Η Μάγια Σάντου και ο αντίπαλός της, Αλεξάντρ Στοϊάνογλου. Στιγμιότυπο από το βίντεο «Η φιλοδυτική κυρίαρχη της Μολδαβίας Μάγια Σάντου ισχυρίζεται ότι κέρδισε τις εκλογές | AC1G» από το κανάλι Talk Shows Central στο YouTube. Δίκαιη χρήση.

Η Μάγια Σάντου κέρδισε τις προεδρικές εκλογές της Μολδαβίας στις 4 Νοεμβρίου 2024 και έγινε η πρώτη ηγέτης της χώρας, που εξασφάλισε δεύτερη θητεία μέσω άμεσων εκλογών. Το τελικό προβάδισμα της Σάντου ήταν περίπου 11% ή περίπου 182.000 ψήφοι, ένα αξιοσέβαστο αποτέλεσμα. Ωστόσο, υπάρχει μια προειδοποίηση. Σε αντίθεση με το 2020, πέτυχε αυτή τη νίκη σε μεγάλο βαθμό χάρη στις ψήφους της μολδαβικής διασποράς. Στο εσωτερικό, η Σάντου έχασε από τον αντίπαλό της, Αλεξάντρ Στοϊάνογλου, με διαφορά 2,4% ή 32.000 ψήφους. Αυτό το αντικρουόμενο αποτέλεσμα υπογραμμίζει ένα μακροχρόνιο χάσμα στη μολδαβική κοινωνία σε πολλαπλές διαστάσεις. Ο Evgenii Cheban έγραψε για τα αποτελέσματα των εκλογών για το μολδαβικό NewsMaker και το Global Voices μετέφρασε το άρθρο, το επεξεργάστηκε για λόγους σαφήνειας και το αναδημοσίευσε με την άδεια του NewsMaker. 

Πώς εξασφάλισε τη νίκη η Σάντου;

Τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών και ένα φιλοευρωπαϊκό συνταγματικό δημοψήφισμα ήταν μια δυσάρεστη έκπληξη για τη μολδαβική κυβέρνηση και την Σάντου προσωπικά. Η νίκη της νυν προέδρου στον πρώτο γύρο απείχε πολύ από την πειστική νίκη, που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια εύκολη νίκη στον δεύτερο γύρο. Το φιλοευρωπαϊκό συνταγματικό δημοψήφισμα, που θεωρείται ως πρόβα για τον δεύτερο γύρο, παραλίγο να αποτύχει.

«Πίνοντας το πικρό ποτήρι» από τους Μολδαβούς ψηφοφόρους, η ομάδα της Σάντου ξεκίνησε να βελτιώσει τη θέση της.

Η πρόεδρος εργάστηκε σκληρά για να γοητεύσει ψηφοφόρους, που υποστήριξαν άλλους υποψηφίους, παραδίδοντας συμφιλιωτικά και ενωτικά μηνύματα, στοχεύοντας ιδιαίτερα τους υποστηρικτές του Ρενάτο Ουσάτιι, ο οποίος ήρθε τρίτος στον πρώτο γύρο. Προσέγγισε ακόμη και το δίκτυο ακτιβιστών του Ιλάν Σορ. Ο πρώην αέρας ανωτερότητας και συγκαταβατικής στάσης απέναντι σε αντιπάλους και υποστηρικτές φαινόταν να έχει εξαφανιστεί.

Ένα αξιοσημείωτο σύμβολο αυτής της αλλαγής ήταν μια φωτογραφία της Παρασκευής με τον Ίον Τσεμπάν, τον δήμαρχο του Κισινάου, τον οποίο η Σάντου και η ομάδα της είχαν χαρακτηρίσει από καιρό ως «άνθρωπο της Μόσχας». Τώρα, οι δυο τους στάθηκαν μαζί, αν και με όχι και τόσο χαρούμενες εκφράσεις, προωθώντας ένα «ευρωπαϊκό μέλλον» στη σελίδα της Σάντου στο Facebook, μόλις δύο ημέρες πριν από τις αποφασιστικές εκλογές.

