Εικόνα από την Arzu Geybullayeva

Στις 30 Ιουνίου, ξέσπασαν βίαιες διαμαρτυρίες κατά της κοινότητας των Σύριων προσφύγων στην επαρχία Καισάρεια της Τουρκίας αναζωπυρώνοντας το αντιμεταναστευτικό αίσθημα στη χώρα. Σύμφωνα με την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών, η βία εξαπλώθηκε και σε άλλες επαρχίες, όπως η Χατάι, το Γκαζιαντέπ, το Ικόνιο, η Προύσα και μια περιοχή της Κωνσταντινούπολης.

Σε απάντηση στη βία στην Καισάρεια, εικόνες με κάψιμο τουρκικών σημαιών και αντιδιαδηλώσεις εξαπλώθηκαν σε όλη τη βορειοδυτική Συρία, συμπεριλαμβανομένων περιοχών, που ελέγχονται από δυνάμεις, που υποστηρίζονται από την Τουρκία. Στις 2 Ιουλίου, η Τουρκία έκλεισε πολλά συνοριακά περάσματα με τη Συρία, συμπεριλαμβανομένου του Μπαμπ αλ-Χάουα, του κύριου περάσματος για ανθρώπους και εμπόριο. Η βία ξέσπασε μόλις δύο εβδομάδες αφότου ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Σύριος Πρόεδρος Μπασάρ αλ Άσαντ εξέφρασαν ενδιαφέρον για επανέναρξη των συνομιλιών, μετά τη διακοπή των συνομιλιών από την Τουρκία το 2011 μετά τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία. Την ίδια ημέρα, μια 17χρονη Σύρια μαχαιρώθηκε θανάσιμα στην επαρχία της Αττάλειας της Τουρκίας. Οι ύποπτοι συνελήφθησαν, ανέφεραν τα τοπικά ΜΜΕ.

Χρειάζεται μόνο μια σπίθα

Η βία ξεκίνησε με την είδηση ​​μιας σεξουαλικής επίθεσης εναντίον ενός κοριτσιού στην επαρχία Καισάρεια. Σύμφωνα με ανακοίνωση του γραφείου του κυβερνήτη της Καισάρειας, «ένας Σύριος άνδρας συνελήφθη για φερόμενη παρενόχληση μιας νεαρής Σύριας», η οποία αργότερα αναγνωρίστηκε ως συγγενής του δράστη, ανέφερε το Bianet.

Αλλά σε μια χώρα όπου το αντιμεταναστευτικό αίσθημα είναι έντονο, το περιστατικό κλιμακώθηκε σε στοχευμένες επιθέσεις σε σπίτια, καταστήματα και άλλες ιδιοκτησίες Σύριων μεταναστών. Η επέμβαση της αστυνομίας είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη περισσότερων από 400 Τούρκων, σύμφωνα με τον Τούρκο υπουργό Εσωτερικών, Αλί Γερλικαγιά, ενώ ο γενικός εισαγγελέας στην Καισάρεια ξεκίνησε έρευνα.

Μια πρόσφατη μελέτη της IPSOS και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες διαπίστωσε ότι το 77% των ερωτηθέντων στην Τουρκία υποστήριξε το πλήρες κλείσιμο της χώρας για τους πρόσφυγες. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, ο παγκόσμιος μέσος όρος για το αντιμεταναστευτικό αίσθημα είναι περίπου 44%, γεγονός που καθιστά την Τουρκία εξαίρεση.

Η πολιτική της Τουρκίας για τους πρόσφυγες

Το 2016, η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέληξε σε συμφωνία για τους πρόσφυγες, στην οποία η Τουρκία σταμάτησε τη ροή Σύριων μεταναστών προς την Ευρώπη με αντάλλαγμα μειώσεις στις βίζες και βοήθεια 6 δισεκατομμυρίων ευρώ για τους περισσότερους από 3,5 εκατομμύρια Σύριους και Σύριες, που έφταναν στην Τουρκία. Τον Ιούλιο του 2020, η Τουρκία απείλησε να τερματίσει τον αποκλεισμό και να επιτρέψει την ελεύθερη διέλευση των μεταναστών προς την Ευρώπη ωθώντας το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να εγκρίνει επιπλέον 500 εκατομμύρια ευρώ για την Τουρκία. Το 2021, η Ευρωπαϊκή Ένωση διέθεσε 3 δισεκατομμύρια ευρώ για τους πρόσφυγες για την περίοδο 2021-2023. Δύο αξιωματούχοι της ΕΕ, που μίλησαν τότε στους Financial Times, δήλωσαν ότι είχαν προβλεφθεί πρόσθετα κεφάλαια για την επέκταση της βοήθειας προς την Τουρκία.

