Ο ποταμός Ναρίν διατρέχει την πόλη Ναρίν στο Κιργιστάν. Φωτογραφία Vlad Ushakov. Χρήση με άδεια.

Αυτό το άρθρο γράφτηκε από τον Paolo Sorbello για το Vlast.kz. Μια επεξεργασμένη του μορφή δημοσιεύτηκε στο Global Voices βάσει μιας συμφωνίας συνεργασίας μέσων. 

Με την πρώτη σύλληψη της ιδέας κατά τη σοβιετική περίοδο, το φράγμα Καμπάρ-Άτα-1 και μια μονάδα υδροηλεκτρικής ενέργειας (HPP) στον ποταμό Ναρίν στο Κιργιστάν είναι πιθανό επιτέλους να κατασκευαστούν, αφού το Καζακστάν, το Κιργιστάν και το Ουζμπεκιστάν υπέγραψαν μια συμφωνία στις 15 Απριλίου ιδρύωντας μια κοινή εταιρία για να ξεκινήσει η κατασκευή.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, με τους οποίους ήρθε σε επαφή το Vlast, αυτό το τεράστιο εγχείρημα, το οποίο θα προσθέσει 40% στον ήδη υπάρχοντα δείκτη υδροηλεκτρικής παραγωγής του Κιργιστάν, είναι πιθανόν να ολοκληρωθεί αργότερα από τα 15 χρόνια που είχαν οραματιστεί τα μέρη της συμφωνίας. Και μπορεί να κοστίσει περισσότερα από 5-6 δισεκατομμύρια δολάρια, όπως είχε προβλέψει ο Πρόεδρος του Κιργιστάν Σαντίρ Τζαπάροφ σε μία από τις ομιλίες του τον Απρίλιο.

Το Κιργιστάν παρήγαγε 13,8 δισεκατομμύρια kWh ηλεκτρικής ενέργειας πέρσι, σύμφωνα με το Κέντρο Ηλεκτρικής Εγκατάστασης Κιργιστάν. Λόγω χρόνιων ελλείψεων, το Κιργιστάν αναγκάστηκε επίσης να εισάγει το 2023 συνολικά 3,5 δισεκατομμύρια kWh κυρίως από το Καζακστάν. Με προβλεπόμενη δυνατότητα παραγωγής 5,6 δισεκατομμυρίων kWh, το Καμπάρ-Άτα-1 HPP θα μπορούσε να βελτιώσει την ενεργειακή ασφάλεια του Κιργιστάν και να επιτρέψει την αύξηση των εξαγωγών.

Σε βάθος χρόνου

Το εγχείρημα Καμπάρ-Άτα-1 σχεδιάστηκε για πρώτη φορά κατά την ύστερη σοβιετική περίοδο, στο πλαίσιο της συνεργασίας στον τομέα των υδάτων μεταξύ των ανάντη (Κιργιστάν) και κατάντη (Καζακστάν και Ουζμπεκιστάν) δημοκρατιών. Μετά την ανεξαρτησία των κρατών το 1991, το εγχείρημα «μπήκε στον πάγο» λόγω του υψηλού κόστους του.

Η νέα τριμερής συμφωνία μπορεί να ηγηθεί της κατασκευής και να ωθήσει τις χώρες να πάρουν διεθνή χρηματοδότηση, σε μια προσπάθεια να φτάσουν ένα ορόσημο στην τοπική ενεργειακή ασφάλεια. Βάσει της συμφωνίας, οι τρεις χώρες κατέχουν από κοινού την εταιρία που είναι υπεύθυνη για την κατασκευή, το Καζακστάν με 33%, το Κιργιστάν με 34% και το Ουζμπεκιστάν με 33%. Οι τρεις χώρες θα διατηρήσουν αυτή την εταιρική δομή μέχρι την ολοκήρωση της κατασκευής και στη συνέχεια η κυριότητα του φράγματος και της HPP θα περάσει στο Κιργιστάν.

Θα υπάρχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις για την ενεργειακή ασφάλεια του Κιργιστάν, όταν ολοκληρωθεί το εγχείρημα, σύμφωνα με τον Ραχάτ Σαμπιρμπέκοφ, επισκέπτη ερευνητή στο Κέντρο Ντέιβις του Χάρβαρντ και ερευνητή στην Ακαδημία του ΟΑΣΕ στο Μπισκέκ, ο οποίος ειδικεύεται στην ενεργειακή μετάβαση και συνεργασία στην Κεντρική Ασία.

Το φράγμα στην Τοκτογκούλ HPP στον ποταμό Ναρίν. Φωτογραφία Vlad Ushakov. Χρήση με άδεια.

