«Δεν θα αφήσω τον Mohna απ’ το πλευρό μου». Εικόνα από τη συντάκτρια κατόπιν αδείας.

Όταν ήμουν κάπου τεσσάρων χρονών, η οικογένειά μου μετακόμισε από το χωριό μας στο Μπιχάρ σε μια πόλη της Τζαρχάντ της ανατολικής Ινδίας. Μεγαλώνοντας, όποτε βασανιζόμουν με τα μαθήματά μου, οι γονείς μου έλεγαν ότι πάντα μπορούμε να επιστρέψουμε στο χωριό. Αυτή η προοπτική, αν και στόχο είχε να με κινητοποιήσει, μου άνοιξε τα μάτια, ώστε να δω τους περιορισμούς που αντιμετώπιζαν εκεί οι γυναίκες. Είδα με τα μάτια μου ανήλικες να παντρεύονται, γυναίκες να μην μπορούν πάνε όπου θέλουν και να μην έχουν όποτε χρειάζονται πρόσβαση σε βασικούς πόρους όπως το ηλεκτρικό ρεύμα και το νερό. Έμεινα να αναρωτιέμαι πώς γίνεται και οι γυναίκες που ζουν εκεί μόνιμα, χωρίς την ευκαιρία να πάνε αλλού, βρίσκουν τρόπους και ανταπεξέρχονται σε ένα τόσο δύσκολο περιβάλλον.

Προσωπικά, το ταξίδι που ξεκίνησα, προκειμένου να τεκμηριώσω την κουλτούρα μου, έγινε κι ένα ταξίδι, κατά το οποίο την κατανόησα καλύτερα, ιδιαίτερα όσον αφορά την περιέργειά μου γύρω από τους τρόπους, με τους οποίους ανταποκρίνονται οι γυναίκες στις συνθήκες της ζωής τους. Για να συμβάλω στη διατήρηση της κουλτούρας των Αντζίκα αλλά και της μητρικής γλώσσας μου, καταγράφω την προφορική λαϊκή λογοτεχνία της και την αναρτώ σε πλατφόρμες ανοιχτής γνώσης όπως τα Κοινά Wikimedia (αποθετήριο πολυμέσων) και η Βικιθήκη (δωρεάν ψηφιακή βιβλιοθήκη και πλατφόρμα μεταγραφών). Αφότου ηχογραφήσω τις λαϊκές τραγουδίστριες και αναρτήσω τα βίντεο, μεταγράφω επίσης το υλικό, ώστε να μπορέσει δυνητικά να χρησιμοποιηθεί στην έρευνα και να αυξήσει την ψηφιακή ηλεκτρονική παρουσία της γλώσσας αντζίκα. Εξάλλου, η πολιτιστική κληρονομιά όπως τα λαϊκά τραγούδια, οι ιστορίες, η προφορική ιστορία, κα τα ρητά περικλείουν το μοναδικό τρόπο ζωής, τις προτιμήσεις, τους αγώνες, και τις αξίες όσων μετέχουν αυτής.

Το 2023–2024, με τη στήριξη που έλαβα από τον Επιταχυντή Γλωσσικής Αναζωογόνησης των Βικιγλωσσών μπόρεσα να τεκμηριώσω 75 επιπλέον κομμάτια λαϊκής λογοτεχνίας. Σε αυτό το άρθρο, συζητώ κάποια από τα λαϊκά τραγούδια των Αντζίκα, που λένε οι γυναίκες στην περιοχή Μπάνκα του Μπιχάρ της Ινδίας. Κατά την τεκμηρίωση ολοένα και μεγαλύτερου μέρους της κουλτούρας, παρατήρησα κάποια επαναλαμβανόμενα θέματα, που ρίχνουν μια αχτίδα φωτός στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων της, ιδιαίτερα στον τρόπο, με τον οποίο χρησιμοποιούνται τα τραγούδια και οι ιστορίες ως μέσο έκφρασης δυσαρέσκειας προς το κατεστημένο και διεκδίκησης της ατομικότητάς τους.

