Εικονογράφηση από την Connectas. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Αυτό το άρθρο έχει γραφτεί από την Suhelis Tejero και δημοσιεύτηκε στο CONNECTAS στις 17 Μαρτίου 2024. Μια διαμορφωμένη έκδοση αναδημοσιεύεται από το Global Voices στο πλαίσιο συνεργατικής συμφωνίας ΜΜΕ.

Πριν από λίγες ημέρες, ο πρόεδρος της Αργεντινής, Χαβιέρ Μιλέι, διέταξε το κλείσιμο του κρατικού πρακτορείου ειδήσεων Télam, ένα μέτρο που φαίνεται να αποτελεί την αφετηρία για τη διάλυση του δικτύου των δημόσιων ΜΜΕ στην Αργεντινή, το οποίο έχει ήδη υποστεί παρεμβάσεις.

Στο Μεξικό, στο άλλο άκρο της περιοχής, φέτος διέρρευσαν προσωπικά δεδομένα δημοσιογράφων. Τον Ιανουάριο, μια προφανής παραβίαση του κυβερνητικού ηλεκτρονικού συστήματος αποκάλυψε τα προσωπικά δεδομένα περισσότερων από 300 δημοσιογράφων, που κάλυπταν την την καθημερινή συνέντευξη Τύπου του προέδρου Ανδρές Μανουέλ Λόπεζ Ομπραδόρ, γνωστού ως “La Mañanera“.

Την προηγούμενη εβδομάδα, ο πρόεδρος της Κολομβίας, Γκουστάβο Πέτρο,  κατηγόρησε τα ΜΜΕ RCN και Caracol ότι «αποβλακώνουν την κοινωνία» και θέλει να τα απαξιώσει.

Η στρατηγική της απαξίωσης της εξουσίας δεν είναι ούτε νέα ούτε αποκλειστική για την Αργεντινή, την Κολομβία και το Μεξικό. Άλλες χώρες, όπως η Κούβα, η Γουατεμάλα, η Νικαράγουα, η Βενεζουέλα και, πιο πρόσφατα, η Βολιβία και το Ελ Σαλβαδόρ, αντικατοπτρίζουν τον τρόπο, με τον οποίο η πολιτική εξουσία μπορεί να επηρεάσει τα ΜΜΕ με διάφορους τρόπους μέχρι να εξαφανιστούν.

 Ο Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου, που παρουσιάζεται ετησίως από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα (ΔΧΣ), δείχνει ότι η περιοχή, μακριά από τη βελτίωση των επιπέδων ελευθερίας και προστασίας της δημοσιογραφίας, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Η έκθεση του 2023 υποδεικνύει ότι καταστάσεις που κυμαίνονται από απλά εμπόδια έως πραγματικά σοβαρές απειλές εμφανίζονται σε ολόκληρη σχεδόν τη Λατινική Αμερική. Μόνο τέσσερις χώρες κατέγραψαν ικανοποιητικά επίπεδα ελευθερίας του Τύπου στη Λατινική Αμερική και είναι ενδιαφέρον ότι μία από αυτές ήταν η Αργεντινή.

Venezuela ocupa el puesto #159 del Ranking 2023 de la clasificación Mundial de la Libertad de Prensa de Reporteros Sin Fronteras –que evalúa las condiciones en las que se ejerce el periodismo en 180 países, y donde 1 es el mejor evaluado y 180 el peor– pic.twitter.com/qNheUbD2P5

— Jonathan Gutiérrez (@jon_gut) May 3, 2023

Η Βενεζουέλα καταλαμβάνει τη θέση #159 στην παγκόσμια κατάταξη των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα για την ελευθερία του Τύπου το 2023 – η οποία αξιολογεί τις συνθήκες άσκησης της δημοσιογραφίας σε 180 χώρες, όπου 1 ορίζεται ως η καλύτερη βαθμολογία και 180 η χειρότερη.

Μόλις ο Μιλέι ανακοίνωσε το κλείσιμο του Télam, οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα προειδοποίησαν ότι η διάλυση των δημόσιων ΜΜΕ αποτελεί πραγματικό κίνδυνο για την πολυφωνία στην Αργεντινή.

El pasado viernes 1 de marzo, el presidente argentino Javier Milei anunció el cierre de la agencia de noticias estatal #Télam. Desde entonces, los más de 700 trabajadores de la empresa se movilizan para defenderla y evitar su clausurahttps://t.co/dBq2NwfLwK

— FRANCE 24 Español (@France24_es) March 12, 2024

Την περασμένη Παρασκευή, στις 1η Μαρτίου, ο πρόεδρος της Αργεντινής Χαβιέρ Μιλέι ανακοίνωσε το κλείσιμο του κρατικού πρακτορείου ειδήσεων #Télam. Έκτοτε, περισσότεροι από 700 εργαζόμενοι της εταιρείας έχουν κινητοποιηθεί για να την υπερασπιστούν και να αποτρέψουν το κλείσιμό της.

