Άγαλμα του Καζάκου συγγραφέα Abai και του Ρώσου συγγραφέα Αλεξάντρ Πούσκιν στο Πετροπάβλ του Καζακστάν. Φωτογραφία του Daniyar Mussirov. Χρήση με άδεια.

Αυτό το άρθρο συντάχθηκε από τον Tlegen Kuandykov, Βαρόμετρο Κεντρικής Ασίας, για το Vlast.kz. Μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται στο Global Voices βάσει συμφωνίας συνεργασίας των μέσων ενημέρωσης.

Μια νέα έρευνα του Βαρόμετρου Κεντρικής Ασίας, ενός ιδρύματος εφαρμοσμένης κοινωνικής έρευνας με περιφερειακό προσανατολισμό, αποκάλυψε μια μεταστροφή της κοινής γνώμης προς τη Ρωσία, καθώς τουλάχιστον το ένα τρίτο των ερωτηθέντων στο Καζακστάν δήλωσε ότι βλέπει «δυσμενώς» τον βόρειο γείτονά του.

Η γνώμη του κοινού είναι διχασμένη: για ορισμένους, η Ρωσία είναι ένας αναπόφευκτος αλλά επικίνδυνος εταίρος, αλλά ένα μικρότερο κακό σε σύγκριση με άλλους. Κάποιοι άλλοι, αντίθετα, θεωρούν τη Ρωσία ως έναν πολλά υποσχόμενο οικονομικό εταίρο και πάροχο ασφάλειας. Η Ρωσία και το Καζακστάν μοιράζονται μια μακρά και πολύπλοκη ιστορία, η οποία χαρακτηρίζεται από σημαντικές ανταλλαγές κεφαλαίων και εργασίας, καθώς και από πολιτικούς δεσμούς. Οι κάτοικοι του Καζακστάν, για παράδειγμα, αντιλαμβάνονται εδώ και καιρό τη Ρωσία ως ελκυστική για την εκπαίδευση και τις οικονομικές ευκαιρίες, τουλάχιστον πριν από τον πόλεμο που διεξήγαγε στην Ουκρανία. Παρά τη γεωπολιτική κατάσταση, οι αμοιβαίοι διασυνοριακοί δεσμοί σημαίνουν ότι η Ρωσία είναι πιθανό να παραμείνει ο σημαντικότερος στρατηγικός πολιτικός και οικονομικός σύμμαχος της χώρας για τις επόμενες δεκαετίες. Το Καζακστάν και η Ρωσία μοιράζονται τα δεύτερα μακρύτερα χερσαία σύνορα στον κόσμο, μήκους 7.644 χιλιομέτρων. Οι χώρες συνδέονται μεταξύ τους μέσω του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) και της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης.

Τα τελευταία χρόνια, η σχέση έχει γίνει όλο και πιο δύσκολη, όπως όταν ο πρόεδρος του Καζακστάν Κάσιμ-Γιομάρτ Τοκάγεφ δήλωσε ότι η χώρα δεν θα αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της λεγόμενης Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ, ουκρανικά εδάφη, που η Ρωσία έχει επιχειρήσει να προσαρτήσει, ενώ καθόταν δίπλα στον Βλαντιμίρ Πούτιν το 2022. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η δήλωση ενός Ρώσου τηλεοπτικού ειδήμονα και παράγοντα προπαγάνδας, ο οποίος είπε απειλητικά στον λαό του Καζακστάν να κοιτάξει τι συμβαίνει στην Ουκρανία, αφού η χώρα ακύρωσε την παρέλαση της Ημέρας της Νίκης. Περιστατικά όπως αυτό έχουν επισκιάσει τη στάση των Καζάκων απέναντι στη Ρωσία και έχουν υποκινήσει έναν συνεχιζόμενο διάλογο αποαποικιοποίησης σχετικά με την τσαρική και σοβιετική κληρονομιά της καταπίεσης κατά του Καζακστάν. Η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επιταχύνει και πυροδοτήσει τη συζήτηση ενισχύοντας περαιτέρω το αρνητικό συναίσθημα του πληθυσμού του Καζακστάν.