Στιγμιότυπο από το Angika Folklore Wikitongues Accelerator. Δίκαιη χρήση.

Χωρίς επιλογή στο κανόνισμα του γάμου

Το «Papa Jeth Besakh Sadiya Mat Kariho» είναι ένα τραγούδι με διαλογικά μέρη ανάμεσα σε μια κόρη και τον πατέρα της, στα οποία η κόρη βρίσκει δικαιολογίες για να μην παντρευτεί. Ζητά από τον πατέρα της να μην την παντρέψει κατά τη διάρκεια του Jeth Besakh (που κάνει τους πιο ζεστούς μήνες στο Μπιχάρ), μιας και ο καιρός είναι αφόρητος τότε. Εκείνος απαντά ότι θα φυτέψει ένα δέντρο σανδαλόξυλου και θα κανονίσει να υπάρχει ένα επιτραπέζιος ανεμιστήρας για το madap της (την προσωρινή τέντα για τις ετοιμασίες του γάμου). Εκείνη γνωρίζει καλά ότι οφείλει να παντρευτεί, αλλά βάζει τα δυνατά της να το αναβάλει κάνοντας έκκληση στη στοργική πλευρά του πατέρα της. Ένα ακόμα παράδειγμα τραγουδιού από τη μεριά μιας απρόθυμης νύφης είναι το «Nadiya Kinare Ge Beti Kekar Baja Baje Che», στο οποίο ο πατέρας ενημερώνει την κόρη του ότι η baraat, δηλαδή η κουστωδία του γαμπρού, έχει φτάσει. Εκείνη του ζητά να της φτιάξει ένα χρυσό κλουβί για να μπορέσει να κρυφτεί. Συνήθως, μια γυναίκα παντρεύεται για να αποφύγει να πέσει πάνω στην οικογένεια το άχθος της ασφάλειάς της, οπότε προσφέρεται να χάσει την ελευθερία της μέσα στο ίδιο της το πατρικό σπίτι παρά να παντρευτεί έναν ξένο. Οι στίχοι πάνε κάπως έτσι:

नदिया किनारे गे बेटी तोहर बाजा बाजे छे
हमरा सें मांगे छे बियाह
बनाबो बनाबो हो पापा सोने के पिंजरा
वेहे पिंजरा रहबे छपाय

Για σένα παίζει η μπάντα μουσική πλάι στο ποτάμι κόρη μου
Μου ζητούν το χέρι σου σε γάμο
Ένα χρυσό κλουβί πατέρα φτιάξε μου
Μέσα σε αυτό κρυμμένη να μείνω

Τα τραγούδια αυτά απεικονίζουν την καθημερινή πραγματικότητα των γυναικών και όσων ασκούν τη λαϊκή τέχνη, που δεν έχουν λόγο στην απόφαση του γάμου και τη διαδικασία του προξενιού.

Πέρα από τραγούδια του γάμου, υπάρχει πληθώρα άλλων, που τραγουδιούνται σε γιορτές, αλλά και κατά τη διάρκεια των γεωργικών κύκλων.

Τραγούδια για την υποδεέστερη θέση των γυναικών μετά τον γάμο

Αφότου παντρευτεί μια γυναίκα, έχει ακόμα λιγότερη εξουσία μέσα στο σπίτι των πεθερικών της. Για παράδειγμα, το τραγούδι «Αν χάσεις το σαπούνι στο κανάλι,  τιμωρία θα έρθει από το σύζυγο» είναι ένας μονόλογος, που προορίζεται για την καινούρια νύφη. Η σύζυγος που το τραγουδάει λέει στην αδελφή του γαμπρού ότι έχασε το σαπούνι της στο νερό και φοβάται ότι ο σύζυγός της θα τη δείρει γι’ αυτό και ίσως χρειαστεί να επέμβουν οι γονείς της. Το τραγούδι αυτό τονίζει το ότι η παντρεμένη γυναίκα δεν είναι αυτεξούσια στο σπίτι του συζύγου της, καθώς και το ότι ελλοχεύει η απειλή βίας.