Αλλά αν βρέχει στην Αργεντινή, έχει καταιγίδα στο Μεξικό. Εκεί, οι επιθέσεις και οι επίσημες διαρροές αποκτούν ακόμη πιο σοβαρή σημασία, καθώς είναι ήδη μια από τις πιο επικίνδυνες χώρες στον κόσμο για την άσκηση της δημοσιογραφίας, με συνολικά  163 δημοσιογράφους νεκρούς και 32 αγνοούμενους μεταξύ του 2000 και του 2023, σύμφωνα με το Άρθρο 19, τη διεθνή οργάνωση που υπερασπίζεται την ελευθερία της έκφρασης. Ο εδαφικός έλεγχος, που ασκεί η διακίνηση ναρκωτικών σε διάφορες περιοχές, καθώς και η διείσδυσή της στις δημόσιες δομές και τα εγκλήματα κατά των υπευθύνων του Τύπου μένουν ατιμώρητα. Για τον λόγο αυτό, οι εκστρατείες δυσφήμισης της μεξικανικής προεδρίας κατά του Τύπου έχουν ασκήσει ακόμη μεγαλύτερη πίεση σε μια πολύ περίπλοκη κατάσταση.

Σ'αυτό το πλαίσιο, ο Pedro Cárdenas, Υπεύθυνος Προστασίας και Άμυνας του Άρθρου 19 του Μεξικού, δήλωσε ότι παρατηρεί ότι οι κυβερνήσεις κάνουν κατάχρηση του δημόσιου διαλόγου για να στιγματίσουν τους δημοσιογράφους που τις επικρίνουν, οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως αντίπαλοι ή εχθροί, γεγονός που συμβάλλει σ’ ένα βίαιο κλίμα.

📣 En 2023 registramos 561 agresiones contra la prensa, lo que significa que, en promedio, se agrede cada 16 horas a una persona periodista o medio de comunicación.

🗣️ Aquí se presenta una revisión de los datos de violencia en 2023. https://t.co/aqJeoRZUw4

— ARTICLE 19 MX-CA (@article19mex) February 28, 2024

📣Το 2023, καταγράψαμε 561 επιθέσεις κατά του Τύπου, πράγμα που σημαίνει ότι, κατά μέσο όρο, ένας δημοσιογράφος ή ένα όργανο του Τύπου δέχεται επίθεση κάθε 16 ώρες.

🗣️ Ακολουθεί μια επισκόπηση των συσχετισμένων δεδομένων με τη βία του 2023.

Επιβεβαίωσε ότι γι’ αυτό τον λόγο το μέσο επίπεδο βίας τα τελευταία χρόνια έχει παραμείνει, επειδή οι κυβερνήσεις δεν έχουν δημιουργήσει ολοκληρωμένες δημόσιες πολιτικές για την πρόληψη της βίας κατά του Τύπου και την προστασία των δημοσιογράφων.

Η κατάσταση της λογοκρισίας

Άλλες χώρες της περιοχής, όπως η Κούβα, η Νικαράγουα και η Βενεζουέλα, έχουν προχωρήσει πολύ περισσότερο όσον αφορά τις επιθέσεις και τις παραβιάσεις της ελευθερίας της έκφρασης και του Τύπου. Αυτές οι αυταρχικές κυβερνήσεις συνήθως προστατεύονται νομικά από τη δημοσιογραφία, επειδή επιτρέπουν τις δικαστικές διώξεις.

Στα μέσα του περασμένου έτους, η Κούβα κατάφερε να ενισχύσει το νομικό πλαίσιο κατά του Τύπου διάρκειας άνω των 60 ετών με τον νόμο για την κοινωνική επικοινωνία, ο οποίος δίνει στην κυβέρνηση ακόμη μεγαλύτερες εξουσίες από τις ήδη υπάρχουσες για τον έλεγχο ή το κλείσιμο των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης.

Στη Βενεζουέλα, ο πρώην πρόεδρος Ούγκο Τσάβες κατηγόρησε επίμονα τα ΜΜΕ ότι συμμαχούν με τους αντιπάλους του και ότι είναι εχθροί της επανάστασής του. Το 2001, ο νόμος περί περιεχομένου, που αργότερα μετατράπηκε σε νόμο για την κοινωνική ευθύνη στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση (νόμος της Άνοιξης), χρησίμευσε ως νομική βάση για να δικαιολογηθεί το κλείσιμο των ΜΜΕ.

Με διοικητικές αποφάσεις που εκδόθηκαν από τις ρυθμιστικές αρχές τηλεπικοινωνιών, η κυβέρνηση Τσάβες έκλεισε δεκάδες τηλεοπτικά κανάλια και ραδιοφωνικούς σταθμούς, συμπεριλαμβανομένου του τηλεοπτικού σταθμού RCTV, το 2007. Από το 2003, σχεδόν 300 ραδιοφωνικοί σταθμοί έχουν σταματήσει να λειτουργούν με εντολή του Τσαβισμού.

