Ενας παριζιάνικος σταθμός του μετρό. Η φωτογραφία χρησιμοποιείται με την άδεια του δημιουργού της, Kelvik Pineda.

Είτε εξαναγκαστικά είτε όχι, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μετανάστευση προκαλεί διαφορετικές μορφές παθήσεων όχι μόνο για τα άτομα που μεταναστεύουν, αλλά και για τις οικογένειες, τις παρέες και για τις ποικίλες διαπροσωπικές σχέσεις που αφήνουν πίσω τους. Μεγάλος αριθμός από εμάς ξέρουμε πώς – ή μάλλον, μαθαίνουμε πώς – να αντιμετωπίζουμε τα πολλαπλά βάρη. Ειδάλλως, οι περιστάσεις μάς αναγκάζουν να δίνουμε προτεραιότητα στην επιβίωση απ’ ό,τι στα συναισθήματα.

Ωστόσο, αργά ή γρήγορα, εξάρσεις νοσταλγίας της πατρίδας συντρίβουν συχνά τα άτομα που μεταναστεύουν σε διαφορετικό βαθμό. Αυτά τα συναισθήματα προέρχονται από συναντήσεις που μας ταξιδεύουν στο παρελθόν, γραπτά μηνύματα, περιεχόμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ακόμη και το κοινωνικό κλίμα της χώρας στην οποία διαμένουμε.

Στην περίπτωσή μου, το γεγονός που με έκανε να σκεφτώ όλα αυτά τα πράγματα και να θυμηθώ τη ζωή μου πριν φύγω από την Νικαράγουα ήταν ότι είχαν περάσει πάνω από πέντε χρόνια από τότε που μετανάστευσα. Εκείνη τη στιγμή, με κυρίευσαν όλα τα συναισθήματα, τα οποία δεν ήταν όλα απαραιτήτως αρνητικά, αλλά ήταν αρνητικά, όταν άφησα την πατρίδα, κάνοντάς με έτσι να ξαναζήσω τη μεταναστευτική μου θλίψη.

Οπως αναφέρει ο Ισπανός ψυχίατρος Joseba Achotegui, η μεταναστευτική θλίψη έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, πράγμα το οποίο τη διαφοροποιεί από τη συμβατική θλίψη, όπως για παράδειγμα όταν χάνουμε κάποιο αγαπημένο μας πρόσωπο. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά του είναι η πολλαπλότητά του. Το άτομο που βιώνει αυτή τη θλίψη έρχεται αντιμέτωπο με πολλαπλές απώλειες εξαιτίας μιας αιτίας: της μετανάστευσης.

Η επίδραση της μεταναστευτικής θλίψης στην ανθρώπινη υγεία 

Η μεταναστευτική θλίψη δεν θα πρέπει να θεωρείται ως άμεση συνωνυμία της μετανάστευσης. Οπως ο Achotegui αναφέρει: «Αυτό θα σήμαινε άρνηση της ύπαρξης πολλών θετικών πτυχών της μετανάστευσης και των πλεονεκτημάτων της». Το να φύγεις από μια χώρα μπορεί επίσης να προσφέρει και πολλά θετικά στοιχεία: νέες εργασιακές ευκαιρίες, καλύτερες συνθήκες εκπαίδευσης, βελτιωμένη οικογενειακή οικονομία και κάτι το οποίο συχνά θεωρούμε δεδομένο: το να είσαι ζωντανός/ή.

Λέγοντας όλα αυτά, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι η μετανάστευση συχνά σημαίνει ότι βιώνουμε πολλαπλούς στρεσογόνους παράγοντες. Το 1973, ο ενδοκρινολόγος Hans Selye όρισε το «στρες» ως «τη μη ειδική αντίδραση του οργανισμού σε οποιαδήποτε απαίτηση του τίθεται». Ωστόσο, πώς επηρεάζει το στρες την υγεία των ανθρώπων;

Το 2001, οι Maddock και Pariante υπέθεσαν ότι «το στρες μπορεί να προκαλέσει την απελευθέρωση προφλεγμονωδών κυτταροκινών. Αυτό προκαλεί ορμονικές και συμπεριφορικές αλλαγές». Θεωρώντας το ψυχολογικό στρες ως παθοφυσιολογική διαδικασία, η απελευθέρωση κυτταροκινών, μεταξύ άλλων παραγόντων που συμβάλλουν, εμπλέκεται ακόμη και σε νευροεκφυλιστικές αλλαγές και μειωμένη νευροπλαστικότητα.

Οι καταστάσεις αυτές περιλαμβάνουν την εμπλοκή του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPA), ο οποίος είναι ο πρωταρχικός μηχανισμός απόκρισης στο στρες. Ο άξονας αυτός καταλήγει στην απελευθέρωση ορμονών στην κυκλοφορία του αίματος, μία από τις οποίες είναι η γνωστή «ορμόνη του στρες», η κορτιζόλη.

Σύμφωνα με το Best & Taylor Treatise on Physiology, μερικές από τις επιπτώσεις της κορτιζόλης στην υγεία περιλαμβάνουν:

• Όσον αφορά την κυκλοφορία, προκαλεί αυξημένη αρτηριακή πίεση.
• Όσον αφορά τα οστά, η μειωμένη απορρόφηση ασβεστίου και η αυξημένη έκκριση μέσω εντερικών και νεφρικών μηχανισμών προκαλούν έντονη οστεοπενία (μειωμένη οστική πυκνότητα).
• Σε σοβαρές περιπτώσεις, όπως το σύνδρομο Cushing, μπορεί να προκαλέσει καταστάσεις κατάθλιψης, ευφορίας, ακόμη και μανίας.

