Η δυτική μεριά της πόλης Μπαχμούτ κατά τη διάρκεια της μάχης στις 5 Απριλίου 2023. Εικόνα από Dpsu.gov.ua, μέσω του Wikimedia Commons (CC BY 4.0).

 Η δημοσιογράφος Marfa Khvostova του διαδικτυακού περιοδικού Novaya Vkladka πέρασε μια βδομάδα το καλοκαίρι ως εθελόντρια σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο σε κάποια ρωσική πόλη. Το Global Voices μετέφρασε, επιμελήθηκε και αναδημοσίευσε το άρθρο της παίρνοντας άδεια από το περιοδικό Novaya Vkladka.

Στην ψυχιατρική πτέρυγα υπάρχουν στρατιώτες, που νοσηλεύονται για μήνες με διαγνώσεις, που ποικίλουν από σχιζοφρένεια ως και διαταραχή μετατραυματικού στρες. Κανένας από τους δεκάδες ασθενείς με τους οποίους μίλησε η Marfa Khvostova δεν ήθελε να επιστρέψει στον πόλεμο. Κάποιοι από αυτούς, μάλιστα, είπαν πως προτιμούν να πάνε φυλακή ή να πεθάνουν.

«Έχεις πάντα την αίσθηση ότι πολεμάς»

Η περιοχή του νοσοκομείου είναι καταπράσινη. Κάθε 20 μέτρα βλέπεις άνδρες να κάθονται στα παγκάκια: κάποιοι χωρίς πόδι, άλλοι χωρίς χέρι, κάποιοι άλλοι με επιδέσμους στο κεφάλι. Μια νεαρή γυναίκα με ένα μπεζ, λινό ταγέρ παλεύει να σπρώξει ένα αναπηρικό αμαξίδιο με έναν άνδρα, που έχει χάσει το δεξί του πόδι από το γόνατο και κάτω και ολόκληρο το αριστερό.

Έξω από την ψυχιατρική πτέρυγα κάθονται οι ασθενείς που καπνίζουν. Όσοι δεν έχουν καρέκλα κάθονται στο κράσπεδο χρησιμοποιώντας καθίσματα από αφρό.

Στον μακρύ, φωτεινό διάδρομο βρίσκονται τα δωμάτια με χαμηλό φωτισμό και κλειστές κουρτίνες. Κάποιοι ασθενείς είναι ξαπλωμένοι σε εμβρυϊκή στάση στα κρεβάτια τους κοιτώντας τον τοίχο, ενώ άλλοι κουβεντιάζουν χαμηλόφωνα. Οι περισσότεροι ασχολούνται όλη μέρα με τα κινητά τους. Δεν διαβάζουν τις ειδήσεις για τον πόλεμο: «Είναι όλα ψέματα». 

Δίπλα σε ορισμένα κρεβάτια υπάρχουν παρκαρισμένα αναπηρικά αμαξίδια και τα περβάζια είναι γεμάτα με μπουκάλια νερό. Υπάρχουν περίπου 80 άτομα στην ψυχιατρική πτέρυγα, οι περισσότεροι εκ των οποίων χαμηλόβαθμοι ή δόκιμοι αξιωματικοί: λοχίες, δεκανείς, υπολοχαγοί. Κάποιοι εισήχθησαν πρόσφατα, άλλοι είναι εκεί από την άνοιξη.

Οι ασθενείς είναι χωρισμένοι σε δύο κατηγορίες, την «βελτιωμένη» και την «αυστηρή». Στους παλιούς επιτρέπεται να περπατούν ελεύθερα στους διαδρόμους του νοσοκομείου, ενώ σε αυτούς στην αυστηρή κατηγορία δεν επιτρέπεται να μένουν μόνοι τους για να μην κάνουν κακό στον εαυτό τους ή σε άλλους. Έπειτα από κάθε επίσκεψη συγγενών, οι νοσηλευτές ψάχνουν τα πράγματα των ασθενών για αιχμηρά αντικείμενα, αλκοόλ ή ναρκωτικά.

Η δουλειά των εθελοντών είναι να συνοδέυουν τους ασθενείς της «αυστηρής» κατηγορίας στα ραντεβού τους με τον γιατρό. Οι άντρες υποβάλλονται σε στρατιωτικές ιατρικές αξιολογήσεις, όπου κρίνεται αν είναι κατάλληλοι για συνέχιση της στρατιωτικής τους θητείας.

