Φωτογραφία: Sasha Pleshco στο Unsplash. Χρησιμοποιείται με άδεια Unsplash .

Στις 20 Οκτωβρίου διεξήχθησαν στη Μολδαβία προεδρικές εκλογές και συνταγματικό δημοψήφισμα για την ένταξη στην ΕΕ. Τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών και του δημοψηφίσματος για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ήταν έκπληξη για πολλούς στη Μολδαβία. Μόλις λίγο παραπάνω από το 50% των ψηφοφόρων υποστήριξε τη συμπερίληψη της ευρωπαϊκής πορείας στο σύνταγμα. Στις 3 Νοεμβρίου 2024, η Μολδαβία θα διεξαγάγει τον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, με την νυν Πρόεδρο Μάγια Σάντου και τον πρώην Γενικό Εισαγγελέα Αλεξάντρ Στοϊάνογλου να προχωρούν. Το NewsMaker εξέτασε γιατί οι προβλέψεις και οι δημοσκοπήσεις δεν υλοποιήθηκαν και τι μπορεί να αναμένεται στη συνέχεια. Το Global Voices μετέφρασε το άρθρο και το αναδημοσίευσε με άδεια από το NewsMaker. 

Με μικρή διαφορά και δεύτερο γύρο

Ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών στη Μολδαβία θα διεξαχθεί στις 3 Νοεμβρίου. Υποψήφιοι θα είναι η Μάγια Σάντου από το κυβερνών κόμμα PAS και ο Αλεξάντρ Στοϊάνογλου από τους Σοσιαλιστές. Οι προεκλογικές δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι η Σάντου θα έπαιρνε πιθανότατα την πρώτη θέση και ο Στοϊάνογλου θα ερχόταν δεύτερος, αλλά η διαφορά στους αριθμούς ήταν σημαντική.

Οι δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι περίπου το 30-35% των ερωτηθέντων ήταν έτοιμοι να υποστηρίξουν τη Σάντου, ενώ περίπου το 10% ήταν υπέρ του Στοϊάνογλου. Αυτό ήταν εκτός του συνολικού εκλογικού σώματος, με μεγάλη μερίδα ψηφοφόρων να είναι ακόμη αναποφάσιστοι. Ως αποτέλεσμα, η Σάντου έλαβε 42,45% και ο Στοϊάνογλου 25,98%.

Εκλογές στο περιθώριο

Το δημοψήφισμα, από την άλλη πλευρά, αναμενόταν να έχει συντριπτική νίκη για το «Ναι».

Στην πραγματικότητα, το δημοψήφισμα χωρίστηκε σχεδόν στη μέση: το 50,49% ψήφισε υπέρ της συμπερίληψης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στο Σύνταγμα, ενώ το 49,57% ψήφισε κατά.

Περιφέρειες ενάντια στην ΕΕ;

Είναι ενδιαφέρον ότι, σύμφωνα με τα προκαταρκτικά αποτελέσματα (μετά την καταμέτρηση των μισών ψηφοδελτίων), όσα άτομα ψήφισαν κατά του δημοψηφίσματος ήταν σημαντικά περισσότεροι (περίπου 56%) από όσα ψήφισαν υπέρ. Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει, μόλις υποβλήθηκαν σε επεξεργασία τα ψηφοδέλτια από εκλογικά κέντρα του εξωτερικού. Στο εσωτερικό της χώρας, οι περισσότερες περιφέρειες είχαν περισσότερους ψηφοφόρους κατά των συνταγματικών τροποποιήσεων. Στην πραγματικότητα, υπήρχαν περιοχές, όπου η Σάντου (εμπνεύστρια και κύρια υποστηρίκτρια του δημοψηφίσματος) ήρθε στην πρώτη θέση, αλλά η πλειοψηφία καταψήφισε το δημοψήφισμα, όπως στις περιφέρειες Ουνγκένι και Λέοβα. Σε ορισμένες περιφέρειες, η Σάντου έλαβε λιγότερες ψήφους από το «Ναι» στο δημοψήφισμα, όπως στις περιφέρειες Τελενέστι και Νισπορένι.