Η απαίτηση για προίκα, αν και παράνομη, υπάρχει ακόμα κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για τον γάμο και συχνά η νύφη παρενοχλείται ακόμα και μετά τον γάμο. Το τραγούδι «Rijhi rijhi maange che daheja» ξεκινάει φτιάχνοντας το σκηνικό με την περιγραφή δυνατής βροχής κατά τη διάρκεια ενός γάμου. Η βροχή μπορεί να διαταράξει τα σχέδια του γάμου, να υγράνει τις τέντες, τις καρέκλες που προορίζονται για τους καλεσμένους και να χαλάσει την ατμόσφαιρα. Το τραγούδι έτσι χρησιμοποιεί τη βροχή μεταφορικά για να περιγράψει το πώς η απαίτηση για dahej (προίκα—αγαθά, χρήματα, ιδιοκτησία, κ.λπ., που δίνεται στην οικογένεια του γαμπρού από την οικογένεια της νύφης ως όρος για τον γάμο) πέφτει σαν καταιγίδα πάνω στις ζωές των γονιών της νύφης. Μιας και στις περισσότερες Ινδές μόλις πρόσφατα δόθηκε το δικαίωμα ίσου μεριδίου στην κληρονομιά, αλλά ακόμα είναι κοινωνικά αναμενόμενο να παραχωρούν το μερίδιό τους στην πατρική περιουσία μετά τον γάμο, η προίκα τους με τη μορφή “δώρων” ή κοσμημάτων παραμένει το μοναδικό τους περιουσιακό στοιχείο. Σε αυτόν τον κύκλο εξάρτησης — πρώτα στο σπίτι όπου γεννήθηκαν κι έπειτα σε εκείνο των πεθερικών της — η γυναίκα είναι συνήθως υποδεέστερη.

Τραγούδια κακοποίησης για πεθερικά που νοιάζονται μόνο για υλικά αγαθά

Τα τραγούδια Gaari λέγονται για τα νέα πεθερικά, συνήθως από γυναίκες κατά τη διάρκεια της γαμήλιας γιορτής στο σπίτι της νύφης. Καθώς οι ηλικιωμένοι, θεωρούμενοι σεβάσμιοι άντρες, αρχίζουν να σηκώνονται από το τραπέζι, οι γυναίκες τραγουδούν τραγούδια με ελαφρά προσβλητικούς όρους όπως “κλέφτης” και “φευγάτος”, καλώντας τους άλλους να τους δείρουν:

जों जों समधी होलो पराय
हांथ गोड़ बांधी दिहो डेंगाय
पकड़िहो लोगो चोरवा भागल जाय

Τώρα που ο συμπέθερος ξεμακραίνει,
δέσε τα χέρια του και δώσε του καμπόσες,
πιάσ’ τον, τον κλέφτη, που πάει να φύγει.

Εδώ, ο χρόνος εκτέλεσης του τραγουδιού είναι σημαντικός, αποκλειστικά για τη στιγμή που οι άντρες σηκώνονται από το τραπέζι. Αν γίνει κατά τη διάρκεια του φαγητού, που ερμηνεύεται ως σύμβολο της κατανάλωσης άλλων μορφών συντήρησης του βίου ή περιουσιακών στοιχείων, όπως η προίκα που δόθηκε από την οικογένεια της νύφης, μπορεί να προκαλέσει γελοιοποίηση.

Αρκετά ακόμα τραγούδια περιλαμβάνουν προσβλητική γλώσσα για τον σύζυγο, που θέλει προίκα. Το «Ghara Pichuwariya» περιέχει ολοφάνερα κακή γλώσσα για τον γαμπρό, που πήρε παχυλή προίκα, αλλά δε δείχνει σεβασμό στην πεθερά, ελπίζοντας ίσως σε ακόμα περισσότερη. Το «Pahiroon Pahiroon» μιλά για μια μητέρα, που δεν έχει τίποτα πολύτιμο πια, αφού έδωσε προίκα, όμως η πεθερά ζητά ακόμα μια χρυσή πιατέλα.

