Εικόνα από την Access Now . Χρησιμοποιείται με άδεια CC BY 4.0.

Αυτό το κείμενο γράφτηκε ως μέρος της συνεργασίας του Advox με το Ίδρυμα Small Media για την πρωτοβουλία UPROAR, μια συλλογή δοκιμίων που υπογραμμίζουν τις προκλήσεις στα ψηφιακά δικαιώματα σε χώρες, που υποβάλλονται στη διαδικασία Καθολικής Περιοδικής Αναθεώρησης του ΟΗΕ.

Η Τυνησία ήταν περήφανη για το υψηλό επίπεδο αλφαβητισμού της, ειδικά μεταξύ των γυναικών. Όμως, από την επανάσταση του 2011, η χώρα βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Η διαρροή από τα σχολεία έχει αυξηθεί, με χιλιάδες να φεύγουν κάθε χρόνο χωρίς να μπορούν να διαβάζουν, να γράφουν και να χρησιμοποιούν ουσιαστικά διαδικτυακές πληροφορίες.

Μια Τυνησία δύο ταχυτήτων

Τα πράγματα δεν βελτιώνονται στην Τυνησία, με έναν νέο ζοφερό δείκτη για την εκπαίδευση. Ο Τυνήσιος υπουργός Κοινωνικών Υποθέσεων Malek Zahi είπε ότι «υπάρχουν σήμερα πάνω από 2 εκατομμύρια αναλφάβητοι, που αντιπροσωπεύουν μια τεράστια πρόκληση για την ανάπτυξή μας». Ανέρχονται σχεδόν στο 20% του πληθυσμού της Τυνησίας. Για σύγκριση, αυτό το ποσοστό είναι μόλις 1% στις περισσότερες δυτικές χώρες. Ο αναλφαβητισμός είναι υψηλότερος στις αγροτικές και εσωτερικές περιοχές του κέντρου και των βορειοδυτικών, αντανακλώντας την οικονομική ανισότητα σε ολόκληρη τη χώρα. Πιο ανησυχητικό, ο αναλφαβητισμός εντοπίζεται σήμερα στους νέους: το 70% των αναλφάβητων είναι μεταξύ όσων εγκατέλειψαν νωρίς το σχολείο, μεταξύ 12-18 ετών. Σε μια ηλικία που θα έπρεπε να είναι ψηφιακά εγγενείς, πολλοί νέοι Τυνήσιοι ξεκινούν τη ζωή τους χωρίς τις βασικές δεξιότητες να περιηγηθούν σε έναν όλο και πιο περίπλοκο ψηφιακό κόσμο.

Σε αυτό το πλαίσιο, είναι πιθανό ότι το κοινωνικό και ψηφιακό χάσμα μεταξύ των περισσότερο και λιγότερο μορφωμένων στην Τυνησία θα αυξηθεί τα επόμενα χρόνια, εάν δεν υπάρξει εστιασμένη παρέμβαση στις ψηφιακές δεξιότητες. Όσο μεγαλώνει το χάσμα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος αποκλεισμού και αφίξεως των φτωχότερων, απειλώντας την κοινωνική συνοχή. Ο Hadjer, ένας δάσκαλος σε δημόσιο σχολείο που του ζητήθηκε να συνταξιοδοτηθεί πρόωρα, είπε στο Global Voices για την άθλια κατάσταση:

Η μεσαία τάξη, που ήταν η ραχοκοκαλιά της χώρας, έχει συρρικνωθεί. Σήμερα υπάρχει μια Τυνησία δύο ταχυτήτων με ένα παράλληλο σύστημα στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη, την απασχόληση… Οι άνθρωποι ζουν σε κοινωνικά σιλό και μονώνονται. Οι γονείς, που έχουν την οικονομική δυνατότητα, πηγαίνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά σχολεία. Οι πιο φτωχοί περιφέρονται στους δρόμους, κάνουν επισφαλείς κακοπληρωμένες δουλειές ή ψάχνουν να περάσουν λαθραία στο εξωτερικό.