Η πρωτεύουσα Κισινάου ψήφισε «Ναι» στην τροποποίηση του συντάγματος: το 55,98% των ψηφοφόρων στην πρωτεύουσα το υποστήριξε, ενώ το 44,02% ήταν κατά. Όλες οι περιφέρειες του Κισινάου και των προαστίων του υποστήριξαν τις τροπολογίες, εκτός από μία, όπου η πλειοψηφία ήταν αντίθετη στην προσθήκη της πορείας της ΕΕ στο Σύνταγμα.

Οι νότιες και βόρειες περιοχές της χώρας καταψήφισαν ως επί το πλείστον τις τροπολογίες.

Ο εμπειρογνώμονας του WatchDog, Αντρέι Κουραράρου, υποστηρίζει πως δεν είναι αντιπροσωπευτικό το γεγονός ότι σε περισσότερες από τις μισές περιφέρειες της Μολδαβίας πάνω από το 50% αντιτάχθηκαν στις συνταγματικές τροποποιήσεις.

Στα ομοσπονδιακά κράτη, τα ομοσπονδιακά υποκείμενα διαδραματίζουν μεγαλύτερο ρόλο. Είμαστε όμως ένα ενιαίο κράτος. Η δημογραφική μας κατάσταση είναι τέτοια που ο πληθυσμός κινείται προς τη ζωή στο Κισινάου. Πιστεύω ότι ο μισός πληθυσμός μας ζει τώρα στο Κισινάου. Βλέπουμε ότι η Γκαγκαουζία καταψήφισε τις τροπολογίες, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι μόνο 200.000 άνθρωποι ζουν εκεί και τυπικά μόνο περίπου 55.000 ψηφίζουν.

Επεσήμανε επίσης την οικονομική επιρροή του Κισινάου και της διασποράς στην ανάπτυξη της χώρας υπονοώντας ότι αυτός ο παράγοντας πρέπει να συγκριθεί με τις περιφέρειες που καταψήφισαν.

Γιατί συνέβη αυτό;

Μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των προκαταρκτικών εκλογών και του δημοψηφίσματος, η Μάγια Σάντου δήλωσε ότι περίπου 300.000 ψηφοφόροι είχαν στοχοποιηθεί για δωροδοκία. Αναμένονταν προβοκάτσια και εξαγορά ψήφων κατά τη διάρκεια των εκλογών και του δημοψηφίσματος. Ο φυγάς ολιγάρχης Ιλάν Σορ, καταδικασμένος σε ποινή 15 ετών στη Μολδαβία, και το μπλοκ του «Victory» δημιούργησαν ένα δίκτυο υποστηρικτών προσφέροντάς τους χρήματα για να ενταχθούν και να στρατολογήσουν άλλους. Η αστυνομία διεξήγαγε επανειλημμένα έρευνες και συνέλαβε ηγετικά στελέχη και μέλη των εδαφικών οργανώσεων του μπλοκ για παράνομη χρηματοδότηση και επιρροή στην εκλογική διαδικασία. Ο Κουραράρου σημείωσε ότι η Μολδαβία έχει μια «τηλεοπτική μορφή» για την υπεράσπιση της δημοκρατίας: «Διεξάγουμε έρευνες και συλλαμβάνουμε δύο ή τρεις ηγέτες, αλλά δεν συνεργαζόμαστε με τον πληθυσμό. Και ο πληθυσμός αποδείχθηκε ότι επηρεάστηκε πολύ περισσότερο από τον Σορ από ό,τι πιστεύαμε νωρίτερα».