Ο διάδρομος είναι αποπνικτικός και τα πρόσωπα των ασθενών λουσμένα στον ιδρώτα. Πολλοί φοράνε ριγέ πιτζάμες, που τους έχουν χορηγηθεί από το κράτος, και έχουν πάνω τα διακριτικά «Στρατός της Ρωσίας».

Τη σιωπή διακόπτει ένα ψηλός, αδύνατος άντρας ονόματι Αλεξέι, που φοράει αμάνικο μπλουζάκι και παντελόνι φόρμας. Ελίσσεται σα φίδι προς το μέρος μου και με κοιτάει ευθεία στα πρόσωπο, με τα πράσινα μάτια του να καρφώνουν τα δικά μου.

Είμαι ένας τελείως υγιής άνθρωπος. Αλλά δεν είμαι κανονικός για την κοινωνία, ακριβώς όπως και η κοινωνία δεν είναι κανονική για μένα. Μπορείς να μου κάνεις μια ένεση αυτή τη στιγμή για να πεθάνω. Μόλις ελευθερωθώ, θα πεθάνει μαζί μου κι όλη η ανθρωπότητα.

Ο Αλεξέι τύλιξε μια πικέ πετσέτα στον λαιμό του και την έσφιξε με ένα μοχθηρό χαμόγελο: «Η πετσέτα είναι δυνατήηηηη». Είναι ένας από τους ασθενείς στην «αυστηρή» κατηγορία και μερικές φορές φαίνεται πραγματικά διαταραγμένος. Οι περισσότεροι από τους άλλους ασθενείς, όμως, συμπεριφέρονται φυσιολογικά, πιάνουν συζήτηση, κάνουν ερωτήσεις, και δείχνουν περιέργεια για τη ζωή ως πολίτης. Όλοι παιρνουν αντιψυχωσική αγωγή. Οδήγησα τον Αλεξέι και μερικούς ακόμα σε μια ιατρική πράξη.

Ένα νοσοκομειακό κρεβάτι με έναν νεαρό άντρα πάνω περνάει από τον διάδρομο. Το αριστερό του μάτι είναι καλυμμένο με γάζα και εκεί που θα έπρεπε να είναι το δεξί του χέρι, υπάρχει ένα κολόβωμα. Το λιγνό, γεμάτο τατουάζ σώμα του είναι τυλιγμένο με επιδέσμους. Προσπαθεί να σφίξει τη γροθιά του, αλλά δεν τα καταφέρνει. Υπάρχει ένα θραύσμα στον αριστερό του αγκώνα. 

Ο επόμενος ασθενής είναι ο Ρούσλαν, ένας ψηλός άντρας με φαρδιές πλάτες από τον Βόρειο Καύκασο. Στρατολογήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022 και κατέληξε στην ψυχιατρική πτέρυγα γιατί δεν μπορούσε πια να κοιμηθεί. Είναι 28 ετών. 

Όταν τους ρωτάς τι δουλειά έκαναν πριν τον πόλεμο, όλοι οι ασθενείς αμέσως αναφέρουν τις δουλειές τους στον πόλεμο, λες και η ζωή τους ως πολίτες δεν υπήρξε ποτέ. «Ανώτερος χημικός», απάντησε διστακτικά ο Ρούσλαν. Οι χημικοί, εξηγεί, «απολυμαίνουν» τις περιοχές με νάρκες. «Αλλά στην πραγματικότητα έπαιρνα απλώς μέρος στις επιθέσεις. Κανένας δε νοιάζεται για το ποιος είσαι ή το τι κάνεις. Λένε “επίθεση” κι εσύ επιτίθεσαι». 

Ο Ρούσλαν λέει ότι μετά από μια σαρωτική επιχείρηση «έχεις πάντα την αίσθηση ότι πολεμάς». Η ζωή ως πολίτης τον κάνει να βαριέται.

Καλύτερα στη φυλακή

Λίγοι από τους ψυχιατρικούς ασθενείς θέλουν να μιλήσουν με ιερέα, αλλά οι εθελοντές ρωτάνε συχνά αν κάποιος ενδιαφέρεται. «Με τα φάρμακα που μας δίνουν, σου φεύγει η αγιότητα με το ζόρι», λέει απαξιωτικά ένας άντρας, παρόλο που ακόμα ζητάει από τον ιερέα να του φέρει την εικόνα του Αγίου Νικολάου. Ένας άλλος γελάει: «Εδώ ζούνε δαίμονες».

