Nasrin Bassiri. Φωτογραφία της Yana Kaziulia (χρησιμοποιείται με άδεια).

Αυτό το κείμενο είναι μέρος της σειράς “Πορτρέτα εξορίας”, που εμβαθύνει στις εμπειρίες των Ιρανών γυναικών στη διασπορά, καθώς επιδιώκουν την ελευθερία και επιδεικνύουν την ανθεκτικότητά τους. Η ιστορία έρχεται ως ανάμνηση του τραγικού θανάτου της Μαχσά Ζίνα Αμινί, μιας Κούρδισσας που σκοτώθηκε σε ηλικία 22 ετών στα χέρια της Αστυνομίας Ηθικής, επειδή δεν κάλυπτε πλήρως τα μαλλιά της. Αυτό το περιστατικό πυροδότησε ευρείες διαδηλώσεις στο Ιράν, που συνεχίζονται έως σήμερα, παρά την κλιμάκωση της κυβερνητικής καταπίεσης.

Όταν η δυναστεία των Παχλαβί στο Ιράν κατέρρευσε το 1979, η Nasrin Bassiri, τότε 33 ετών, ήταν μεταξύ των Ιρανών στο εξωτερικό, που επέστρεψαν αμέσως στη χώρα τους.

Ως πολιτική ακτιβίστρια με αριστερό υπόβαθρο, πέταξε με ανυπομονησία πίσω στη χώρα φιλοδοξώντας να ζήσει ελεύθερα τώρα που η βασιλεία του Σάχη είχε τελειώσει.

Θα είχε φτάσει ακόμη και πριν από τον πρώτο ηγέτη της Ισλαμικής Επανάστασης Ρουχολάχ Χομεϊνί, «αν μπορούσε να βρει εισιτήρια». Αντίθετα, έφτασε δύο μέρες αργότερα, θυμάται.

Η επιστροφή της δεν εξελίχθηκε σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις προσδοκίες της. Με την επιστροφή του Χομεϊνί στην Τεχεράνη από το Παρίσι τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους, ο κλήρος άρπαζε την εξουσία και οι ευκαιρίες μειώθηκαν για όσα άτομα δεν συμμορφώνονταν με την εξουσία τους.

Η Nasrin είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στις πολιτικές επιστήμες από το Πανεπιστήμιο του Γκρατς στην Αυστρία και έζησε στο Βερολίνο της Γερμανίας πριν από την Ιρανική Επανάσταση, όπου δίδαξε στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών του Βερολίνου.

«Νόμιζα ότι ήταν αδύνατο να έρθουν στην εξουσία θρησκευτικοί εξτρεμιστές. Πίστευα ότι το Ιράν είχε πολλές δραστήριες, μορφωμένες γυναίκες και φαινόταν απίθανο οι εξτρεμιστές να αποκτήσουν τον έλεγχο», θυμάται. «Είχα υποτιμήσει τη θρησκευτική δομή και τη δύναμη των τεμενών, που χρησίμευαν ως βάση τους. Είχα υποτιμήσει τη δυνατότητά τους για βία», προσθέτει η Bassiri, καθώς μου διηγείται την ιστορία της ζωής της, καθώς καθόμαστε στο διαμέρισμά της στο Βερολίνο, όπου η πόρτα ανοίγει σε έναν κήπο, που περιβάλλεται από λεύκες και θάμνους λουλουδιών.

Η βίαιη φύση του νέου καθεστώτος έγινε εμφανής μέσα από τις μαζικές εκτελέσεις πολλών χιλιάδων πολιτικών αντιπάλων, κυρίως αριστερών, στις φυλακές τη δεκαετία του '80. Αυτή η βία επεκτάθηκε πέρα ​​από τα σύνορα του Ιράν στοχεύοντας αντιφρονούντες στο εξωτερικό. Μεταξύ αυτών ήταν τέσσερις Κούρδοι πολιτικοί ακτιβιστές, που δολοφονήθηκαν το 1992 στο εστιατόριο Mykonos στο Βίλμερσντορφ του Βερολίνου, ένας από τους οποίους ήταν φίλος της Nasrin.

Απόδραση από το Ιράν, επιστροφή στον ακτιβισμό στο Βερολίνο

Τέσσερα χρόνια και εννέα μήνες μετά την άφιξή της στο Ιράν, κατά τη διάρκεια των οποίων δίδασκε στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης, συνίδρυσε την Εθνική Ένωση Γυναικών και έζησε κρυμμένη για δύο χρόνια, η Bassiri αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα.

Καθώς το Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης αντιμετώπιζε τις πιο σκοτεινές του μέρες με το κλείσιμο υπό την «Πολιτιστική Επανάσταση» του νέου καθεστώτος, κατάφερε να διαφύγει στην Τουρκία. Με τη βοήθεια ενός τοπικού οδηγού, που συχνά αποκαλείται λανθασμένα «λαθρέμπορος», διέσχισε τα σύνορα με τα πόδια.

Η Bassiri έφτασε στο Βερολίνο ως αιτούσα άσυλο τον Δεκέμβριο του 1983 και ξεκίνησε η ζωή της στην εξορία. Θυμάται ότι ένιωθε άρρωστη στη θέα του λεωφορείου, που περίμενε να μεταφέρει επιβάτες στο αεροδρόμιο της πόλης, επειδή συμβόλιζε την πραγματικότητα της επιστροφής της. Είχε διακινδυνεύσει τη ζωή της για να δραπετεύσει από το Ιράν, ωστόσο βρέθηκε δυστυχισμένη, που επέστρεψε στη Γερμανία. Παρά τους οικονομικούς περιορισμούς, επανέλαβε τον πολιτικό της ακτιβισμό, που τώρα στρεφόταν εναντίον των κυβερνώντων αγιατολάχ στην Τεχεράνη.