«Η εποχικότητα, οι απαρχαιωμένες υποδομές και η έλλειψη συνεργασίας ήταν οι κύριες αιτίες που μια περιοχή πλούσια σε πόρους βιώνει ενεργειακές ελλείψεις. Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας έχουν πλέον συνειδητοποιήσει πως χρειάζονται η μία την άλλη, όχι μόνο όσον αφορά τη συνεργασία στον τομέα των υδάτων, αλλά και την ενεργειακή ασφάλεια» δήλωσε 0 Σαμπιρμπέκοφ στο Vlast.

Αλλαγή πλεύσης

Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, ο κύριος αρνητής κάθε νέου εγχειρήματος που θα άλλαζε τις ισορροπίες στην παροχή νερού στην Κεντρική Ασία ήταν για δεκαετίες ο πρώτος Πρόεδρος του Ουζμπεκιστάν, ο Ισλάμ Καρίμοφ.

«Όταν το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν προσπάθησαν να φτιάξουν φράγματα για μικρότερες HPP, το Ουζμπεκιστάν σε αντίποινα έκοψε την παροχή αερίου. Μόνο μετά τον θάνατο του Προέδρου Καρίμοφ άλλαξε η στρατηγική του Ουζμπεκιστάν όσον αφορά τους υδάτινους πόρους και την ενεργειακή συνεργασία. Αντιθέτως, τώρα, ο [σημερινός Πρόεδρος Σαφκάτ] Μιρζιγιόγιεφ προωθεί την κατασκευή κοινών ενεργειακών μονάδων» είπε ο Σαμπιρμπέκοφ σε συνέντευξή του στο Vlast.

Το 2017 ο Μιρζιγιόγιεφ δήλωσε την πρόθεση του Ουζμπεκιστάν να κατασκευάσει το φράγμα Καμπάρ-Άτα-1 και την HPP μαζί με το Κιργιστάν.

Ο Φίλιπο Κόστα Μπουρανέλι, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σεντ Άντριους, που ειδικεύεται στην περιφεριοποίηση στην Κεντρική Ασία, είπε στο Vlast ότι αυτό ήταν ένα από τα πρώτα σημάδια συνεργασίας μεταξύ των κρατών της Κεντρικής Ασίας.

Ο Φίλιπο Μένγκα, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκαμο, ο οποίος ειδικεύεται στις υδάτινες πολιτικές, τόνισε πως χρειάζεται προσοχή δεδομένης της απόστασης που υπάρχει μεταξύ της υπογραφής μιας συμφωνίας και την υλοποίηση ενός εγχειρήματος. Σημείωσε πως η συμφωνία «προκαλεί σίγουρα έκπληξη, αν σκεφτούμε πόσο αμφιλεγόμενες έχουν υπάρξει οι υδροηλεκτρικές μονάδες στην περιοχή από το 1991». Η διπλωματική δουλειά που έχουν κάνει οι συμμετέχουσες χώρες, ειδικά από το 2016, φαίνεται να αποδίδει καρπούς τώρα.

«Το Καζακστάν είναι πολύ δραστήριο στη συνεργασία στον τομέα των υδάτων τελευταία, για παράδειγμα στη συνδιοργάνωση με την κυβέρνηση της Γαλλίας της Συνόδου Κορυφής One Water στα πλαίσια της επόμενης υψηλού επιπέδου συνεδρίασης της 79ης Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ» είπε ο Μένγκα.

Ενώ ταυτόχρονα και «προκαλεί έκπληξη» λόγω της προόδου που έχει γίνει και «δεν προκαλεί έκπληξη» λόγω των μικρών βημάτων που προηγήθηκαν της συμφωνίας, η κατασκευή του φράγματος Καμπάρ-Άτα-1 και της HPP μπορεί να θεωρηθεί ως διπλωματικός θρίαμβος για τις τρεις χώρες.

«Από έναν αντιπαραθετικό ανταγωνισμό, κινούμαστε πλέον προς μια κοινώς ωφέλιμη συνεργασία. Και αυτή η συμφωνία αποδεικνύει πως η διπλωματία στον τομέα των υδάτων λειτουργεί πλέον στην Κεντρική Ασία» εξήγησε ο Μπουρανέλι στο Vlast.

Πολυμερείς συνεργασίες και συνδέσεις

Τον περασμένο Οκτώβριο, η Διεθνής Τράπεζα ενέκρινε ένα πακέτο τεχνικής βοήθειας 5 εκατομμυρίων δολαρίων για το εγχείρημα Καμπάρ-Άτα-1. Στο παρελθόν, είχε ήδη στοιχηματίσει σε εγχειρήματα ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη την Κεντρική Ασία, το πιο αξιοσημείωτο εκ των οποίων είναι μάλλον η φιλόδοξη γραμμή υψηλής τάσης CASA-1000. Μέσω αυτού του εγχειρήματος, το Τατζικιστάν και το Κιργιστάν θα παρείχαν ηλεκτρική ενέργεια στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν.