Δικαίωμα στην αντίδραση

Η ιδέα ότι κάποια μπορεί να αντιδράσει επίμονα πολεμώντας για το δικαίωμα επιλογής του άντρα που θα αγαπήσει εκφράζεται στο τραγούδι godna. Όταν οι τραγουδίστριες έχουν αρχίσει να αισθάνονται όλο και πιο άνετα, χειροκροτώντας και γελώντας, ο τόνος τους γίνεται εορταστικός, ενώ αρχίζουν να κοροϊδεύουν την εξουσία. Το τραγούδι αφηγείται την αντίσταση που έδειξε μια νεαρή γυναίκα κατά του περιορισμού του δικαιώματός της να διαλέξει εκείνον που θα αγαπήσει. Πρόκειται για μια συζήτηση ανάμεσα σε κάποια που τη συμβουλεύει (ίσως τη μητέρα της ή μια φίλη) και τη Liliya, το ερωτευμένο κορίτσι. Τη Liliya τη θαυμάζουν για την ομορφιά της, που γίνεται ακόμα μεγαλύτερη εξαιτίας του godna, του παραδοσιακού τατουάζ. Κατάφερα να καταγράψω δύο εκδοχές αυτού του τραγουδιού, την πρώτη εκ των οποίων μου τραγούδησε μια λαϊκή τραγουδίστρια, που στο παρελθόν τραγουδούσε στο ραδιόφωνο. Τη δεύτερη εκδοχή τραγούδησαν γυναίκες, που τη λένε τακτικά, και έχει πρόσθετους στίχους για την έντονη αντίσταση της Liliya. Αντιδρά στην έμμεση προειδοποίηση να αφήσει τον Mohna, το αγόρι που αγαπά, δηλώνοντας ότι είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει οποιονδήποτε τους φέρει εμπόδια, είτε είναι ο αρχηγός του χωριού ή ο δικηγόρος του τοπικού δικαστηρίου.

जान नाहिर छोढ़बे मोहना तोरा संगतियो रे जान
किए करते मुखिया, सरपंचा
किए करते दरोगा पुलिसवा रे जान

Τον Mohna δεν τον αφήνω
Ας δούμε τι θα κάνει ο αφέντης του χωριού και αρχηγός Panchayat
Ας δούμε τι θα κάνει ο αστυφύλακας κι η αστυνομία

Το τραγούδι αυτό εμπίπτει στην κατηγορία όσων τραγουδιούνται κατά τη διάρκεια του jhumta ή jhumar, ενός λαϊκού χορού, στον οποίο οι γυναίκες χορεύουν μαζί, ενώ τραγουδούν. Αυτά τα τραγούδια λέγονται σε χαρούμενες περιστάσεις όπως είναι οι γάμοι, στις οποίες οι γυναίκες χορεύουν με ενθουσιασμό σε ομάδες χτυπώντας τα χέρια τους και τραγουδώντας ρυθμικά. Σε αυτό το τραγούδι των γυναικών που μιλούν αντζίκα αντανακλάται η εξέγερσή τους απέναντι στον περιορισμό της ελευθερίας τους.

Ακόμα και εκτός των συγκεκριμένων περιστάσεων, όπως στην ηχογράφηση για λόγους τεκμηρίωσης, προτιμούν να raag uthawo (όρος των Αντζίκα που σημαίνει “ξεκίνημα ενός τραγουδιού”) και τραγουδούν μαζί, σπανίως μόνες. Ως ομάδα, οι γυναίκες τραγουδούν αυτά τα τραγούδια για να μοιραστούν τις εμπειρίες και τις προσδοκίες τους. Αυτά τα λαϊκά τραγούδια καταδεικνύουν τη δημιουργική δύναμη που έχει ο φεμινισμός σε αυτό το συγκεκριμένο μέρος της αγροτικής Ινδίας.