Ψηφιακός αναλφαβητισμός: «Το διαδίκτυο είναι πολύπλοκο στη χρήση»

Ενώ το κόστος παραμένει εμπόδιο για τους φτωχότερους και τους νέους, όπως περιγράφεται από την πρόσφατη έρευνα για την ψηφιακή ένταξη στην Τυνησία που διεξήχθη από το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) , ένα μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η έλλειψη γνώσης και κατανόησης της ίδιας της τεχνολογίας των πληροφοριών. Ο κύριος λόγος για τη μη χρήση του Διαδικτύου είναι η μη γνώση του τρόπου χρήσης του. Ακόμα κι αν οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση στην τεχνολογία, χρειάζονται κάποιες βασικές γνώσεις για να κάνουν καλή χρήση του διαδικτύου. Ο Najoua, δημόσιος υπάλληλος που εργάζεται για ένα πρόγραμμα για την ένταξη των νέων στην αγορά εργασίας, είπε στο Global Voices:

Δυστυχώς, η πρόσβαση στο διαδίκτυο δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε ενδυνάμωση. Πολλοί δεν ξέρουν πώς να χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο για να βρουν στο διαδίκτυο χρήσιμες πληροφορίες και υπηρεσίες. Το Διαδίκτυο εξακολουθεί να μην γίνεται αντιληπτό και κατανοητό ως ένας χώρος, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μάθηση και βοήθεια για την απόκτηση δεξιοτήτων, υπηρεσιών και ακόμη και θέσεων εργασίας.

Ο λόγος είναι πως, στην Τυνησία, η κατανόηση του διαδικτύου από τους ανθρώπους συγκεντρώνεται κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και πιο συγκεκριμένα στο Facebook, το οποίο είναι το πιο χρησιμοποιούμενο κοινωνικό δίκτυο στην Τυνησία. Τον Ιανουάριο του 2020 είχε περισσότερους από 6,9 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες, που αντιπροσωπεύουν το 75% του πληθυσμού. Είναι η κύρια πηγή πληροφοριών και παραπληροφόρησης. Πολλοί έχουν καταγγείλει πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν τροφοδοτήσει τις κοινωνικές εντάσεις. Ο καθηγητής δημοσιογραφίας Sadok El Hammami εξήγησε ότι, στην Τυνησία, «το Facebook εισβάλλει στην καθημερινότητά μας και πρέπει να ρυθμιστεί έτσι, ώστε να μην αποτελεί απειλή για τη ζωή μας».

Αυτό είναι διπλά σημαντικό, δεδομένου ότι, όσοι δεν είχαν την εκπαίδευση, έχουν λιγότερο ανεπτυγμένες δεξιότητες κριτικής σκέψης και ως εκ τούτου είναι πιο ευάλωτοι στην προπαγάνδα και τις ψευδείς ειδήσεις. Όταν ο πρόεδρος της Τυνησίας Καΐς Σαΐντ ισχυρίστηκε ότι υπήρχε ένα «εγκληματικό σχέδιο αλλαγής της δημογραφικής σύνθεσης της Τυνησίας από ξένες δυνάμεις» τον Φεβρουάριο του 2023, ένας χείμαρρος ψεύτικων ειδήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διέδωσε μίσος εναντίον των Αφρικανών της Υποσαχάριας Αφρικής. Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να κάνουν τη διάκριση μεταξύ αλήθειας και ψέματος και εξαπέλυσαν αντιδράσεις ρατσιστικής κακοποίησης.

Επειδή δεν έχουν την ευαισθητοποίηση και τα εργαλεία, η ασφαλής πλοήγηση στο Διαδίκτυο και η προστασία των δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής αποτελούν επίσης ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση για τις γυναίκες. Σύμφωνα με την πλατφόρμα ΜΜΕ Nawaat, το 80% των γυναικών έχουν υποστεί διαδικτυακή βία στην Τυνησία. Αυτή η βία είναι πολυδιάστατη (περιλαμβάνει σεξουαλική παρενόχληση, καταδίωξη και εκφοβισμό) και είναι ευρέως διαδεδομένη στα κοινωνικά δίκτυα, όπου οι Τυνήσιοι περνούν τον περισσότερο χρόνο τους. Αυξάνονται το άγχος, η κατάθλιψη και η απόσυρση από την κοινωνία.

