Ένα βιβλιοπωλείο μεταχειρισμένων βιβλίων σε δημοφιλή αγορά στην πολιτεία Τίζι-Ούζου. Φωτογραφία του συγγραφέα. Χρήση με άδεια.

Με αφορμή την Παγκόσμια Εβδομάδα Μυθιστορήματος στις 13 Οκτωβρίου κάθε έτους, το Global Voices μίλησε με μια ομάδα Αλγερινών μυθιστοριογράφων, που γράφουν στην βερβερική γλώσσα. Για τους συγγραφείς αυτούς, η συγγραφή στα βερβερικά αντανακλά μια βαθιά σύνδεση με τη μητρική τους γλώσσα και την επιθυμία να τη διατηρήσουν και να την προωθήσουν.

Η κατανόηση της αλγερινής λογοτεχνίας είναι δύσκολη λόγω της πολυγλωσσίας της, καθώς παράγεται στα αραβικά, τα γαλλικά και τα βερβερικά, η καθεμία με τα δικά της ξεχωριστά λογοτεχνικά χαρακτηριστικά.

Στις απαντήσεις τους σχετικά με τα κίνητρα πίσω από την επιλογή της βερβερικής, οι μυθιστοριογράφοι με τους οποίους μιλήσαμε, οι οποίοι ανήκουν στους σημαντικότερους Βέρβερους λογοτέχνες στην Αλγερία σήμερα, εξέφρασαν με διάφορους τρόπους τους λόγους, για τους οποίους γράφουν σε αυτή τη γλώσσα και όχι στα αραβικά ή στα γαλλικά.

Η ιστορία της βερβερικής λογοτεχνίας

Οι απαρχές της λογοτεχνίας στην βερβερική γλώσσα χρονολογούνται από την αποικιοκρατική περίοδο, με προσπάθειες καταγραφής της προφορικής λαϊκής λογοτεχνίας, συμπεριλαμβανομένης ποίησης και μύθων, όπως έκαναν οι Saïd Boulifa (περίπου 1865–1931), οι «Λευκοί Πατέρες» ή Γάλλοι αξιωματούχοι. Το πρώτο μυθιστόρημα στα βερβερικά δημοσιεύτηκε το 1947 με τον τίτλο «Lwali n Udhrar» (αργότερα μεταφράστηκε στα αγγλικά ως «All Rags’ Journey to Sacred Heights») από τον Belaid Ait Ali.

Τοιχογραφία σε χωριό του Τίζι-Ούζου, που απεικονίζει τοπικές προσωπικότητες, μερικές από τις οποίες συνέβαλαν στην βερβερική γλώσσα στον καλλιτεχνικό ή λογοτεχνικό τομέα. Εικόνα του συγγραφέα. Χρήση με άδεια.

Έκτοτε, τα βερβερικά μυθιστορήματα και τα λογοτεχνικά έργα συνέχισαν να εκδίδονται, καλύπτοντας μυθιστορήματα, ποίηση, διηγήματα και θέατρο. Τα έργα αυτά αντικατοπτρίζουν συχνά τη γενική κατάσταση της χώρας, τόσο ως προς τη θεματολογία όσο και ως προς τη συχνότητα των εκδόσεών τους. Προτού η Αλγερία αναγνωρίσει την βερβερική γλώσσα ως επίσημη γλώσσα και πολιτισμό ως μέρος της ταυτότητάς της το 2016, τα περισσότερα λογοτεχνικά έργα που παρήχθησαν σε αυτή τη γλώσσα χαρακτηρίζονταν από τον μαχητικό τους τόνο, τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς το περιεχόμενο.

Μια γλώσσα σαν κάθε άλλη

Η συγγραφή στην βερβερική γλώσσα ήταν μια προσπάθεια να αποδειχθεί ότι η γλώσσα αυτή, όπως κάθε άλλη, μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή λογοτεχνίας. Πολλά μυθιστορήματα αυτής της περιόδου (τέλη της δεκαετίας του '70-τέλη της δεκαετίας του '80) πραγματεύονταν θέματα ταυτότητας και αγώνα.

Στην επόμενη φάση, που ξεκίνησε το 1990, ιδρύθηκαν τμήματα βερβερικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Mouloud Mammeri στο Τίζι-Ούζου και την Μπετζάγια, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη κριτικών μελετών της βερβερικής λογοτεχνίας, συμπεριλαμβανομένης της ποίησης και των μυθιστορημάτων.

Η βερβερική λογοτεχνία και τα μυθιστορήματα γνώρισαν σημαντική ανάπτυξη μετά την επίσημη αναγνώριση της γλώσσας ως εθνικής γλώσσας το 2016. Την περίοδο αυτή, παρατηρήθηκε αύξηση των λογοτεχνικών εκδόσεων και των βραβείων, συμπεριλαμβανομένων των επίσημων που τίμησαν τα καλύτερα βερβερικά έργα. Οι συγγραφείς συνέχισαν να γράφουν με αίσθημα καθήκοντος και σύνδεσης με τη μητρική τους γλώσσα και την ταυτότητά τους.

