Κοιμητήριο Μπαμπ Αλ Νασρ. Εικόνα από τον Islam Youssef, χρησιμοποιήθηκε με άδεια.

Αυτό το κείμενο γράφτηκε από τον Hassan Hafiz και δημοσιεύτηκε αρχικά στα αραβικά από το Welad El Balad στις 6 Αυγούστου 2024. Μεταφράστηκε και προσαρμόστηκε στα αγγλικά από τον Walid El Houri και δημοσιεύτηκε στο Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας συνεργασίας.

Τα τελευταία χρόνια, ο όρος «ανάπτυξη» στο Παλαιό Κάιρο έχει γίνει συνώνυμος με την καταστροφή τμημάτων της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης. Όταν έρχονται οι μπουλντόζες, δεν χάνονται μόνο κτίρια: χάνονται θραύσματα ιστορίας, ίχνη ζωών και απομεινάρια ενός πολιτισμού χιλιάδων ετών. Σήμερα, τα αναπτυξιακά έργα της κυβέρνησης στοχεύουν το κοιμητήριο Μπαμπ Αλ Νασρ, έναν από τους παλαιότερους περιφραγμένους χώρους ταφής του Καΐρου, που ιδρύθηκε πριν από περισσότερα από 900 χρόνια. Αυτό το κοιμητήριο, όπως και άλλα πριν από αυτό, αντιμετωπίζει την απειλή της κατεδάφισης προς όφελος ενός πολυώροφου γκαράζ στάθμευσης για την εξυπηρέτηση τουριστών, μια απόφαση που έχει πυροδοτήσει οργή τόσο στους οικολόγους όσο και στους ιστορικούς.

Στο κοιμητήριο Μπαμπ Αλ Νασρ, που βρίσκεται κοντά στο βόρειο τείχος του Καΐρου, έχουν αναπαυθεί γενιές κατοίκων του Καΐρου. Η απόφαση, όμως, να κατεδαφιστούν μεγάλα τμήματα αυτού του κοιμητηρίου συμβολίζει μια ευρύτερη τάση στη σύγχρονη αστική ανάπτυξη, μια τάση που απορρίπτει την κληρονομιά ως εμπόδιο. Ο υποστράτηγος Ιμπραήμ Αμπντέλ Χάντι, αναπληρωτής κυβερνήτης του Καΐρου για τη δυτική περιοχή, αποκάλυψε πρόσφατα σχέδια για μεγάλης κλίμακας εξελίξεις, που στοχεύουν στη «σημαντική αλλαγή της πρωτεύουσας». Μεταξύ αυτών, η απομάκρυνση σημαντικού τμήματος του κοιμητηρίου Μπαμπ Αλ Νασρ έχει σημάνει συναγερμό. Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ότι δεν έχουν προγραμματιστεί αρχαιολογικές έρευνες για να διασφαλιστεί ότι προστατεύονται κρίσιμα αντικείμενα, τα οποία μπορεί να βρίσκονται κάτω από τους τάφους. Ο ιστορικός πυρήνας του Καΐρου, που κατοικείται συνεχώς για πάνω από μια χιλιετία, αξίζει κάτι περισσότερο από το να καταστρέφεται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η σημασία του.

Κοιμητήριο Μπαμπ Αλ Νασρ. Εικόνα από τον Islam Youssef, χρησιμοποιήθηκε με άδεια.

Το σχέδιο ανάπτυξης προβλέπει την εκκαθάριση του κοιμητηρίου για να ανοίξει ο χώρος για ένα γκαράζ στάθμευσης. Καλύπτοντας 212.000 τετραγωνικά μέτρα και ενσωματώνοντας πάνω από 1.170 τάφους, αυτό το έργο απειλεί να διαγράψει ένα ουσιαστικό κεφάλαιο της κληρονομιάς του Καΐρου. Έχουν ήδη εκδοθεί επίσημα διατάγματα, με τα οποία διακόπτονται οι ταφές και ξεκινά η μεταφορά των τάφων. Τα λείψανα περίπου 200 ανθρώπων έχουν ήδη μεταφερθεί σε εναλλακτικούς χώρους ταφής στο Αλ-Χαλιντίν, μια νέα περιοχή για κοιμητήριο πολύ μακριά από το ιστορικό πλαίσιο του Μπαμπ Αλ Νασρ.