Μεταξύ αγάπης και αντιπάθειας

Οι συνέπειες του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία θα μπορούσαν να παρατηρηθούν υποκειμενικά στη ζωή των απλών κατοίκων του Καζακστάν και στη μεταβαλλόμενη στάση τους απέναντι στη Ρωσία. Σε γενικές γραμμές, οι δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι οι Καζάκοι έχουν γίνει λιγότερο ευνοϊκοί απέναντι στη Ρωσία ως «ισχυρό βόρειο γείτονα» σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια.

Μια έρευνα, που διεξήχθη το 2017 (βλ. το παρακάτω γράφημα) έδειξε ότι οι πολίτες του Καζακστάν, σε γενικές γραμμές, είχαν σχετικά θετική στάση απέναντι στη Ρωσία. Ωστόσο, έξι χρόνια αργότερα, βλέπουμε μια εντελώς διαφορετική εικόνα: oι άνθρωποι έχουν γίνει λιγότερο φιλικοί απέναντι στη Ρωσία, ενώ ορισμένοι εκφράζουν ακόμη και ανοιχτή απέχθεια προς αυτήν.

Η μετατροπή δεν ήταν ξαφνική: Η αντίληψη για τη Ρωσία έχει υποστεί αξιοσημείωτες αλλαγές τα τελευταία έξι χρόνια (βλ. το παρακάτω γράφημα). Το ποσοστό των ατόμων, που είχαν ιδιαίτερα θετική άποψη για τη Ρωσία μειώθηκε σταδιακά, φθάνοντας στο χαμηλότερο σημείο το φθινόπωρο του 2022. Αντίθετα, ο αριθμός των ατόμων που θεωρούσαν τη Ρωσία εξαιρετικά δυσμενή εκτινάχθηκε την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2022, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Μια πλειονότητα των κατοίκων του Καζακστάν παραμένουν «κάπως ευνοϊκοί» απέναντι στη Ρωσία, αναδεικνύοντας μια διαρκή εγγύτητα, ιδίως μεταξύ των ηλικιωμένων.

Εξετάζοντας μια λεπτομερή ανάλυση του τρόπου, με τον οποίο οι διάφορες ηλικιακές ομάδες βλέπουν τη Ρωσία, στην πραγματικότητα, είναι ορατό ένα μοτίβο: η παλαιότερη γενιά τείνει να έχει ελαφρώς πιο θετικές απόψεις και δείχνει λιγότερο αρνητική στάση απέναντι στη Ρωσία σε σύγκριση με τους νέους και τα άτομα ηλικίας 50-59 ετών (βλ. το παρακάτω γράφημα). Είναι κρίσιμο, ωστόσο, όπως φαίνεται και σε άλλες έρευνες, ότι οι ηλικιωμένοι κάτοικοι προτιμούν την τηλεόραση ως πηγή πληροφόρησης, εκθέτοντας έτσι τον εαυτό τους στη μετάδοση ρωσικών τηλεοπτικών καναλιών που ασχολούνται με τη φιλορωσική προπαγάνδα. Αντίθετα, μεταξύ των νέων ερωτηθέντων, περίπου οι μισοί εξέφρασαν αρνητικά συναισθήματα απέναντι στη Ρωσία, ενώ μόνο ένας στους δέκα χαρακτήρισε τη στάση του απέναντι στη Ρωσία ως «πολύ ευνοϊκή».

Μια πιο προσεκτική ματιά στα στοιχεία ανάλογα με την κατανάλωση ΜΜΕ αποκαλύπτει ότι όσοι παρακολουθούν τακτικά περιεχόμενο ΜΜΕ από τη Ρωσία έχουν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες να βλέπουν τη Ρωσία ευνοϊκά σε σύγκριση με όσους δεν εκτίθενται σε τέτοιο περιεχόμενο. Οι τελευταίοι εξέφρασαν «πολύ δυσμενή» στάση απέναντι στη Ρωσία στο ένα τρίτο των περιπτώσεων.