Εκτός από τους Σύριους πρόσφυγες, η Τουρκία έχει επίσης δεχτεί χιλιάδες Αφγανούς μετανάστες, που εγκατέλειψαν τη χώρα μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων τον Αύγουστο του 2021.

Η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες εκτιμά ότι περίπου τέσσερα εκατομμύρια πρόσφυγες, κυρίως Σύριοι και Σύριες, ζουν στην Τουρκία. Οι Αφγανοί αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα.

Τον Μάιο του 2022, ο Πρόεδρος Ερντογάν παρουσίασε μια πρωτοβουλία για την επιστροφή περίπου ενός εκατομμυρίου Σύριων προσφύγων σε περιοχές της βόρειας Συρίας, που βρίσκονται υπό τον έλεγχό του, σηματοδοτώντας μια πλήρη ανατροπή από τις προηγούμενες υποσχέσεις του προέδρου να μην επιστρέψει πρόσφυγες. Αυτή η απόφαση θεωρήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως μια τακτική κίνηση από τον πρόεδρο ενόψει των προεδρικών και βουλευτικών εκλογών, καθώς πολλοί σε όλη τη χώρα κατηγόρησαν τους πρόσφυγες για τα εγχώρια οικονομικά προβλήματα.

Ένα μήνα πριν ανακοινωθεί το σχέδιο, ο τότε Τούρκος υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού προειδοποίησε ότι οι Σύριοι, που ήθελαν να επιστρέψουν στην Τουρκία μετά την επίσκεψή τους στα σπίτια τους για την αργία του Ιντ αλ-Φιτρ, δεν θα τους επιτρεπόταν να επιστρέψουν, εκτός εάν είχαν εξαιρεθεί και είχαν επίσημη άδεια από την τουρκική κυβέρνηση για να παραστούν σε ειδικές περιστάσεις, συμπεριλαμβανομένων κηδειών ή για λόγους υγείας, ανέφερε τότε η Hürriyet Daily News.

Τον Φεβρουάριο του 2022, η κυβέρνηση θέσπισε όριο 25% για τους μη Τούρκους κατοίκους σε κατοικημένες γειτονιές. Όταν ο αριθμός των Σύριων ξεπέρασε αυτό το ποσοστό, μεταφέρθηκαν σε άλλες γειτονιές. Εν τω μεταξύ, 16 επαρχίες έκλεισαν εντελώς για την άφιξη νέων ξένων προσφύγων και μεταναστών.

Οι Σύριοι ζουν στην Τουρκία υπό προσωρινή προστασία, η οποία, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, έχει απλοποιήσει τη διαδικασία απέλασής τους. «Από το 2018, έχουν υπάρξει επανειλημμένα κύματα απελάσεων», δήλωσε η Ανίτα Σταρόστα της Medico International σε συνέντευξή της στο DW.

Μεταξύ Ιανουαρίου και Δεκεμβρίου 2023, περισσότεροι από 57.000 Σύριοι και άλλοι απελάθηκαν, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο πρόσθεσε ότι αυτές οι απελάσεις πραγματοποιήθηκαν μετά από πιέσεις, που ασκήθηκαν στις «συνοριακές Αρχές να χαρακτηρίσουν τα περισσότερα σημεία διέλευσης ως «επιστρεφόμενους» ή «εθελοντές»». Ο Πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε σε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου στις 3 Ιουλίου ότι 670.000 Σύριοι είχαν ήδη επιστρέψει σε περιοχές, «που έχουν καθαριστεί από την τρομοκρατία στη βόρεια Συρία». Ο πρόεδρος πρόσθεσε ότι αναμένει ένα εκατομμύριο ακόμη να επιστρέψουν, «όταν ολοκληρωθούν τα έργα στέγασης, που υλοποιούνται με την υποστήριξη του Κατάρ».

Το περιστατικό στην Καισάρεια δεν ήταν η πρώτη επίθεση εναντίον προσφύγων στην Τουρκία. Το 2021, μια συμπλοκή μεταξύ μιας ομάδας Σύριων μεταναστών και ντόπιων στην τουρκική πρωτεύουσα, Άγκυρα, κατέληξε με δύο Τούρκους πολίτες να μαχαιρώνονται κατά τη διάρκεια μιας αντιπαράθεσης, ένας εκ των οποίων πέθανε, αφού μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο. Το περιστατικό πυροδότησε περαιτέρω βία, καθώς συμμορίες λεηλάτησαν και βανδάλισαν καταστήματα, σπίτια και αυτοκίνητα, που ανήκαν σε Σύριους μετανάστες στη συνοικία Αλτιντάγκ της Άγκυρας, όπου ζει μεγάλος αριθμός Σύριων.