Ο Αλεξέι Τουλμπούρε, πρώην εκπρόσωπος της Μολδαβίας στα Ηνωμένα Έθνη και το Συμβούλιο της Ευρώπης, σημείωσε ότι η ρωσική παρέμβαση έγινε ένας πολύ σοβαρός παράγοντας, που επηρεάζει τα αποτελέσματα. Ωστόσο, εάν είχαν εφαρμοστεί μεταρρυθμίσεις στη δικαιοσύνη και στην επιβολή του νόμου στη Μολδαβία, «η καταστροφική δύναμη της ρωσικής παρέμβασης θα μπορούσε να είχε ελαχιστοποιηθεί».

Η πολιτικός επιστήμονας Άντζελα Κολάτσκι συνέκρινε την απάντηση της κυβέρνησης στις ενέργειες του Σορ με «τσίμπημα κουνουπιού».

Όταν κάθεσαι να παίξεις με έναν απατεώνα, δεν έχει σημασία τι παιχνίδι παίζεις: πρέπει πάντα να είσαι σε εγρήγορση. Δεν μπορούμε να τους πολεμήσουμε χρησιμοποιώντας τις μεθόδους τους, γιατί αυτές είναι παράνομες μέθοδοι. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ολόκληρο το κρατικό οπλοστάσιο και μάλιστα εκ των προτέρων.

Κακή συγκυρία

Ο Αλεξέι Τουλμπούρε πιστεύει ότι μόνο οι μεταρρυθμίσεις που βελτιώνουν τη ζωή των ανθρώπων μπορούν να κάνουν τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης μη αναστρέψιμη.

Εάν βελτιωθεί η ζωή των ανθρώπων, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι δεν θα υπάρξει επιστροφή. Αλλά η προσθήκη τροποποιήσεων στο Σύνταγμα δεν θα καταστήσει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση μη αναστρέψιμη. Μας λείπει νομική κουλτούρα. 

Επιπλέον, η διοργάνωση δημοψηφίσματος ταυτόχρονα με τις προεδρικές εκλογές έθεσε πολλά ερωτήματα. Ορισμένοι φιλοευρωπαίοι υποστηρικτές καταψήφισαν επίσης, καθώς «ήταν ψήφος κατά της κυβέρνησης, όχι κατά της Ευρώπης». Ο Τουλμπούρε τόνισε ότι «αυτό ήταν ένα μήνυμα προς την πρόεδρο και το PAS, που οργάνωσαν το δημοψήφισμα, όταν δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή ή η κατάλληλη μέθοδος». 

Ανεπαρκής δουλειά με ψηφοφόρους

Ένας άλλος λόγος που αναφέρουν οι ειδικοί είναι η ανεπαρκής δέσμευση με τους ψηφοφόρους. «Χρειάζεται να υπάρξει πολιτική δουλειά για να επιτευχθεί ευρεία συναίνεση για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και να ενωθεί η κοινωνία», είπε ο Τουλμπούρε. Πιστεύει ότι η διαδικασία θα πρέπει να περιλαμβάνει άλλες εθνοτικές και πολιτικές ομάδες στον πληθυσμό, οι οποίες «θα άλλαζαν τη στάση τους απέναντί ​​της». Πρόσθεσε: «Εάν αποκλειστούν, γίνονται εύκολη λεία για προπαγανδιστές και λαϊκιστές». 

Σύμφωνα με τον ίδιο, η ομάδα του PAS δεν έκανε αρκετά για να προσεγγίσει τους ψηφοφόρους.

[Εκπρόσωποι του PAS] επισκέφθηκαν κεντρικές περιφέρειες της Μολδαβίας, όπου ζει κυρίως το σταθερό εκλογικό τους σώμα. Η πρόεδρος δεν επισκέφτηκε τον βορρά ή τον νότο, όπου τα αποτελέσματά της είναι σημαντικά χαμηλότερα. Τις επόμενες δύο εβδομάδες πριν από τον δεύτερο γύρο, πρέπει να επισκεφτεί αυτές τις περιοχές και να πείσει τον κόσμο.