Hoy en el #DíaMundialDeLaRadio, a más de cien años de la creación de este medio, desde la Plataforma Unitaria Democrática llamamos la atención a la crisis que vive la radio venezolana con cierres y amenazas constantes por parte del régimen de Nicolás Maduro y las instituciones… pic.twitter.com/fnGBpbZbNP

— Unidad Venezuela (@unidadvenezuela) February 13, 2024

Σήμερα με την ευκαιρία του  #WorldRadioDay, περισσότερα από εκατό χρόνια μετά τη δημιουργία αυτού του μέσου, από την Πλατφόρμα Δημοκρατικής Ενότητας εφιστούμε την προσοχή στην κρίση που βιώνει το ραδιόφωνο της Βενεζουέλας με τις συνεχείς διακοπές και τις απειλές από το καθεστώς του Νικολάς Μαδούρο και των θεσμών…

Και ο σημερινός πρόεδρος Νικολάς Μαδούρο δεν έχει ρίξει τους τόνους: ομάδες που πρόσκεινται στον τσαβισμό έχουν αγοράσει ανεξάρτητα ΜΜΕ, ενώ η κυβέρνηση μπλοκάρει τα ψηφιακά μέσα και τα ξένα τηλεοπτικά κανάλια.

Στη Νικαράγουα, το καθεστώς του Ντανιέλ Ορτέγκα έχει επίσης εξαπολύσει ρητορική μίσους κατά του Τύπου που περιλαμβάνει συλλήψεις, απελάσεις και αναγκαστικές εξορίες, καθώς και λογοκρισία, διακοπές και κατασχέσεις ΜΜΕ. Από το 2018, όταν ξέσπασαν οι διαδηλώσεις που ριζοσπαστικοποίησαν την κυβέρνηση, έχουν καταγραφεί περίπου 1.200 επιθέσεις εις βάρος του Τύπου.

Η Βολιβία, μετά τις διαδοχικές προεδρίες του Έβο Μοράλες, έχει επίσης πειραματιστεί με μια εκστρατεία δυσφήμισης εις βάρος των ΜΜΕ. Οι επίσημες τακτικές κυμαίνονται από την εκφορά προσβολών έως τη μείωση της κρατικής διαφήμισης ως μηχανισμού πολιτικής πίεσης. Η κυβέρνηση παρήγαγε ακόμη και ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Το καρτέλ των ψεμάτων», όπως αποκαλούν τα ΜΜΕ οι κυβερνώντες. Στα μέσα του περασμένου έτους, η εφημερίδα Página Siete αναγκάστηκε να διακόψει τη λειτουργία της, αφού η περικοπή της κρατικής διαφήμισης προκάλεσε σοβαρές οικονομικές δυσκολίες.

#P7Informa
La redacción de #PáginaSiete se despide de sus lectores tras 13 años de trabajo. Solo queda agradecerles por permitirnos ser parte de su día a día. Se cierra esta etapa, pero el periodismo independiente no se frena. pic.twitter.com/mDsNkdCjFq

— Página Siete (@pagina_siete) June 29, 2023

#P7InformΗ συντακτική ομάδα της #PáginaSiete αποχαιρετά τους αναγνώστες της μετά από 13 χρόνια εργασίας. Το μόνο που μένει είναι να σας ευχαριστήσουμε που μας επιτρέψατε να είμαστε μέρος της καθημερινότητάς σας. Αυτό το στάδιο φτάνει στο τέλος του, αλλά η ανεξάρτητη δημοσιογραφία δεν παύει να υπάρχει.

Στο Ελ Σαλβαδόρ, ο πρόεδρος Ναγίμπ Μπουκέλε προσέβαλε τους δημοσιογράφους και κατηγόρησε τα ΜΜΕ ως εχθρούς του για τα επικριτικά ρεπορτάζ τους σχετικά με τις συμφωνίες της κυβέρνησής του με εγκληματικές συμμορίες. Ως συγκεκριμένο μέτρο, ενέκρινε μια μεταρρύθμιση του ποινικού κώδικα, που προβλέπει ποινές φυλάκισης έως και 15 ετών για τους δημοσιογράφους, που δημοσιεύουν πληροφορίες προερχόμενες από εγκληματικές συμμορίες και που θα μπορούσαν να προκαλέσουν πανικό ή ανησυχία στον πληθυσμό.

Το σοβαρό με τις εκστρατείες απαξίωσης δεν είναι μόνο ότι προκαλούν μείωση των ελευθεριών, αλλά και μια συνεχή αντιπαράθεση μεταξύ εξουσίας και ΜΜΕ, η οποία οδηγεί σε λιγότερη κοινωνική συνύπαρξη. Και χωρίς ελεύθερο Τύπο, δεν μπορεί να υπάρξει σε καμία περίπτωση η επίφαση της δημοκρατίας.