Πολιτιστική κατεδάφιση

Αυτή η συνεχιζόμενη καταπάτηση του κοιμητηρίου όμως δεν είναι άνευ προηγουμένου. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, πολλές τοποθεσίες ταφής σε όλο το Κάιρο έχουν αφαιρεθεί για να δημιουργηθεί χώρος για έργα υποδομής. Στον δρόμο Salah Salem, μια βασική αρτηρία στο οδικό δίκτυο του Καΐρου, αφαιρέθηκαν τάφοι το 2020, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στο κοντινό κοιμητήριο Τουρμπάτ Αλ-Γκαφίρ. Οι πρόσφατες εξελίξεις έχουν στοχεύσει και άλλα ιστορικά κοιμητήρια, όπως αυτά της Σαγίντα Ναφίσα και του Αλ-Τούνσι. Ως αποτέλεσμα, πολλοί από τους ιστορικούς τάφους του Καΐρου έχουν χαθεί, με κυβερνητικές πρωτοβουλίες να ισοπεδώνουν μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς χωρίς να ανησυχούν για τον πολιτιστικό αντίκτυπο.

Το κοιμητήριο Μπαμπ Αλ Νασρ είναι ιδιαίτερα σημαντικό όχι μόνο για την ηλικία του, αλλά και για την ιστορική του σημασία. Ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ισχυρού Φατιμίδη βεζίρη Μπαντρ Αλ-Τζαμάλι, ο οποίος θάφτηκε εκεί το 1094. Ο τάφος του έγινε το επίκεντρο, γύρω από το οποίο αναπτύχθηκε το Μπαμπ Αλ-Νασρ. Χρονολόγοι όπως ο Αλ-Μακρίζι, ο μεγάλος ιστορικός του Καΐρου, έγραψαν για αυτό το κοιμητήριο παρέχοντάς μας πληροφορίες για τη διαμόρφωση και τη σημασία του. Ο Αλ-Μακρίζι σημείωσε ότι οι πρώτοι τάφοι έξω από το Μπαμπ Αλ Νασρ χτίστηκαν μετά την ταφή του Αλ-Τζαμάλι και, με την πάροδο των αιώνων, το κοιμητήριο μεγάλωσε φιλοξενώντας μερικές από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες της ισλαμικής επιστήμης και διακυβέρνησης.

Μεταξύ όσων ενταφιάστηκαν στο κοιμητήριο Μπαμπ Αλ Νασρ ήταν διάσημοι μελετητές όπως ο Αμπού Χαγιάν αλ-Γκαρνάτι, ο γραμματικός και γλωσσολόγος, και ο μαθητής του, Τζαφάρ αλ-Αντφάουι, ο οποίος έγραψε το ” Al-Tali’ Al-Sa'id Al -Jami’ Li-Asma’ Nubala’ Al-Sa'id» (Η ευτυχής έκβαση που συγκεντρώνει τα ονόματα των επισήμων της Άνω Αιγύπτου). Το κοιμητήριο στέγαζε επίσης τους τάφους του Ιμπν Χισάμ, ενός από τους σημαντικότερους γραμματικούς της αραβικής παράδοσης, καθώς και του Τάκι αλ-Ντιν αλ-Σούμπκι και του διάσημου ιστορικού Ιμπν Χαλντούν. Ίσως το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι ο ίδιος ο Τάκι αλ-Ντιν αλ-Μακρίζι, ο μεγαλύτερος χρονικογράφος του Καΐρου, αναπαύθηκε εδώ. Η καταστροφή αυτών των τάφων δεν είναι απλώς φυσική πράξη κατεδάφισης, αλλά πολιτιστική, που διακόπτει τους δεσμούς του Καΐρου με το ιστορικό του παρελθόν.

Μοναδική αρχιτεκτονική

Μία από τις επαναλαμβανόμενες δικαιολογίες για τέτοιες κατεδαφίσεις ήταν ο εκσυγχρονισμός. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, μέρος του κοιμητηρίου Μπαμπ Αλ Νασρ καθαρίστηκε για επεκτάσεις δρόμων, υποτίθεται για να συνδέσει το Αλ-Νταρμπ αλ-Αχμάρ με το Μπαμπ αλ-Σααρίγια. Φημολογήθηκε ότι αυτή η καταστροφή περιελάμβανε το «Χας αλ-Σουφίγια», το τμήμα όπου είχαν ταφεί ο Ιμπν Χαλντούν και ο Αλ-Μακρίζι. Παρόλο που αυτοί οι τάφοι ανήκαν σε πρόσωπα παγκόσμιας σημασίας, το έργο προχώρησε ισοπεδώνοντας έναν από τους πιο ιερούς ιστορικούς χώρους του Καΐρου.

