Εικόνα της Arzu Geybullayeva

Η Τουρκία αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα που οι πολίτες της φοβούνται να παραδεχτούν: πώς να αποσύρει έναν εν ενεργεία πρόεδρο, που δεν έχει καμία πρόθεση να εγκαταλείψει το αξίωμά του.

Υπό την εξουσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η Τουρκία έχει γίνει εμφανώς φτωχότερη. Οι πολίτες είναι θυμωμένοι, πικραμένοι και ορισμένοι αρχίζουν να υψώνουν τις φωνές τους. Είναι δύσκολο να προσδιορίσει κανείς τον αριθμό των ατόμων, που επιθυμούν την απόσυρση του Ερντογάν και του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), αλλά αρκεί να πούμε ότι, αν γίνονταν αύριο εκλογές, πιθανότατα θα έχαναν με συντριπτική διαφορά.

Έχοντας πλήρη επίγνωση αυτού του γεγονότος, ο Ερντογάν δεν βιάζεται να προκηρύξει πρόωρες εκλογές. Εξάλλου, επανεξελέγη πρόεδρος μόλις πέρυσι μέχρι το 2028. Έχει πλέον αφήσει να εννοηθεί ότι επιθυμεί να επανεκλεγεί για τέταρτη θητεία, κάτι που δεν επιτρέπεται από το σύνταγμα της χώρας. Τι μπορεί να γίνει για να αποτραπεί η παράνομη παραμονή του στην εξουσία; Δυστυχώς, η απομάκρυνσή του μέσω δημοκρατικών εκλογών δεν είναι πιθανή. Ο πληθυσμός της Τουρκίας πρέπει να ασκήσει ενεργά πίεση για να τον απομακρύνει από την εξουσία.

Ποιος θέλει να φύγει ο Ερντογάν;

Εδώ και αρκετό καιρό παρακολουθώ συνεντεύξεις στο YouTube, οι οποίες διεξάγονται από μια ομάδα δημοσιογράφων-πολιτών, που παίρνουν τυχαία συνεντεύξεις από απλούς ανθρώπους στους δρόμους της Τουρκίας καταγράφοντας τις απόψεις των πολιτών.

Η δημόσια περιφρόνηση κατά του Ερντογάν είναι εμφανής. Μετά από 22 χρόνια διακυβέρνησής του, οι άνθρωποι θέλουν αλλαγή. Οι οικονομικές ατασθαλίες, η ανεξέλεγκτη διαφθορά, ο συντριπτικός πληθωρισμός των καταναλωτών συσσωρεύονται σε συντριπτικό βαθμό στην κακή διακυβέρνηση του Ερντογάν. Άτομα μεγαλύτερης ηλικίας δυσκολεύονται να αποκτήσουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και τα φάρμακα, να πληρώσουν το νοίκι τους, ακόμη και να εξασφαλίσουν καθημερινά βασικά αγαθά όπως το ψωμί. Πολλοί εμφανίζονται στις δημόσιες αγορές και αγοράζουν σάπια φρούτα και λαχανικά σε μειωμένες τιμές, ενώ κάποιοι ψάχνουν για σκουπίδια που φαίνονται βρώσιμα σε κάδους απορριμμάτων. Η Τουρκία δεν έχει βιώσει ποτέ αυτό το επίπεδο φτώχειας.

Οι πολίτες είναι μπερδεμένοι, ωστόσο, ως προς το πώς ή αν ο Ερντογάν θα αποχωρήσει από το αξίωμα. Ο θυμός τους πρέπει να διοχετευθεί σε δράση. Πρέπει να νιώσουν ενδυναμωμένοι και να πιστέψουν ότι οι φωνές απογοήτευσής τους μπορούν να στραφούν προς την απομάκρυνσή του από την εξουσία. Αυτή τη στιγμή, οι περισσότεροι από αυτούς πιστεύουν ότι, αν μιλήσουν, πιθανότατα θα υποστούν ανεπιθύμητες συνέπειες, όπως να χάσουν τη δουλειά τους ή να συλληφθούν και να φυλακιστούν.

Την τελευταία δεκαετία, ο Ερντογάν έχει διαγράψει την άποψη ότι η Τουρκία είναι μια χώρα που διέπεται από το κράτος δικαίου. Αυτό δεν ισχύει. Είναι μια χώρα που κυβερνάται από τον νόμο και την ατιμωρησία. Η βασική συνταγματική τάξη έχει ανατραπεί.