Αυτοέκφραση και μητρική γλώσσα

Όταν ρωτήθηκε γιατί επέλεξε να γράψει σε αυτή τη γλώσσα, ο 55χρονος μυθιστοριογράφος Djamel Laceb, πρώην καθηγητής φυσικής σε γυμνάσιο, εξήγησε ότι η συγγραφή στα βερβερικά είναι απολύτως φυσική:

“لم أختر شيئًا… من الطبيعي أن أكتب باللغة الأمازيغية. إنها لغتي الأم التي تسمح لي بالتعبير بشكل أفضل عن مشاعري وحالتي المزاجية.”

Δεν επέλεξα τίποτα… Είναι φυσικό να γράφω στα βερβερικά. Είναι η μητρική μου και μου επιτρέπει να εκφράζω τα συναισθήματα και τις διαθέσεις μου με μεγαλύτερη ακρίβεια.

Ο μυθιστοριογράφος Tahar Ould Amar βρίσκει την ίδια την ερώτηση παράλογη και δηλώνει:

“لماذا اخترت الكتابة باللغة الأمازيغية؟ هذا السؤال طرحه عليّ أحد الصحافيين. أجبته: ‘لن تسأل رجلًا إنجليزيًا لماذا كتب بالإنجليزية، أو عربيًا لماذا كتب بالعربية.’ مما يدل على درجة الاغتراب التي أوصلتنا إليها القوى المتعاقبة، فمن الطبيعي أن أكون أمازيغيًا، وأكتب باللغة الأمازيغية.”

Γιατί επέλεξα να γράψω στα βερβερικ΄λα; Ένας φίλος δημοσιογράφος με ρώτησε κάποτε. Του απάντησα: «Δεν θα ρωτούσες έναν Άγγλο γιατί γράφει στα αγγλικά ή έναν Άραβα γιατί γράφει στα αραβικά». Αυτό αντικατοπτρίζει την έκταση της αποξένωσης που επέβαλαν οι διαδοχικές εξουσίες. Για εμένα, είναι φυσικό να γράφω στα βερβερικά.

Η Zohra Aoudia, καθηγήτρια γυμνασίου της βερβερικής γλώσσας και συγγραφέας, που ασχολείται με γυναικεία ζητήματα στα έργα της, λέει ότι η συγγραφή στα βερβερικά τής επιτρέπει να εκφράζει τα συναισθήματά της με ειλικρίνεια. Προσθέτει:

“اخترت الكتابة باللغة الأمازيغية لأنها لغتي الأم، التي تسمح لي بلمس المشاعر بعمق والتعبير عن أصدق أفكاري. من خلال لغته الأصلية، يستطيع الإنسان أن يبكي ويشعر ويتحدث بكل قلبه. الكتابة بالأمازيغية هي وسيلة للحفاظ على ثقافتنا ونقل القصص بأصالة لا يمكن أن تقدمها إلا هذه اللغة.”

Επέλεξα να γράψω στην βερβερική γλώσσα, επειδή είναι η μητρική μου, μου επιτρέπει να συνδεθώ βαθιά με τα συναισθήματα και να εκφράσω τις πιο αυθεντικές σκέψεις μου. Μέσω της μητρικής τους, οι άνθρωποι μπορούν να κλάψουν, να νιώσουν και να μιλήσουν με όλη τους την καρδιά. Η συγγραφή στα βερβερικά είναι ένας τρόπος να διατηρήσουμε τον πολιτισμό μας και να μεταφέρουμε ιστορίες με ένα επίπεδο αυθεντικότητας, που μόνο αυτή η γλώσσα μπορεί να προσφέρει.

Διατήρηση της κληρονομιάς

Η Aldjia Bouhar, συγγραφέας ενός μυθιστορήματος και μιας συλλογής διηγημάτων στην βερβερική γλώσσα, δηλώνει:

“أكتب بالأمازيغية، لغتي الأم، لأني أحب الكتابة بها، ولأنها اللغة التي تعلمتها من أمي. أكتب بها لأساهم في ترقيتها والحفاظ عليها، حتى تصبح مثلها مثل غيرها من اللغات.”

Γράφω στην βερβερική, τη μητρική μου γλώσσα, επειδή μου αρέσει. Είναι η γλώσσα που έμαθα από τη μητέρα μου. Γράφω σε αυτήν για να βοηθήσω στην προώθηση και τη διατήρησή της, ώστε να γίνει όπως κάθε άλλη γλώσσα.

Hocine Louni’s books. Picture by author. Used with permission.