Κοιμητήριο Μπαμπ Αλ Νασρ. Εικόνα από τον Islam Youssef, χρησιμοποιήθηκε με άδεια

Αυτή η τελευταία απειλή για το κοιμητήριο Μπαμπ Αλ Νασρ όχι μόνο θέτει σε κίνδυνο τους τάφους, αλλά διαταράσσει επίσης την ευαίσθητη ισορροπία του αστικού τοπίου του Καΐρου. Σε μια πόλη με τόσο πυκνή ιστορία, κάθε αναπτυξιακό έργο ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο έναν πολιτιστικό χώρο. Ένα από τα βασικά ορόσημα στο Μπαμπ Αλ Νασρ είναι ο τάφος της Ζαϊνάμπ μπιντ Αχμάντ ιμπν Μουχάμαντ ιμπν Αμπντουλάχ ιμπν Τζαφάρ ιμπν Αλ-Χαναφίγια, γνωστός στο κοινό ως «Μακάμ της Αλ-Σιτ Ζαϊνάμπ». Δίπλα στον τάφο της βρίσκεται ο τρούλος του Σεΐχη Γιούνις Αλ-Σαντί, που ιστορικά προσδιορίζεται ως ο θόλος του Μπαντρ Αλ Τζαμάλι. Αυτές οι σπάνιες κατασκευές έχουν επιβιώσει για αιώνες και χρησιμεύουν ως τοπόσημα για ιστορικούς και αρχαιολόγους βοηθώντας στον εντοπισμό των τοποθεσιών άλλων ιστορικών τοποθεσιών. Η καταστροφή τους θα σήμαινε κάτι παραπάνω από μια απώλεια δύο θόλων. Θα σήμαινε διαγραφή βασικών σημείων αναφοράς στην ιστορική αφήγηση του Καΐρου.

Το έργο μελετητών όπως οι Δρ. Galila El-Kadi και Alain Bonamy έχει καταδείξει την καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική αξία του κοιμητηρίου Μπαμπ Αλ Νασρ. Στη μελέτη τους «Αρχιτεκτονική των νεκρών: Τα κοιμητήρια του Καΐρου στο Μεσαίωνα», αναφέρθηκαν στο Μπαμπ Αλ-Νασρ ως το «Ξύλινο Κοιμητήριο» σημειώνοντας τα περίπλοκα ξύλινα περιβλήματα, που περιβάλλουν τους τάφους, ένα χαρακτηριστικό μοναδικό σε αυτήν την τοποθεσία. Αυτή η αρχιτεκτονική ποικιλομορφία είναι σπάνια και αναντικατάστατη και απαιτεί διατήρηση και όχι κατεδάφιση.

Βραχυπρόθεσμα κέρδη

Το κοιμητήριο Μπαμπ Αλ Νασρ σήμερα είναι ακόμη πιο εύθραυστο από ό,τι στο παρελθόν. Κάποτε ήταν ένας τεράστιος ταφικός χώρος, που εκτεινόταν μέχρι την Ριδάνια έρημο. Σήμερα, είναι περιτριγυρισμένος από την αστική επέκταση σχεδόν από όλες τις πλευρές. Το λίγο που απομένει είναι μια σκιά του προηγούμενου εαυτού του και περαιτέρω καταπατήσεις θα το έσβηναν από το τοπίο του Καΐρου. Σε μια εποχή που η παγκόσμια συνείδηση ​​για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών, δεν μπορεί να υπάρχει καμία δικαιολογία για την καταστροφή του Μπαμπ Αλ Νασρ στο όνομα του εκσυγχρονισμού. Το προτεινόμενο γκαράζ στάθμευσης όχι μόνο θα βλάψει την αισθητική των βόρειων τειχών του Καΐρου και των ιστορικών πυλών του, αλλά θα αυξήσει επίσης τη ρύπανση και τους κραδασμούς στην περιοχή απειλώντας περαιτέρω τη σταθερότητα των κοντινών αρχαίων κατασκευών.

Η ανάπτυξη δεν χρειάζεται να γίνει σε βάρος της κληρονομιάς. Σε μια πόλη όπως το Κάιρο, με την πλούσια ιστορική της κληρονομιά, τα δύο πρέπει να συνυπάρχουν. Η απομάκρυνση του κοιμητηρίου Μπαμπ Αλ Νασρ για ένα γκαράζ στάθμευσης είναι μια απόφαση, που δίνει προτεραιότητα στα βραχυπρόθεσμα τουριστικά κέρδη έναντι της μακροπρόθεσμης διατήρησης μιας τοποθεσίας παγκόσμιας κληρονομιάς. Εάν αυτό το έργο προχωρήσει, δεν θάβονται μόνο τα κοιμητήρια του Καΐρου, θάβει και την ψυχή της πόλης, χαμένη κάτω από τους τροχούς του εκσυγχρονισμού.