Ωστόσο, παρά τη μείωση της ευνοϊκής στάσης των κατοίκων του Καζακστάν απέναντι στη Ρωσία, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων το φθινόπωρο του 2022 εξακολουθεί να πιστεύει ότι η Ρωσία έχει φιλική στάση απέναντι στο Καζακστάν. Σχεδόν τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων εξέφρασαν την υποστήριξή τους σε αυτή την άποψη, ενώ το ένα τέταρτο ανέφερε ότι αντιλαμβάνεται τη Ρωσία ως μη φιλική προς το Καζακστάν.

Επιπλέον, ένας σημαντικός αριθμός ερωτηθέντων πιστεύει ότι η Ρωσία έχει συνολικά θετική επιρροή στο Καζακστάν, ενώ περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού εκφράζει την αντίθετη άποψη.

Ωστόσο, οι ερωτηθέντες εκφράζουν σημαντικές ανησυχίες για την επιρροή της Ρωσίας: περίπου οι μισοί από τους ερωτηθέντες δηλώνουν ότι ανησυχούν γι’ αυτήν.

Η Ρωσία ως συνεργάτης ασφαλείας;

Όσον αφορά την εσωτερική σταθερότητα και την εθνική ασφάλεια, η Ρωσία εξακολουθεί να θεωρείται εταίρος-κλειδί για το Καζακστάν. Οι δύο χώρες συνεργάζονται μέσω πολλαπλών συμφωνιών και θεσμών, που καλύπτουν την ασφάλεια των συνόρων, τις αντιτρομοκρατικές προσπάθειες και τις κοινές στρατιωτικές ασκήσεις. Είναι και οι δύο μέλη της CSTO, η οποία κλήθηκε να διασφαλίσει την υλικοτεχνική ασφάλεια κατά τη διάρκεια των συμβάντων του Ιουνουαρίου του 2022 στο Καζακστάν.

Σε γενικές γραμμές, οι πολίτες του Καζακστάν θεωρούν τη Ρωσία ως τον πιο ελκυστικό εταίρο για την οικοδόμηση δεσμών ασφαλείας: περισσότεροι από το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων ανέφεραν τη Ρωσία έναντι της Τουρκίας, της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών (βλ. το παρακάτω γράφημα).

Παρά την ισχυρή συνεργασία σε θέματα ασφάλειας σε κυβερνητικό επίπεδο, οι κάτοικοι του Καζακστάν διατηρούν έντονη αντίθεση στη φιλοξενία ρωσικών στρατιωτικών βάσεων στη χώρα. Συγκρίνοντας στοιχεία από την άνοιξη του 2021 και το φθινόπωρο του 2022, ο αριθμός όσων τάσσονται υπέρ της ιδέας μιας προσωρινής ή μόνιμης ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στο Καζακστάν έχει μειωθεί, ενώ εκείνοι που αντιτίθενται στην παρουσία αυτή έχουν αυξηθεί.

Τα ποσοτικά στοιχεία της έρευνας από μόνα τους δεν μπορούν να δώσουν σαφή απάντηση στο αν η πιο επιφυλακτική στάση απέναντι στην ιδέα της ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας οφείλεται στη σύντομη παρουσία του αποσπάσματος της CSTO το 2022 ή στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ωστόσο, τα δεδομένα δείχνουν ότι ο ρωσικός πόλεμος στην Ουκρανία σηματοδότησε μια εμφανή αλλαγή στην αντίληψη των κατοίκων του Καζακστάν: η εικόνα της Ρωσίας στο Καζακστάν έχει επιδεινωθεί σημαντικά, καθιστώντας πιο δύσκολη τη δημόσια προώθηση ορισμένων διμερών πρωτοβουλιών, ιδίως στρατιωτικού χαρακτήρα, οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν αρνητική αντίδραση του κοινού.

Μεταξύ της παλαιότερης γενιάς, ο βόρειος γείτονας εξακολουθεί να παρέχει μια αίσθηση ασφάλειας και διατηρεί μια συνολικά θετική εικόνα. Οι τρέχουσες γεωπολιτικές συνθήκες, ωστόσο, έχουν προκαλέσει δημόσια κριτική προς τη ρωσική αυτοκρατορική και σοβιετική κληρονομιά. Τώρα, αυτή η ένταση θα μπορούσε να επιδεινώσει περαιτέρω την ευνοϊκή στάση των ανθρώπων απέναντι στη Ρωσία.