Έλλειψη περιεκτικού και προσβάσιμου περιεχομένου

Καθώς ο κόσμος συνεχίζει με ταχείς ρυθμούς τη μετάβαση στην ψηφιακή εποχή, τα ιδρύματα πρέπει να λάβουν προληπτικά ολιστικά μέτρα για να διασφαλίσουν ότι οι ανάγκες των φτωχότερων κοινοτήτων περιλαμβάνονται τόσο στην προσφορά – διασφαλίζοντας ότι το περιεχόμενο είναι συμπεριληπτικό – όσο και στα σύνολα δεξιοτήτων, διασφαλίζοντας ότι οι άνθρωποι είναι αρκετά ψηφιακά εγγράμματοι για να να επωφεληθούν πλήρως και να συμμετάσχουν. Αυτό συμβαίνει γιατί ο σχεδιασμός, η δοκιμή και η εφαρμογή ψηφιακών λύσεων, όσο καλά κι αν είναι απλοποιημένες, παραμένει μια δαπανηρή διαδικασία. Η ενθάρρυνση της ενσυναίσθησης και της ευαισθητοποίησης σχετικά με την ψηφιακή φτώχεια είναι απαραίτητη, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα της έλλειψης αποκλεισμού από την πλευρά της προσφοράς. Το διαδικτυακό περιεχόμενο πρέπει να είναι σε γλώσσα και μέσο εύκολα κατανοητά. Αλλά επί του παρόντος, το μεγαλύτερο μέρος του περιεχομένου είναι γραμμένο στο διαδίκτυο. Η τυνησιακή εφημερίδα La Presse τόνισε ότι, δεδομένου ότι «το μεγαλύτερο μέρος του ψηφιακού περιεχομένου είναι σε γραπτή μορφή, η αφομοίωσή του είναι περίπλοκη για όσους δεν κατέχουν τη βασική βάση της ανάγνωσης, της γραφής ή της αριθμητικής». Με περισσότερο από το μισό περιεχόμενο ιστού στα αγγλικά, τα αραβικά, που ομιλούνται από περίπου το 4,5% του παγκόσμιου πληθυσμού, αποτελεί λιγότερο από το 1% του συνολικού διαδικτυακού περιεχομένου. Τα άτομα που μιλούν άπταιστα κυρίως αραβικά, με περιορισμένη ικανότητα ανάγνωσης αγγλικών ή γαλλικών, είναι επομένως αποκομμένοι από το μεγαλύτερο μέρος του περιεχομένου στο διαδίκτυο.

Αλφαβητισμός εκτός διαδικτύου και διαδικτυακός γραμματισμός: Ένα ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης

Το 2021, με την υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας, η Τυνησία εγκαινίασε το «Σχολείο δεύτερης ευκαιρίας» για να επαναφέρει κάθε χρόνο περίπου 1.000 νέους, που εγκαταλείπουν το σχολείο ηλικίας μεταξύ 12 και 18 ετών σε ολόκληρη τη χώρα, στην εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση. Το πρόγραμμα είναι διεπιστημονικό και εξατομικευμένο στις ανάγκες των μαθητών. Επικεντρώνεται στις βασικές δεξιότητες γραμματισμού και περιλαμβάνει τη χρήση του διαδικτύου. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πραγματοποιούν επίσης ένα ευρύ φάσμα προγραμμάτων παιδείας για τα μέσα επικοινωνίας και την πληροφόρηση με σχολεία και νέους. Αυτές οι πρωτοβουλίες, αν και ευπρόσδεκτες και τόσο απαραίτητες για να εφοδιαστούν όλοι οι πολίτες με δεξιότητες κατανόησης, συμμετοχής και δημιουργίας πληροφοριών, θα πρέπει να επιταχυνθούν και να κλιμακωθούν.

Καθώς ο κόσμος προχωρά ταχύτερα και βαθύτερα σε μια ψηφιακή κοινωνία γνώσης και υπηρεσιών, με το ηλεκτρονικό εμπόριο, την ηλεκτρονική μάθηση και την ηλεκτρονική διοίκηση, μεταξύ άλλων, είναι σημαντικό όλοι, ειδικά όσοι είναι λιγότερο μορφωμένοι, να μπορούν να κάνουν το μεγαλύτερο μέρος του ψηφιακού μετασχηματισμού. Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο για την ενσωμάτωση της ψηφιακής παιδείας σε οποιοδήποτε εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους πιο ευάλωτους, επομένως το Διαδίκτυο μπορεί να είναι μια δύναμη για το καλό.