Το 2022, ο εθνικιστής ηγέτης του κόμματος Zafer (Νίκη), Ουμίτ Εζντάγ, έκανε «τη μετανάστευση τον ακρογωνιαίο λίθο της προεκλογικής εκστρατείας του κόμματος» ενόψει των γενικών εκλογών. Μάλιστα, παρήγγειλε ένα βίντεο με τίτλο «Σιωπηλή Κατοχή», το οποίο απεικονίζει ένα δυστοπικό μέλλον, στο οποίο οι Σύριοι έχουν καταλάβει την Τουρκία, όπου οι Τούρκοι είναι ανεπιθύμητοι, απαγορεύεται να μιλούν τη γλώσσα τους και στερούνται εξειδικευμένων θέσεων εργασίας. Όλα αυτά σχετίζονται με την ανεξέλεγκτη μετανάστευση Σύριων προσφύγων, που ξεκίνησε το 2011.

Οι αναταραχές στην Καισάρεια έχουν αναζωπυρώσει τις εκκλήσεις για μαζικές απελάσεις.

Αυτή τη φορά, το περιστατικό στην Τουρκία και ο αντίκτυπός του πέρα ​​από τα σύνορα στη Συρία είναι πιο ανησυχητικά. Τουλάχιστον επτά άνθρωποι σκοτώθηκαν και είκοσι τραυματίστηκαν στη Συρία ως αποτέλεσμα της βίας.

Unprecedented protests in NW #Syria following last night pogrom in Kayseri, protesters in Azaz stopped Turkish trucks from entering and in Efrin (video below)tried to storm Turkish Governor office before guards shoot in the air pic.twitter.com/r0ehYITclX

— Suhail AlGhazi (@putintintin1) July 1, 2024

Πρωτοφανείς διαμαρτυρίες στη βορειοδυτική Συρία ακολούθησαν το πογκρόμ στην Καισάρεια. Διαδηλωτές στην Αζάζ εμπόδισαν την είσοδο τουρκικών φορτηγών και στην Εφρίν (βίντεο παρακάτω) επιχείρησαν να εισβάλουν στο γραφείο του Τούρκου κυβερνήτη, προτού οι φρουροί πυροβολήσουν στον αέρα.

Η αντιπολίτευση έσπευσε να κατηγορήσει το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), ενώ ο Ερντογάν κατηγόρησε την αντιπολίτευση ότι «τροφοδοτεί την ξενοφοβία και το μίσος κατά των προσφύγων στην κοινωνία».

Τα σύνορα άνοιξαν ξανά στις 3 Ιουλίου.

Άλλα ζητήματα που διακυβεύονται

«Τα επεισόδια στην Καισάρεια ήταν πιθανώς μια αφορμή, αλλά οι αντιδιαμαρτυρίες επιδεινώθηκαν από άλλες εξελίξεις, όπως οι αντιρρήσεις για την ομαλοποίηση των σχέσεων Άγκυρας-Δαμασκού», έγραψε η δημοσιογράφος Ίνγκριντ Βουντβάικ στην ανάλυσή της για το TurkeyRecap.

Από την έναρξη του συριακού εμφυλίου πολέμου το 2011, η Τουρκία έχει πραγματοποιήσει τέσσερις εισβολές στη βορειοδυτική Συρία, σε αυτό που η Άγκυρα χαρακτήρισε ως προληπτικά μέτρα και ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Η Τουρκία υποστηρίζει επίσης τις δυνάμεις κατά του Άσαντ στη βόρεια Συρία. Η βορειοανατολική Συρία ελέγχεται από τις συμμαχικές με τις ΗΠΑ Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις, με επικεφαλής τις Μονάδες Προστασίας του Λαού (PPU). Οι μαχητές του PPU θεωρούνται παρακλάδι του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (KWP), μιας ομάδας που έχει χαρακτηριστεί ως τρομοκρατική οντότητα από τις ΗΠΑ και την Τουρκία.

Σύμφωνα με την Διεθνή Ομάδα Κρίσεων, οι «δύο πυλώνες της πολιτικής εθνικής ασφάλειας [της Τουρκίας] είναι η αποτροπή μιας περαιτέρω εισροής προσφύγων από τα σχεδόν πέντε εκατομμύρια εκτοπισμένα άτομα, που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες στη βορειοδυτική Συρία, και η αποδυνάμωση, ακόμη και η διάσπαση, του ελέγχου των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (και κατ’ επέκταση του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος) στα βορειοανατολικά».