Απίθανη η δημοκρατική μετάβαση της εξουσίας υπό τον Ερντογάν

Επί του παρόντος, είμαι της άποψης ότι η πολιτική και κυβερνητική αλλαγή στην Τουρκία δεν είναι δυνατή βασιζόμενη στους συμβατικούς θεσμούς της δημοκρατίας, όπως οι εκλογές. Με άλλα λόγια, δεν πιστεύω ότι ο Ερντογάν θα εγκαταλείψει το αξίωμά του μόνο και μόνο επειδή μπορεί μια μέρα να χάσει τις εκλογές. Η κριτική και η αμφισβήτηση της διακυβέρνησης του Ερντογάν από τον νόμο δεν τυγχάνουν καλής υποδοχής. Η Τουρκία, κατά την εκτίμησή μου, έχει ξεπεράσει το σημείο της ειρηνικής μετάβασης της εξουσίας από τον έναν εν ενεργεία αξιωματούχο στον επόμενο. Ο Ερντογάν δίνει σαφή μηνύματα για την πρόθεσή του να παραμείνει στην εξουσία ό,τι κι αν γίνει.

Ο ισχυρός δεσμός του Ερντογάν με την εξουσία δεν διατηρείται απλώς και μόνο επειδή κυβερνά με σιδηρά πυγμή. Οι απλοί πολίτες έχουν επίσης μερίδιο ευθύνης. Στην πραγματικότητα, οι ενέργειες ορισμένων από τους πιο σκληρούς επικριτές του συμβάλλουν στη διατήρηση της εξουσίας του.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα που εμποδίζει την απομάκρυνση του προέδρου από τα καθήκοντά του στο εσωτερικό της Τουρκίας είναι η δημόσια πίεση. Η συντριπτική πλειοψηφία των Τούρκων δεν θέλει και δεν μπορεί να υψώσει τη φωνή της και να ασκήσει κριτική στον Ερντογάν. Παραμένουν σιωπηλοί, κυρίως επειδή φοβούνται τη φυλάκιση.

Περιμένοντας έναν σωτήρα

Εκτός από αυτόν τον φόβο, υπάρχει μια ατυχής εμμονή στο μυαλό των επικριτών του καθεστώτος ότι, με κάποιον τρόπο, αν διεξαχθούν εκλογές στο εγγύς μέλλον, η χώρα θα απαλλαγεί επιτέλους από τα 22 χρόνια του προέδρου και της αυταρχικής του διακυβέρνησης.

Πρόκειται για μια άποψη, που επικεντρώνεται στην εξεύρεση ενός σωτήρα, που θα μπορέσει τελικά να πείσει πάνω από το 50% των ψηφοφόρων να τον υποστηρίξουν. Στις δύο τελευταίες εκλογικές περιόδους (προεδρικές εκλογές του 2023 και τοπικές εκλογές του 2024), οι ελπιδοφόροι διαφωνούντες με τον Ερντογάν ανέφεραν συχνά τον Εκρέμ Ιμάμογλου, τον χαρισματικό δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο, ελάχιστα λαμβάνεται υπόψη η πιθανότητα ότι, πολιτικά, η Τουρκία μπορεί να έχει φτάσει σε ένα σημείο, όπου η μετάβαση της εξουσίας από τον Ερντογάν στον διάδοχό του μπορεί να μην είναι εφικτή με ειρηνικό τρόπο. Στα τέλη του 2024, υπάρχει μια μεγάλη πιθανότητα αποκλεισμού του Ιμάμογλου από την πολιτική, ώστε να μην είναι σε θέση να θέσει υποψηφιότητα εναντίον του Ερντογάν.

Ο συνδυασμός της οφθαλμαπάτης της αναμονής του πολιτικού σωτήρα της Τουρκίας και της αφελούς πεποίθησης ότι οι εκλογές θα ανατρέψουν τον Ερντογάν έχει οδηγήσει σε ένα επίπεδο παθητικότητας σε ολόκληρη την κοινωνία. Μια λανθασμένη πεποίθηση ότι, αν οι Τούρκοι κάνουν υπομονή και ψηφίσουν το σωστό πρόσωπο, η Τουρκία θα ξυπνήσει σε ένα λαμπρό μέλλον. Αυτή η παθητικότητα είναι μια σημαντική πηγή δύναμης, που συντηρεί την αυταρχική διακυβέρνηση του Ερντογάν. Ως εκ τούτου, το να αντιτίθεται κανείς έντονα στον Ερντογάν και να αντιστέκεται ανοιχτά στην αυταρχική του διακυβέρνηση θεωρείται περιττό, ακόμη και αντιτουρκικό.