Σε γενικές γραμμές, αυτά αποτελούν την άμεση συνέπεια της παρατεταμένης αύξησης αυτής της ορμόνης. Ωστόσο, η κορτιζόλη διαδραματίζει επίσης κρίσιμο ρόλο στην προσαρμογή στο στρες και έχει αντιφλεγμονώδεις, καρδιαγγειακές, μεταβολικές και ανοσοτροποποιητικές λειτουργίες.

Το να βιώνουμε μεταναστευτική θλίψη ή να περνάμε συνεχές άγχος εξαιτίας των εκλυτικών παραγόντων γύρω μας δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα υποφέρουμε από σχετικές σοβαρές ασθένειες. Ως εκ τούτου, ως μετανάστ(ρι)ες, είναι ζωτικής σημασίας να θυμόμαστε ότι οι συνθήκες καθενός ατόμου είναι διαφορετικές. Οι συνθήκες υπό τις οποίες μεταναστεύουμε και ο τρόπος με τον οποίο εξελίσσεται η ζωή μας διαφέρουν επίσης.

Χωρίς να είναι ανησυχητικό και μοιρολατρικό, αυτό το άρθρο επιδιώκει να προσφέρει μια γρήγορη υπενθύμιση ότι το άγχος που βιώνουμε ως μετανάστ(ρι)ες και οι συναισθηματικές επιπτώσεις του συνδέονται στενά με τις σωματικές επιπτώσεις του. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να υποτιμούμε τα προβλήματα υγείας που έχουμε τώρα και που πιθανώς δεν είχαμε πριν μεταναστεύσουμε.

Μπορούμε να αποτρέψουμε τη μεταναστευτική θλίψη;

Πριν από μερικά χρόνια, ένας φίλος και εγώ πήραμε συνέντευξη από κάποια άτομα που εξορίστηκαν από τη Νικαράγουα για το podcast μου, La Guarida del Oso (Η φωλιά της αρκούδας). Σε αυτές τις συνεντεύξεις, πήραμε διάφορες απόψεις σχετικά με τα επεισόδια στη Νικαράγουα τον Απρίλιο του 2018, τις εμπειρίες των ατόμων που αναγκάστηκαν να φύγουν και να αντιμετωπίσουν τη νέα τους πραγματικότητα, και ούτω καθεξής. Είχαμε επίσης μερικές στιγμές περισυλλογής σε αυτές τις συζητήσεις σχετικά με το πώς το κάθε άτομο δημιουργεί τη δική του έννοια της «πατρίδας» και τι του λείπει από αυτήν. Η νοσταλγία της πατρίδας μπορεί συχνά να μας καταβάλλει εξαιτίας διαφόρων παραγόντων: φαγητό, συγγενείς, φίλοι, κατοικίδια, προσωπικά αντικείμενα, καθώς και καθημερινές δραστηριότητες.

Πάντα θα υπάρχει κάτι, που με κάποιο τρόπο θα προκαλεί νοσταλγία, μια ανάμνηση και δυσάρεστα συναισθήματα για τις προηγούμενες ζωές μας στην πατρίδα. Πρέπει να βιώνουμε αυτά τα συναισθήματα, τουλάχιστον κατά τη γνώμη μου, καθώς μας κρατούν προσγειωμένους/ες στην πραγματικότητα του να είμαστε ανθρώπινα όντα ικανά να ξεπεράσουμε σημαντικές προκλήσεις, όπως το να αφήσουμε πίσω μας την άνεση του σπιτιού μας, τον στενό μας κύκλο, την οικογένεια, το φαγητό, ακόμη και τη γλώσσα μας.

Δεν μπορείς να μην αισθανθείς και να βιώσεις αυτή τη θλίψη. Ωστόσο, μπορείς να αναλάβεις δράση για να αποτρέψεις τον προσωρινό συναισθηματικό αντίκτυπό της από το να γίνει ένα πιο χρόνιο πρόβλημα υγείας, που δεν μπορούμε να ελέγξουμε με την πάροδο του χρόνου.

Από προσωπική άποψη, σας ενθαρρύνω να κάνετε κάποια σωματική δραστηριότητα όπου ο χρόνος το επιτρέπει. Προσπαθήστε να ξαναχτίσετε μια αίσθηση κοινότητας με νέους ανθρώπους και να είστε ανοιχτοί σε νέες γαστρονομικές εμπειρίες και πολιτιστικές ανταλλαγές με ανθρώπους, που ενδιαφέρονται να μάθουν για τον πολιτισμό σας. Αλλά το πιο σημαντικό, μην αισθάνεστε ενοχές για τα συναισθήματά σας ή τις αποφάσεις που πήρατε και σας έφεραν σε αυτή τη νέα πραγματικότητα σε μια διαφορετική χώρα με εντελώς διαφορετικούς ανθρώπους. Εξάλλου, η μετανάστευση απειλεί να μας χωρίσει από την ταυτότητά μας και όλοι αυτοί οι παράγοντες αποτελούν μέρος της.