Ο Αντρέι, από μια μικρή πόλη στα Ουράλια, πήγε στον πόλεμο έπειτα από μια συζήτηση που είχε με έναν ιερέα. Πριν υπογράψει το συμβόλαιο, πήγε στην εκκλησία για να τον συμβουλέψουν: να πάμε στον πόλεμο; Ο ιερέας είπε: «Πρέπει να υπερασπιστείς τη χώρα σου, είναι για καλό σκοπό». Ο Αντρέι σημειώνει ότι το ίδιο λένε πολλοί κληρικοί. Αν ο ιερέας είχε πει ότι δεν είναι σωστό να πολεμάς, ο Αντρέι ίσως να είχε διστάσει. Τώρα ο Αντρέι φοράει ριγέ νοσοκομειακές πιτζάμες, περπατάει με πατερίτσες και ακούει φωνές Ουκρανών κατασκόπων «που κρύβονται στα δέντρα». 

Τα ιατρικά αρχεία δείχνουν τις στρατιωτικές ειδικότητες και τις διαγνώσεις των ασθενών: χειριστής εκτόξευσης χειροβομβίδων, παρανοϊκή σχιζοφρένεια, διασώστης μάχης, σχιζοφρένεια. Σήμερα θα συνοδεύσω στον ουρολόγο ακόμα έναν ασθενή της «αυστηρής» κατηγορίας, τον Πάσα, έναν 27χρονο από το Κίεβο. Στο ιατρικό του αρχείο αναφέρεται διαταραχή μετατραυματικού στρες. 

Είμαι ένας αυτοδίδακτος ασυρματιστής, που με κόπο έφτασα ως τον βαθμό του διοικητή επικοινωνιών τάγματος. Όταν έγινα 18 χρονών, πήγα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ (DNR) για να πολεμήσω εναντίον των ναζί. Έγινε υφαρπαγή εξουσίας και ξεκίνησε ο ναζισμός. Βεβήλωσαν μνημεία.

Οι συγγενείς του Πάσα ζουν στο Κίεβο. «Η μαμά και ο πατριός μου είναι μαζί μας, αλλά οι υπόλοιποι είναι με τους «Ukrops» (ένας υποτιμητικός όρος για του Ουκρανούς). Ο πατέρας μου είναι πρώην αξιωματικός της SBU (Ουκρανική Υπηρεσία Ασφαλείας) και δεν μιλάμε πλέον. Μου λέει: «Άντε υπερασπίσου τον Πούτιν σου». Αλλά εγώ δε συμπαθώ ούτε τον Πούτιν. Είναι υπεύθυνος για τόσους πολλούς θανάτους». 

Κάποιος σέρνει στον διάδρομο έναν ασθενή σε αναπηρικό αμαξίδιο. Το πόδι του ακρωτηριάστηκε πρόσφατα. Οι νοσηλευτές συζητούν πώς θα τον μεταφέρουν για υπέρηχο: «Έχει ήδη πάρει παυσίπονα· με το ζόρι αντέχει». Τον μεταφέρουν άτσαλα σε ένα φορείο. Το τυλιγμένο με επιδέσμους κολόβωμά του κρέμεται. 

«Δεν έχουν ράψει τίποτα· απλώς το γ***κόψανε», εξηγεί ο άντρας βογγώντας, ενώ ακουμπάει το κολόβωμά του σε ένα μαξιλάρι. «Ωχ, ωχ, ωχ γ***το, γ***το».

Του έδωσαν ένα μπουκάλι νερό. Δύο άλλοι ασθενείς περνούν από δίπλα του κρατώντας τα σακουλάκια του καθετήρα τους. 

Ο Πάσα κάθεται με το κινητό του και σκρολάρει στο TikTok. Δεν διαβάζει ειδήσεις: «Είναι βαρετές». Το 2019 ο Πάσα έληξε το στρατιωτικό του συμβόλαιο, αλλά στις 22 Φεβρουαρίου 2022, ενώ ζούσε στη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ, στρατολογήθηκε ξανά. 

Κατά τη διάρκεια του πολέμου ξεκίνησε να παθαίνει κρίσεις πανικού – συνεχές άγχος – και σταμάτησε σχεδόν τελείως να κοιμάται. Ρίχνει τις ευθύνες για την κατάστασή του στην υπερβολική δουλειά και «στον συνεχή εξευτελισμό από τα αφεντικά»: 

Με την παραμικρή πίεση, αρχίζω να τρέμω ολόκληρος και ο εγκέφαλός μου σταματάει να λειτουργεί. Παίρνω χάπια εδώ και τρεις μήνες, τίποτα δεν βοηθάει. Το μόνο που κάνω είναι να είμαι εδώ και σε κατάθλιψη. Είναι δύσκολο να κάνω μια κανονική συζήτηση, ο εγκέφαλός μου παγώνει. Είναι δύσκολο να συγκεντρωθώ. Έχω γίνει ένας ηλίθιος. Μερικές φορές θέλω να πάρω πολλά χάπια μαζί και να τελειώνω. 