Κατά του Ερντογάν = κατά της Τουρκίας;

Από τότε που εντάχθηκα ως παρατηρητής της Τουρκίας στο Ίδρυμα για την Υπεράσπιση των Δημοκρατιών (FDD), μια δεξαμενή σκέψης με έδρα την Ουάσιγκτον που ασκεί ανοιχτή κριτική στον Ερντογάν, έχω εντοπίσει μια σαφή τάση: η ανοιχτή επίκληση των αντιδημοκρατικών πράξεων του Ερντογάν αντιμετωπίζεται με εχθρότητα από πολλούς Τούρκους, και όχι από εκείνους που είναι υποστηρικτές του, αλλά από εκείνους που επιθυμούν να αποσυρθεί.

Η παραδοχή μου ήταν ότι οι επικριτές  υποστήριζαν την ανάλυση και τις συστάσεις πολιτικής, που περιγράφουν λεπτομερώς τις παρεκκλίσεις του Ερντογάν από τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τις διεφθαρμένες πρακτικές. Αντ’ αυτού, η τεκμηριωμένη με βάση τα γεγονότα και την αποκάλυψη ανάλυση απορρίπτεται συχνά από τους επικριτές του ως «αντιτουρκική προπαγάνδα».

Επιπλέον, βλέπουμε συχνά να προβάλλονται επιχειρήματα ότι η έρευνα του FDD, εκτός από υποτιμητική για τον Ερντογάν και το ΑΚΡ, είναι πολύ «δυτική», δηλαδή επικεντρώνεται υπερβολικά ή ενδιαφέρεται αποκλειστικά να διατηρήσει την Άγκυρα ως μαριονέτα των δυτικών δυνάμεων. Σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις με άτομα, έμαθα ότι η άμεση κριτική των πολιτικών του Ερντογάν, η οποία είναι αρνητική για την Τουρκία, πρέπει να ασκείται μόνο μεταξύ άλλων Τούρκων. Αυτό βασίζεται στην άποψη ότι, ως Τούρκοι, μπορούμε να είμαστε εξίσου επικριτικοί για τους Τούρκους πολιτικούς μεταξύ μας, αλλά το να το κάνουμε ανοιχτά δημόσια είναι επιζήμιο για τη συνολική εικόνα της Τουρκίας και θα πρέπει να αποφεύγουμε να βγάζουμε τα άπλυτα της χώρας στη φόρα όταν βρισκόμαστε με μη Τούρκους.

Η σύνθεσή μου για το ιστορικό, τις σχέσεις, τη δημογραφία κ.λπ. αυτών των ατόμων δεν έχει προκύψει μεθοδολογικά με επιστημονικό τρόπο. Πρόκειται για παρατηρήσεις που έκανα από τότε που εντάχθηκα στο FDD.

Πού είναι η δημόσια κατακραυγή;

Οι αναλύσεις του FDD για τις πολιτικές του Ερντογάν ήταν σίγουρα τουλάχιστον σκληρές τόσο στη ρητορική όσο και στον τόνο. Αυτό είναι σκόπιμο. Κατά την εκτίμησή μου, το να αναλύω μόνο τις ενέργειες του Ερντογάν χωρίς να εκθέτω την κακή πρόθεση, τη διαφθορά και την κατάχρηση εξουσίας που εμπλέκονται, αποτελεί παράλειψη καθήκοντος. Δυστυχώς, αυτή είναι η τακτική της πλειονότητας των συναδέλφων μου από δεξαμενές σκέψης και δημοσιογράφους στην Ουάσινγκτον: απλά αναλύουν ό,τι λέει ή κάνει ο Ερντογάν σαν να ήταν οποιοσδήποτε παγκόσμιος ηγέτης. Υποτιμώντας τις ενέργειές του, συμβάλλουν στη διαιώνιση του αυταρχισμού.