Μια διχασμένη Μολδαβία: Γιατί η διασπορά έπρεπε να σώσει τη νίκη της Σάντου και τι ακολουθεί;

Ως απάντηση στην ψηφοφορία διαμαρτυρίας του πρώτου γύρου, η Σάντου αναγνώρισε τα λάθη της κυβέρνησης και υποσχέθηκε ακόμη και μεταρρυθμίσεις, ξεκινώντας από ανασχηματισμούς της κυβέρνησης.

Για να ελαχιστοποιηθεί ο αντίκτυπος των ακτιβιστών του Σορ, οι οποίοι φέρεται να χρηματοδοτούνται από τη Ρωσία, οι Αρχές επιβολής του νόμου αύξησαν τις προσπάθειες, με καθημερινές αναφορές για έρευνες, κρατήσεις και πρόστιμα για εξαγορά ψήφων. 

Τα ΜΜΕ διέρρευσαν τη βάση δεδομένων των υποστηρικτών του Ιλάν Σορ στη Μολδαβία διαδίδοντάς την ευρέως στα κοινωνικά δίκτυα. Οι υποστηρικτές της κυβέρνησης εγκατέλειψαν το τεκμήριο της αθωότητας και κατήγγειλαν δημοσίως όσα άτομα απαριθμούνταν.

Η εκστρατεία του Στοϊάνογλου: Μια αντίθεση στην προσέγγιση

Μεταξύ των δύο εκλογικών γύρων, ο Στοϊάνογλου και η ομάδα του ήταν πολύ λιγότερο ενεργοί. Είχε κακή απόδοση στις συζητήσεις με την Σάντου, έδωσε μερικές συμφέρουσες συνεντεύξεις, έκανε μια ροή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά δημοσίευσε ελάχιστα για τις συναντήσεις της προεκλογικής του εκστρατείας.

Η ενεργή δέσμευση της ομάδας της Σάντου σε πολλούς τομείς ξεχώρισε ενάντια στην παθητική εκστρατεία του Στοϊάνογλου, φέρνοντας αποτελέσματα. Η συνδυασμένη στρατηγική της αντιμετώπισης του δικτύου του Σορ, της κινητοποίησης υποστηρικτών και της έκκλησης προς τους ψηφοφόρους από υποψηφίους που είχαν αποκλειστεί απέδωσε καρπούς.

Η Σάντου βελτίωσε το αποτέλεσμά της στον πρώτο γύρο κατά 275.000 ψηφοφόρους, εκ των οποίων μόνο οι 115.000 προήλθαν από υψηλότερη προσέλευση. Ο Στοϊάνογλου κέρδισε επιπλέον 347.000 ψήφους, 141.000 λιγότερο από τις συνολικές ψήφους των υποψηφίων, που αποκλείστηκαν στον πρώτο γύρο. Αυτό το έλλειμμα στις ψήφους διαμαρτυρίας προήλθε εν μέρει από την άρνηση του Ρενάτο Ουσάτιι να υποστηρίξει τον υποψήφιο της αντιπολίτευσης στον δεύτερο γύρο. Αλλά ο κύριος λόγος για την ήττα του Στοϊάνογλουπιθανότατα βρίσκεται αλλού: οι περισσότεροι Μολδαβοί ψηφοφόροι δεν είναι διατεθειμένοι να δουν πρόεδρο έναν υποψήφιο από ένα κόμμα φιλοκρεμλινικό. Η εκστρατεία της Σάντου επικεντρώθηκε σε μεγάλο βαθμό σε αυτόν τον φόβο κατά την τελική ευθεία.

Τομέας πρώτος: Γεωπολιτική

Όταν οι Μολδαβοί συζητούν για τις κοινωνικές διαφορές, συχνά αναφέρονται σε μια γεωπολιτική διάσπαση: άτομα που ευνοούν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση έναντι όσων κλίνουν προς τη Ρωσία. Η επιθετικότητα της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας μείωσε σημαντικά την υποστήριξη για την τελευταία αυτή στάση.