Η γυναίκα του Πάσα που ζει σε μία πόλη της κεντρικής Ρωσίας μαζί με τα δυο τους παιδιά τού λέει να παραιτηθεί. Αυτός λέει «είναι αδύνατον»: 

Είτε πας φυλακή, είτε συνεχίζεις να υπηρετείς. Ας με βάλουν φυλακή! Πέντε χρόνια, αλλά τουλάχιστον θα είμαι ακόμα ζωντανός. Κι αν με βάλουν για δέκα χρόνια, θα κρεμαστώ. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να ξεφύγεις, μόνο η αυτοκτονία. Προσπαθώ να διώξω αυτές τις σκέψεις, παίρνω αμέσως ένα χάπι για να ηρεμήσω. Μερικές φορές γίνομαι επιθετικός, αυτό είναι το χειρότερο. Το μυαλό μου κλειδώνει σε έναν στόχο: να σκοτώσω. Και ξαφνικά, βλέπω πτώματα να περνάνε μπροστά από τα μάτια μου.

Τρεις νοσηλεύτριες κάθισαν να πιουν το τσάι τους απολαμβάνοντας μια σπιτική κερασόπιτα, που τους έφερε η μητέρα ενός ασθενή. Πίνοντας το ζεστό τους τσάι, οι γυναίκες εξηγούν πώς λειτουργούν τα πράγματα στο νοσοκομείο:

Υπάρχουν πολλοί περίεργοι εδώ· είναι απαίσιο. Μπορείς να αγοράσεις τα πάντα στο νοσοκομείο: ναρκωτικά, βότκα ακόμα και πόρνες. Και υπάρχουν τόσες πολλές τρύπες στον φράχτη! Δεν μπορείς να εμποδίσεις κανέναν να αποδράσει. Δίνεις στον φρουρό 500 ρούβλια: βγαίνεις, μεθάς, γυρίζεις πίσω.

Στους εξαρτημένους και τους αλκοολικούς δίνεται κατάσταση κατηγορίας Δ από τη στρατιωτική ιατρική επιτροπή, αλλά κάποιοι από αυτούς πηγαίνουν πάλι πίσω στις μονάδες τους, όταν βγουν από το νοσοκομείο. Απλά δεν τους δίνουν πια όπλα. 

Στους υπόλοιπους δίνουν κατηγορία Β και γυρίζουν πίσω. Μένουν εκεί περίπου έξι με εφτά μήνες (ψάχνοντας δικαιολογίες για να μην γυρίσουν στον πόλεμο): με τρώει ο κώλος μου, έβγαλα ένα σπυράκι. Αλλά κανένας σε αυτήν την πτέρυγα δεν έχει χάσει τα λογικά του λόγω του πολέμου. Αυτό συμβαίνει είτε γιατί παίρνουν κάποια κακά χημικά, είτε γιατί ήδη είχαν λανθάνουσα σχιζοφρένεια. Μαζί με λίγο άγχος που εμφανίζεται, κάνει το μπαμ. 

Οι νοσηλεύτριες θυμούνται πώς ένας 20χρονος στρατευμένος ασθενής απέδρασε τον χειμώνα:

Βγήκε έξω για ένα τσιγάρο και είπε «Αυτό ήταν, παίδες, πάω σπίτι» και απλώς το έσκασε πάνω στον πάγο! Ναι, φορούσε καλοκαιρινά αθλητικά και πήδηξε πάνω από τον φράχτη. Είχε ήδη καλέσει ταξί που τον περίμενε. 

Σύμφωνα με τις νοσηλεύτριες, ο άντρας αυτός πήγε σπίτι του, ξεκίνησε τα ναρκωτικά και μετά από τρεις μήνες τον βρήκαν κρεμασμένο σε έναν στάβλο. Λίγο καιρό μετά, ήρθε η μητέρα του στο νοσοκομείο για να πάρει τα πράγματα και το διαβατήριό του.

Οι νοσηλεύτριες σταμάτησαν να μιλάνε, καθώς έτρωγαν ό,τι είχε μείνει από την πίτα. Μία από αυτές με κοίταξε στα μάτια, όπως άφηνε στην άκρη το φλιτζάνι της: «Δεν υπάρχουν φυσιολογικοί εδώ. Οι φυσιολογικοί δεν πήγαν στον πόλεμο».