Η CASA-1000 υπάρχει στα σχέδια εδώ και χρόνια, παρά τα προβλήματα υποδομών στο Τατζικιστάν (με την πολύ αργή κατασκευή της Rogun HPP) και στο Κιργιστάν (με την εποχιακή έλλειψη ηλεκτρικής ενέργειας), καθώς και τις αμφιβολίες σχετικά με το Αφγανιστάν, όπου η κατάληψη εξουσίας από τους Ταλιμπάν το 2021 έθεσε το όλο εγχείρημα σε παύση. Τον Φεβρουάριο, η Διεθνής Τράπεζα αποφάσισε να ξαναρχίσει τη χρηματοδότηση του CASA-1000, δίνοντας νέα πνοή σε ένα πρότζεκτ που δυσκολευόταν να βρει άλλους ιδιώτες επενδυτές.

«Τα σχέδια για το Καμπάρ-Άτα-1 συμβαδίζουν τέλεια με το εγχείρημα CASA-1000. Το τελευταίο έχει δεχθεί δριμεία κριτική, γιατί δεν υπήρχε αρκετή ηλεκτρική ενέργεια για εξαγωγή» είπε ο Σαμπιρμπέκοφ στο Vlast.

Δεδομένου ότι το CASA-1000 στηρίζεται κυρίως στο Τατζικιστάν, το οποίο θα παρέχει το 70% της ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ το Κιργιστάν θα παρέχει το υπόλοιπο 30%, το Καμπάρ-Άτα-1 HPP δεν θα επαρκεί για να το κάνει εφικτό.

«Το Τατζικιστάν κατασκευάζει ακόμα ένα μεγάλο φράγμα, το Ρογκούν, και, αν και όποτε, και τονίζω το αν και όποτε, ολοκληρωθούν αυτά τα δύο φράγματα, το εγχείρημα CASA-1000 θα βγάζει επιτέλους νόημα» είπε ο Μένγκα στο Vlast.

Εδώ είναι ένα βίντεο στο YouTube σχετικά με την κατασκευή του Ρογκούν HPP, που βρίσκεται σε εξέλιξη στο Τατζικιστάν.

Ο Σαμπιρμπέκοφ είναι επίσης επιφυλακτικός όσον αφορά το χρονοδιάγραμμα του εγχειρήματος. Προέβλεψε πως το πιο πιθανό είναι ότι «θα πάρει περισσότερο χρόνο από τον προγραμματισμένο», αφού «είναι η πρώτη φορά που οι συγκεκριμένες χώρες συνεργάζονται για να κατασκευάσουν κάτι». «Η διεθνής χρηματοδότηση είναι ένα άλλο θέμα, καθώς η Διεθνής Τράπεζα δεν φημίζεται για τις έγκαιρες πληρωμές της» πρόσθεσε ο Σαμπιρμπέκοφ.

Παράγοντας οικοσυστήματα

Τα μεγάλης κλίμακας εγχειρήματα υδροηλεκτρικής ενέργειας έχουν, αναπόφευκτα, επιπτώσεις στα οικοσυστήματα και τις κοινωνίες κοντά στις υδατοδεξαμενές. Σύμφωνα με τον Μένγκα, μπορεί να υπάρξει πίεση μεταξύ της ανάγκης να γεμίσει το μελλοντικό φράγμα όσο το δυνατόν πιο σύντομα και των πιθανών επιπτώσεων που θα έχει στον τοπικό πληθυσμό που βασίζεται στη ροή του ποταμού Ναρίν.

Ο Τιμούρ Νουσιμπέκοφ και η Μαλίκα Αουταλίποβα, ιδρυτές του εγχειρήματος πολυμέσων Adamdar.ca, έχουν δουλέψει στο εγχείρημα του ντοκιμαντέρ JerSu (Γη–Νερό) επισκεπτόμενοι όλες τις κύριες πηγές νερού στην Κεντρική Ασία, συμπεριλαμβανομένου του ποταμού Ναρίν. Πιστεύουν ότι ο νέος σταθμός ηλεκτρικής ενέργειας θα φέρει αδιαμφισβήτητα οφέλη, όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια των τριών χωρών, αλλά προειδοποιούν για πιθανές παγίδες.

Σημείωσαν την ανάγκη να ακολουθηθούν αυστηρά «όλα τα σύγχρονα κριτήρια και οι προδιαγραφές για τεχνική και περιβαλλοντική ασφάλεια» και να ληφθούν υπόψη πιθανές ανεπιθύμητες συνέπειες για το περιβάλλον και τους ανθρώπους της περιοχής. Σχετικά με αυτό, η διαφθορά είναι ένα ανησυχητικό στοιχείο, που μπορεί να στραφεί ενάντια στην ορθή ολοκλήρωση του εγχειρήματος.

«Η επιρροή της διαφθοράς και της ανικανότητας μπορεί να είναι εξίσου καταστροφική με τις φωτιές, τις πλημμύρες και την υπερθέμανση του πλανήτη» είπαν οι Νουσιμπέκοφ και Αουταλίποβα.