Η κύρια πολιτική δύναμη υπέρ του Κρεμλίνου, η οποία υποστηρίζει ανοιχτά και δικαιολογεί τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, είναι η ημι-υπόγεια οργάνωση του Ιλάν Σορ. Στον δεύτερο γύρο, ο Σορ προέτρεψε τους υποστηρικτές του να ψηφίσουν υπέρ του Στοϊάνογλου και κανόνισε τη μεταφορά σε εκλογικά τμήματα στο εξωτερικό στο Μινσκ, το Μπακού και την Κωνσταντινούπολη. Ο Ίγκορ Ντόντον, ο ηγέτης των σοσιαλιστών που υποστηρίζει τον Στοϊάνογλου, προσπάθησε επίσης να δικαιολογήσει τις ενέργειες του Πούτιν, αν και με λιγότερο ενθουσιασμό και περισσότερη προσοχή.

Οι συνδέσεις μεταξύ του Στοϊάνογλου και των δυνάμεων υπέρ του Κρεμλίνου ήταν ένα σημαντικό σημείο επίθεσης και ένα βασικό τρωτό σημείο. Αν και ο Στοϊάνογλου καταδίκασε τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ως πράξη επίθεσης και υποστήριξε την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και απομακρύνθηκε από τον Ντόντον, οι προσπάθειές του δεν φάνηκαν αρκετά πειστικές.

Ο φόβος ενός «δούρειου ίππου του Κρεμλίνου», όπως αποκαλούσε η Σάντου τον Στοϊάνογλου, έγινε η κύρια κραυγή συγκέντρωσης για τους υποστηρικτές της στον δεύτερο γύρο.

Τα τελικά αποτελέσματα των εκλογών έδειξαν ξεκάθαρα ότι οι περισσότεροι Μολδαβοί ψηφοφόροι (ιδιαίτερα εκείνοι της διασποράς) είναι επιφυλακτικοί για τυχόν δυνάμεις, που συνδέονται με το Κρεμλίνο. Αυτή η αφήγηση πιθανότατα θα εμφανιστεί σε μεγάλο βαθμό στις στρατηγικές της Σάντου και του κόμματος PAS στις επερχόμενες κοινοβουλευτικές εκλογές.

Δεύτερο μέρος: Ανισότητα

Αν το Σοσιαλιστικό Κόμμα και ο Σορ είναι τοξικά λόγω της διαφθοράς και των δεσμών του Κρεμλίνου, γιατί κέρδισε ο Στοϊάνογλου στο εσωτερικό; Η Μολδαβία δεν καθοδηγείται αποκλειστικά από τη γεωπολιτική ή τους φόβους του πολέμου. Ιδιαίτερα στις περιοχές εκτός του Κισινάου, υπάρχει ένας άλλος κοινωνικός διαχωρισμός, που δεν σχετίζεται με υψηλές πολιτικές ή παγκόσμιες ανησυχίες.

Η κοινωνία της Μολδαβίας είναι χωρισμένη σε δύο Μολδαβίες, με μικρή σχέση με τη γεωπολιτική ή τον Βλαντιμίρ Πούτιν.

Η πρώτη Μολδαβία αποτελείται από πολίτες με εισοδήματα άνω του μέσου όρου, που κατοικούν κυρίως στο Κισινάου ή στο εξωτερικό. Ψηφίζουν κατά κύριο λόγο υπέρ των φιλοευρωπαίων πολιτικών και υπέρ της ολοκλήρωσης στην ΕΕ. Αυτοί οι πολίτες ταξιδεύουν στην Ευρώπη συχνά, καθιστώντας ζωτικής σημασίας την πρόσβαση χωρίς βίζα, τις αεροπορικές εταιρείες χαμηλού κόστους και τα τέλη στάθμευσης στο αεροδρόμιο του Κισινάου. Οι περισσότεροι έχουν ρουμανικά διαβατήρια και επηρεάζουν την κοινή γνώμη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στην τηλεόραση.