Για το καθεστώς Άσαντ, το οποίο υποστηρίζεται από τη Ρωσία και το Ιράν, η συμφιλίωση θα απαιτούσε από την Τουρκία να αποσύρει και τους 10.000 στρατιώτες της και την υποστήριξή της προς τις δυνάμεις των ανταρτών στη βόρεια Συρία, «μια προϋπόθεση που η Άγκυρα έχει χαρακτηρίσει απαράδεκτη για λόγους ασφαλείας που σχετίζονται με τους Σύριους Κούρδους μαχητές», ανέφερε η βετεράνος δημοσιογράφος Μπουρτζού Καρακάς για το Reuters.

Το 2022, όταν ξεκίνησαν οι συνομιλίες μεταξύ Τούρκων και Σύριων αξιωματούχων με τη μεσολάβηση της Ρωσίας, ξέσπασαν παρόμοιες διαμαρτυρίες στη βόρεια Συρία. Οι διαπραγματεύσεις έφτασαν σε αδιέξοδο, όταν η Τουρκία αρνήθηκε να συμμορφωθεί με το αίτημα της συριακής κυβέρνησης για την αποχώρηση των τουρκικών δυνάμεων από τη βόρεια Συρία, ανέφερε η δημοσιογράφος Εζγκί Ακίν σε άρθρο της για το AlMonitor. Η δημοσιογράφος Γκονούλ Τολ δήλωσε στο TurkeyRecap:

The biggest impediment to normalization with Assad remains what Turkey is doing in northern Syria. Turkey is not there [to secure] its borders. Turkey is engaged in a nation-building process. And that is the biggest problem for Assad's point of view. I don't see Assad backing away from that.

Το μεγαλύτερο εμπόδιο για την ομαλοποίηση των σχέσεων με τον Άσαντ παραμένει αυτό που κάνει η Τουρκία στη βόρεια Συρία. Η Τουρκία δεν είναι εκεί [για να ασφαλίσει] τα σύνορά της. Η Τουρκία συμμετέχει σε μια διαδικασία οικοδόμησης έθνους. Και αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα από την οπτική γωνία του Άσαντ. Δεν βλέπω τον Άσαντ να υποχωρεί σε αυτό.

Τον Οκτώβριο του 2019, οι δυνάμεις υπό την ηγεσία της Τουρκίας πραγματοποίησαν εισβολή στην υπό κουρδική ηγεσία βορειοανατολική Συρία με στόχο την απώθηση των «μαχητών των Μονάδων Προστασίας του Λαού» τουλάχιστον 30 χιλιόμετρα μακριά από τα σύνορα της Τουρκίας. Η πρόθεση ήταν να δημιουργηθεί μια λεγόμενη «ασφαλής ζώνη» σε περιοχές της Συρίας για την επιστροφή των Σύρων προσφύγων. Σε απάντηση, η Τουρκία καταδικάστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες και «οι υπουργοί Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμφώνησαν να σταματήσουν τις εξαγωγές όπλων προς την Τουρκία και η Ουάσινγκτον επέβαλε κυρώσεις».

«Όταν [οι Σύριοι] ακούν πράγματα όπως ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, νιώθουν ότι θα χάσουν το μέλλον τους», δήλωσε ο αναλυτής ασφαλείας Σερχάτ Ερκμέν σε συνέντευξή του στους New York Times. Ομοίως, ο Σαμίρ Αμπντουλάχ του Κέντρου Σύγχρονων Σπουδών Harmoon στην Κωνσταντινούπολη, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού, δήλωσε στο Reuters ότι ορισμένοι Σύριοι στην Τουρκία φοβούνται ότι «ο Ερντογάν θα κάνει συμφωνία με τον Άσαντ και θα στείλει τους Σύριους πίσω» και ότι «η τουρκική τους υπηκοότητα θα ανακληθεί».

Εν τω μεταξύ, σε μια προσπάθεια να καθησυχάσει τις υποστηριζόμενες από την Τουρκία ένοπλες ομάδες της συριακής αντιπολίτευσης, ο Πρόεδρος Ερντογάν επιβεβαίωσε την υπόσχεσή του να «μην απογοητεύσει κανέναν που μας εμπιστεύτηκε, ζήτησε καταφύγιο σε εμάς και έδρασε στο πλευρό μας» και να προστατεύσει τους Σύριους, που ζουν στην Τουρκία.