Η Άντζελα Κολάτσκι σημείωσε επίσης ότι η ιδέα του δημοψηφίσματος δεν κοινοποιήθηκε ελάχιστα στους ψηφοφόρους. «Δεν κατάλαβαν όλοι οι ψηφοφόροι ότι δεν θα υπήρχε δεύτερος γύρος για το δημοψήφισμα. Το σύνθημα “Δεν θα υπάρξει δεύτερος γύρος στο δημοψήφισμα” ήρθε πολύ αργά», είπε. 

Τι έπεται;

Η Μολδαβία οδεύει στον δεύτερο γύρο των εκλογών. Το να κάνεις προβλέψεις είναι δύσκολο. Η διαφορά μεταξύ των υποψηφίων στον πρώτο γύρο είναι 16%. Η Σάντου έχει ήδη απευθύνει έκκληση στους υποστηρικτές των Οκτάβιαν Τίκου, Αντρέι Ναστάσε, Τούντορ Ουλιανόφσκι, Ίον Τσίκου και Ρενάτο Ουσάτιι ζητώντας τη στήριξή τους στον δεύτερο γύρο. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι όλοι αυτοί οι υποψήφιοι επέκριναν την νυν πρόεδρο.

Μεταξύ των υποψηφίων που κατονομάστηκαν, ο Ρενάτο Ουσάτιι έλαβε τη μεγαλύτερη εκλογική υποστήριξη τερματίζοντας τρίτος στον πρώτο γύρο. Στις προηγούμενες προεδρικές εκλογές του 2020, ο Ουσάτιι κατέλαβε επίσης την τρίτη θέση και ζήτησε ψήφους υπέρ της Σάντου στον δεύτερο γύρο. Πριν από τον πρώτο γύρο των σημερινών εκλογών, ο Ουσάτιι είπε ότι δεν θα υποστηρίξει κανέναν αυτή τη φορά. Ο Στοϊάνογλου, από την άλλη, μπορεί να ενώσει όλους τους αντιπολιτευόμενους ψηφοφόρους. Παραμένει ασαφές, όμως, αν αυτό θα είναι αρκετό για να κλείσει το χάσμα και να βγει μπροστά.

Από την άλλη, φαίνεται ότι η Σάντου έχει ήδη κινητοποιήσει το σταθερό εκλογικό της σώμα και δεν υπάρχουν άλλες ψήφοι για να αντλήσει κανείς. Οι ειδικοί διαφωνούν. Ο Τουλμπούρε πιστεύει ότι η Σάντου έχει ακόμα δύο πόρους: ψηφοφόρους από τις βόρειες και νότιες περιοχές της χώρας, τους οποίους απέτυχε να πείσει στον πρώτο γύρο, και τη διασπορά, η οποία, αν και ήδη έδειξε μαζική ψήφο, θα μπορούσε να προσφέρει πρόσθετη υποστήριξη.

Η Άντζελα Κολάτσκι πιστεύει ότι η Μάγια Σάντου πρέπει να οικοδομήσει συνεργασία με άλλες φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις, ειδικά ενόψει των κοινοβουλευτικών εκλογών του επόμενου καλοκαιριού. Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος αποκάλυψαν όχι μόνο ένα βαθύ κοινωνικό χάσμα, αλλά και δυσαρέσκεια για την τρέχουσα κυβέρνηση. Οι ειδικοί αμφισβήτησαν εδώ και καιρό εάν το PAS θα επαναλάβει τα αποτελέσματά του 2021. «Είναι απαραίτητο να ξεκινήσουμε τις διαπραγματεύσεις για έναν φιλοευρωπαϊκό συνασπισμό τώρα», σημείωσε η Κολάτσκι.

Ο Κουραράρου πιστεύει ότι το σοκ από τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος και των εκλογών θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως κίνητρο για τους φιλοευρωπαίους ψηφοφόρους.

Απομένουν λίγες ημέρες μέχρι τον δεύτερο γύρο των εκλογών και η εκστρατεία θα ενταθεί. Και οι δύο υποψήφιοι έχουν ήδη προκαλέσει αλλήλους σε συζητήσεις.