Αυτόν τον αγωνιστικό στόχο της προώθησης και προβολής της βερβερικής γραφής συμμερίζεται και ο Hocine Louni, ποιητής, μυθιστοριογράφος και μεταφραστής, ο οποίος δραστηριοποιείται επίσης ως αυτοαπασχολούμενος στην έκδοση βιβλίων. Λέει:

“في البداية، هو اختيار يمكن اعتباره نوعًا من النضال. الأمازيغية هي لغتنا الأم التي تربينا عليها ونتحدث بها يوميًا. مثل كل الشعوب التي تمتلك لغتها الخاصة، لدينا لغة نرغب في الحفاظ عليها لأنها جزء من هويتنا. كما أن من واجبنا العمل على ترقيتها لتصبح مثلها مثل أي لغة أخرى. لم تحظَ الأمازيغية بحقها الكامل، فمن سبقونا لم يكن لهم الحق في الكتابة بها أو دراستها أو استخدامها في مؤسسات الدولة. لكن اليوم، من الممكن الكتابة بالأمازيغية، مثلما يكتب الياباني باليابانية أو الألماني بالألمانية، اليوم، هناك العديد من الكتاب الذين يكتبون وينشرون بالأمازيغية، وهناك أيضًا الكثير من القراء.”

Αρχικά, ήταν μια επιλογή που θα μπορούσε να θεωρηθεί μια μορφή ακτιβισμού. Η βερβερική είναι η μητρική μας γλώσσα, αυτή με την οποία μεγαλώσαμε και την οποία μιλάμε στην καθημερινή μας ζωή. Όπως όλοι οι λαοί με τις δικές τους γλώσσες, έτσι και εμείς έχουμε μια γλώσσα και θέλουμε να τη διατηρήσουμε, επειδή είναι μέρος της ταυτότητας και της ζωής μας. Έχουμε χρέος να εργαστούμε για την προώθησή της, ώστε να είναι ισότιμη με οποιαδήποτε άλλη γλώσσα. Η βερβερική γλώσσα δεν έχει λάβει όλα τα δικαιώματά της. Αυτοί που ήρθαν πριν από εμάς δεν είχαν το δικαίωμα να γράφουν σε αυτήν, να τη σπουδάζουν ή να τη χρησιμοποιούν σε κρατικά ιδρύματα. Σήμερα όμως, διαπιστώνουμε ότι είναι δυνατό να γράφουμε στην βερβερική, όπως οι Ιάπωνες γράφουν στα ιαπωνικά ή οι Γερμανοί στα γερμανικά. Σήμερα, υπάρχουν πολλοί συγγραφείς που δημοσιεύουν στα βερβερικά, όπως επίσης και πολλοί αναγνώστες.

Χώρος για βελτίωση

Σχολιάζοντας την πρόσφατη ποσοτική έκρηξη της βερβερικής λογοτεχνίας, ο δημοσιογράφος και ερευνητής Nourredine Bessadi δήλωσε στο Global Voices ότι, αν και υπήρξε ποσοτική βελτίωση, υπάρχει ανάγκη να βελτιωθεί από άποψη ποιότητας:

“أشكال التعبير المختلفة هي التي تضمن بقاء اللغة. لذلك يساهم التعبير الأدبي بالأمازيغية في بقاء اللغة واستمراريتها. لكن يبدو لي أن الكتابة الأدبية بالأمازيغية أصبحت في السنوات الأخيرة غاية في حد ذاتها، وغالبًا على حساب الجودة. وقد حان الوقت لظهور نقد أدبي موضوعي في مجال الأمازيغية لتمييز الأعمال الأدبية الحقيقية عن تلك التي لا تخدم سوى ملء الصفحات.”

Οι διαφορετικές μορφές έκφρασης εξασφαλίζουν την επιβίωση μιας γλώσσας. Έτσι, η λογοτεχνική έκφραση στην βερβερική συμβάλλει φυσικά στην επιβίωση και τη συνέχεια της γλώσσας. Ωστόσο, μου φαίνεται ότι η λογοτεχνική γραφή στην βερβερική έχει γίνει πρόσφατα αυτοσκοπός, συχνά εις βάρος της ποιότητας. Ήρθε πλέον η ώρα για την εμφάνιση αντικειμενικής λογοτεχνικής κριτικής στον τομέα της βερβερικής λογοτεχνίας, ώστε να διακριθούν τα γνήσια έργα από εκείνα, που απλώς γεμίζουν σελίδες.

Πρόσθεσε ότι η κρατική στήριξη της βερβερικής γραφής πρέπει να συνοδεύεται από στρατηγικές για τη βελτίωση της ποιότητας των έργων αυτών.

“بدأت تمويلات الكتابة التي تخصصها مؤسسات مثل المحافظة السامية للأمازيغية، والتي توزع بهدف تحفيز الكتابة بهذه اللغة، تظهر محدوديتها عندما يتعلق الأمر بجودة الأعمال المنتجة. الكتابة بالأمازيغية، نعم. الكتابة من أجل الكتابة، لا.”

Η χρηματοδότηση, που παρέχεται από ιδρύματα όπως η Ύπατη Αρμοστεία για τα αμαζιγικά, για την ενθάρρυνση της συγγραφής στη γλώσσα αυτή έχει δείξει τους περιορισμούς της όσον αφορά την ποιότητα των παραγόμενων έργων. Γραφή στα βερβερικά; Ναι. Γραφή για χάρη της γραφής; Όχι.