Η δεύτερη Μολδαβία ζει κυρίως σε άδεια χωριά και μικρές πόλεις της Μολδαβίας, χωρίς συχνά βασικές υπηρεσίες κοινής ωφέλειας όπως κεντρικά συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης. Πολλοί σε αυτή τη δεύτερη Μολδαβία είναι ηλικιωμένοι, που επιβιώνουν με πενιχρές συντάξεις, ενώ οι νεότεροι κάτοικοι, με χαμηλούς μισθούς, σκέφτονται τη μετανάστευση, παίρνοντας μικροδάνεια για είδη πρώτης ανάγκης. Νιώθουν το κύριο βάρος οποιουδήποτε οικονομικού σοκ, είτε πρόκειται για πληθωρισμό είτε για αύξηση του κόστους κοινής ωφέλειας.

Αυτοί οι πολίτες δεν είναι απαραίτητα ενάντια στην ευρωπαϊκή πορεία της Μολδαβίας. Απλά δεν βλέπουν ούτε αισθάνονται τα οφέλη αυτής. Ωστόσο, ακούν συνεχώς για την ένταξη στην ΕΕ από κυβερνητικούς αξιωματούχους και βλέπουν παντού να εμφανίζονται σημαίες της ΕΕ.

Η έντονη διαφορά μεταξύ αυτών των δύο Μολδαβιών γίνεται εμφανής συγκρίνοντας φωτογραφίες από τις διαδηλώσεις του κόμματος του Σορ και την περσινή φιλοευρωπαϊκή συγκέντρωση στο Κισινάου. Ακόμα καλύτερα, ρίξτε μια ματιά σε πλάνα από τον Μαραθώνιο του Κισινάου του 2022. Εκεί, άντρες και γυναίκες με επώνυμα αθλητικά ρούχα με ακριβά gadget τρέχουν μπροστά από ηλικιωμένες φτωχές ντυμένες γυναίκες, που έχουν προσαχθεί στη διαμαρτυρία Σορ και παρακολουθούν με περιέργεια.

Η δεύτερη Μολδαβία εκπροσωπείται ελάχιστα στους δημόσιους χώρους και στην πολιτική της Μολδαβίας. Συχνά πέφτουν σε λαϊκιστικά συνθήματα και φτηνές υποσχέσεις και νιώθουν αποξενωμένοι από την αλαζονεία που έδειξε η πρώτη Μολδαβία, συμπεριλαμβανομένου του κυβερνώντος κόμματος και της προέδρου.

Για αυτή τη δεύτερη χώρα, οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες έχουν μεγαλύτερη σημασία από την εξωτερική πολιτική. Το Κομμουνιστικό Κόμμα κάποτε αντιμετώπισε την ανάγκη τους για δικαιοσύνη, όπως και οι Σάντου και PAS με την αντιολιγαρχική τους στάση το 2020-2021. Πρόσφατα, ο Στοϊάνογλου έκανε έκκληση σε αυτό το συναίσθημα με το σύνθημά του, «Δικαιοσύνη για όλους», εξηγώντας τη νίκη του στο εσωτερικό.

Δύο Μολδαβίες, δύο πρόεδροι

Η πρώτη Μολδαβία, κυρίως η διασπορά και το Κισινάου, επέλεξε τη Σάντου, ενώ η δεύτερη Μολδαβία ψήφισε τον Στοϊάνογλου. Δύο διαφορετικές χώρες, με διαφορετικές προτεραιότητες, που θέλουν διαφορετικούς προέδρους.

Στη μετεκλογική της ομιλία, η Σάντου υποσχέθηκε για άλλη μια φορά να είναι «πρόεδρος για όλους τους πολίτες», με στόχο να γεφυρώσει το χάσμα που εντάθηκε από αυτή την εκστρατεία. Μπορεί όμως; Και θα το κάνει όντως;