Ζώντας στο Δυτικό Βερολίνο, την πρωτεύουσα της Δυτικής Γερμανίας εκείνη την εποχή, η Bassiri έγινε μέλος μιας κοινότητας, που παρείχε καταφύγιο σε πολλούς Ιρανούς πολιτικούς αντιφρονούντες τη δεκαετία του '80. Αυτά τα άτομα εισήλθαν αρχικά στο Ανατολικό Βερολίνο πριν πάρουν το δρόμο τους προς την ασφάλεια του Δυτικού Βερολίνου. Αξιοποιώντας την επάρκειά της στα γερμανικά, η Bassiri βοήθησε τα μεγάλα κύματα των Ιρανών προσφύγων αντιμετωπίζοντας τα καθημερινά τους ζητήματα.

Έγινε μέλος του Συμβουλίου Προσφύγων του Βερολίνου, του μοναδικού Γερμανικού Συμβουλίου Προσφύγων εκείνη την εποχή, και έπαιξε βασικό ρόλο στην ίδρυση του Κέντρου για τους Ιρανούς Πολιτικούς Πρόσφυγες, το οποίο συνεχίζει να λειτουργεί στην περιοχή Νοϊκέλν του Βερολίνου. Από το 1984 έως το τέλος του 2023, 215.451 Ιρανοί αναζήτησαν καταφύγιο στη Γερμανία, σύμφωνα με το Κέντρο.

Η Bassiri έπαιξε επίσης καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση διαφόρων ενεργών ιρανικών ομάδων, συμπεριλαμβανομένων ομάδων γυναικών και ΜΜΕ, σχεδιάζοντας και διευθύνοντας το περσικό πρόγραμμα στο Radio Multikulti του RBB (Rundfunk Berlin-Brandenburg) για Ιρανούς και Ιρανές, που ζουν στο Βερολίνο. Συνέβαλε επίσης σε άλλα ΜΜΕ, έγραψε ένα ιστολόγιο και ένα βιβλίο μπεστ σέλερ, που ρίχνει φως στην κατάσταση στο Ιράν.

Μετά από αρκετές δεκαετίες βοήθειας στη θεσμοθέτηση της ιρανικής κοινωνίας των πολιτών στην εξορία στο Βερολίνο και λαμβάνοντας ταυτόχρονα θαυμασμό και κριτική, η Bassiri αποσύρθηκε από τον επαγγελματικό της ρόλο ως Υπεύθυνη Ισότητας της Σχολής Τέχνης Weissensee το 2019. Ωστόσο, παρέμεινε ενεργή ως δημοσιογράφος συνεισφέροντας στα γερμανικά ΜΜΕ. Τα τελευταία χρόνια είναι επίσης μέλος του διαδικτυακού περιοδικού Iran Journal, το οποίο παρέχει πληροφορίες για γεγονότα στο Ιράν στα γερμανικά.

Βρίσκοντας μια «πατρίδα» ανάμεσα στους Ιρανούς

«Από πρακτική άποψη, το Βερολίνο είναι η πατρίδα μου», μου λέει η Bassiri. «Έχω ένα διαμέρισμα εδώ και διοικητικά καθήκοντα στη ζωή μου. Όμως, από συναισθηματική άποψη, το Βερολίνο δεν είναι η πατρίδα μου. Δεν ήταν ποτέ. Περνάω τον περισσότερο χρόνο μου με Ιρανούς. Υπάρχουν πτυχές του ιρανικού πολιτισμού και της κοινότητας που προτιμώ», εξηγεί.

Για την Bassiri, το επαναστατικό κίνημα Zan, Zendegi, Azadi («Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία») στο Ιράν, το οποίο επιμένει μέχρι σήμερα μέσω της καθημερινής αντίστασης των Ιρανών γυναικών στο εσωτερικό της χώρας, είναι διαφορετικό από προηγούμενα κινήματα που έχει δει. «Ακόμη και πολλοί από τους πιο συνηθισμένους άνδρες στο Ιράν το παρατήρησαν και υποστήριζαν τις γυναίκες», εξηγεί. «Πιστεύουν ότι δεν πρέπει πλέον να αφήνουν τις διακρίσεις λόγω φύλου σε βάρος των γυναικών να τις καθορίζουν. Όταν τα νεαρά κορίτσια διαμαρτύρονταν, έδιναν τη ζωή τους για την ελευθερία. Ακόμη και μια έννοια όπως η ανδρεία, που τόσο καιρό θεωρούνταν ανδρική, δεν ήταν πια ανδρική υπόθεση», προσθέτει.

«Η δύναμη προερχόταν πάντα από την κάννη ενός όπλου. Αυτή τη φορά, η δύναμη των Ιρανών γυναικών προήλθε από το πάθος τους για ελευθερία, καθώς έκαιγαν τα πέπλα τους, χόρευαν ή τραγουδούσαν στους δρόμους των ιρανικών πόλεων και θα είναι ασταμάτητη», επιβεβαιώνει η Nasrin Bassiri. Η 79χρονη δεν αυτοπροσδιορίζεται ως αισιόδοξος άνθρωπος, αλλά, για εκείνη, η εξέγερση του 2022 είναι μη αναστρέψιμη.