Χωρίς αμφιβολία, η εικόνα της Τουρκίας επλήγη, όταν το FDD συνέβαλε στην αποκάλυψη μιας θρασύτατης παραβίασης των διεθνών κυρώσεων κατά του Ιράν από την Άγκυρα. Η έρευνα του FDD για την υπόθεση της Halkbank αποκάλυψε πώς ο Ερντογάν βοήθησε στην ενορχήστρωση μιας ληστείας 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων, όπου η Τουρκία αγόρασε παράνομο ιρανικό φυσικό αέριο και το πλήρωσε με χρυσό. Η απαίτηση για απόδοση ευθυνών σε όλα αυτά τα μέτρα δεν υποτιμά τη φήμη της Τουρκίας. Προσπαθεί να τη σώσει. Ο Ερντογάν είναι κανονικός εγκληματίας. Όποιος αντιτίθεται σε μια τέτοια παράνομη συμπεριφορά θα πρέπει να ενωθεί μαζί μας και να απαιτήσει από τον Ερντογάν να λογοδοτήσει ενώπιον του νόμου.

Ο Ερντογάν έχει απογυμνώσει ουσιαστικά την Τουρκία από την ψυχή της. Έχει κάνει μεγαλύτερη ζημιά στη δημοκρατική ανάπτυξη της χώρας από οποιοδήποτε χουντικό καθεστώς. Αξίζει να θυμηθούμε ότι αναφέρεται στις διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί του 2013 ως πράξεις «τρομοκρατίας». Αυτές ήταν λαϊκές και σε μεγάλο βαθμό ειρηνικές δημόσιες διαμαρτυρίες, που κατήγγειλαν τον Ερντογάν και τη διεφθαρμένη διακυβέρνηση της ατιμωρησίας του ΑΚΡ. Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, ο Μπερκίν Ελβάν, ένα παιδί που είχε σταλεί από την οικογένειά του για να αγοράσει ψωμί, πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε από την αστυνομία. Ο Ερντογάν τον κατήγγειλε ως τρομοκράτη την ημέρα που κηδεύτηκε από την οικογένειά του. Η δολοφονία του Ελβάν έμεινε ατιμώρητη.

Πρόκειται για την ίδια κυβέρνηση, που αφαίρεσε τις προστασίες για την αποτροπή της βίας κατά των γυναικών στο πλαίσιο της σύμβασης της Κωνσταντινούπολης (την οποία αρχικά είχε νομοθετήσει). Την ίδια κυβέρνηση που άδειασε τα αποθεματικά της κεντρικής τράπεζας της χώρας, συνολικά περισσότερα από 128 δισεκατομμύρια δολάρια από κλεμμένα κεφάλαια. Είναι η ίδια κυβέρνηση, που αποδέχεται ανοιχτά και παρέχει υλική υποστήριξη στη Χαμάς, μια σημαντική τρομοκρατική οργάνωση που πραγματοποίησε τις φονικές επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου στο Ισραήλ δολοφονώντας πάνω από 1.200 ισραηλινούς πολίτες. Ενώ οι σύμμαχοι της Τουρκίας, ιδίως στο ΝΑΤΟ, επικρίνουν έντονα τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ για την εξάλειψη της Χαμάς, η Τουρκία είναι η μόνη χώρα στο NATO, που επαινεί ανοιχτά τις ενέργειες της Χαμάς.

Για πρώτη φορά στα 100 χρόνια της ιστορίας της, η Τουρκία κινδυνεύει να διαλυθεί ως ενιαία πολιτεία. Είναι καιρός οι συνάδελφοι επικριτές του Ερντογάν και οι αναλυτές πολιτικής, που καταγράφουν τα γεγονότα στην Τουρκία, να αγνοήσουν τις μεταξύ τους διαφορές και να αναγνωρίσουν ότι, αν θέλουμε να δούμε την επιβίωση μιας δημοκρατικής Τουρκίας, πρέπει να στηρίξουμε ο ένας τον άλλον και να συνεργαστούμε. Οι εκλογές, οι σωτήρες και η υποτίμηση του Ερντογάν δεν θα σώσουν τη χώρα. Όσοι χειροκροτούν το αυταρχικό σχέδιο του Ερντογάν είναι ενωμένοι. Το ερώτημα παραμένει: γιατί επιλέγουμε να υπονομεύουμε και να αποδυναμώνουμε ο ένας τον άλλον αντί να υποστηρίζουμε τους ανθρώπους, που προσπαθούν να απαλλάξουν την Τουρκία από τη μάστιγα της διακυβέρνησης Ερντογάν;