεκδικήσεις στο Αζερμπαϊτζάν». Προσέθεσε:

[Azerbaijan] cannot go ahead and sign the peace deal [while] turning a blind eye to the very existential reason of this conflict and that is the fact that Armenia had territorial claims to us, and these claims are still valid in accordance with their constitutional legal framework. So the sooner that issue is addressed, the sooner we will get to the final phase.

«[Το Αζερμπαϊτζάν] δεν μπορεί να προχωρήσει και να υπογράψει την ειρηνευτική συμφωνία [ενώ] αγνοεί τον πιο ύπουλο λόγο αυτής της διαμάχης, δηλαδή το γεγονός ότι η Αρμενία είχε εδαφικές διεκδικήσεις εις βάρος μας, και αυτές οι διεκδικήσεις εξακολουθούν να ισχύουν σύμφωνα με το συνταγματικό της πλαίσιο. Όσο πιο σύντομα αντιμετωπιστεί αυτό το ζήτημα, τόσο πιο γρήγορα θα φτάσουμε στην τελική φάση».