Στιγμιότυπο από άρθρο της Russia Post. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Με βάση την ακαδημαϊκή έρευνά της, η κοινωνιολόγος Karina Goulordava περιέγραψε για τη Russia Post την εμπειρία των Ρώσων πολιτών, ανδρών και γυναικών, που κατέφυγαν στην Τουρκία μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η αυστηροποίηση των μεταναστευτικών πολιτικών από την τουρκική κυβέρνηση τους αναγκάζει τώρα να εξετάσουν το ενδεχόμενο αναζήτησης νέων τόπων για επανεγκατάσταση. Το Global Voices αναδημοσιεύει το άρθρο, το οποίο  το επεξεργάστηκε για λόγους έκτασης και σαφήνειας, με άδεια από τη Russia Post. 

Οι Ρώσοι που ήρθαν στην Τουρκία, αφού η χώρα τους εξαπέλυσε μια ευρεία επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας, αρχικά βρήκαν τόπο υποδοχής και ανάπαυσης. Εγκαταστάθηκαν κυρίως στην Κωνσταντινούπολη και στις παραθεριστικές μεσογειακές πόλεις Αττάλεια και Αλάνια και είδαν την Τουρκία ως ένα σταθερό και ευχάριστο προσωρινό σπίτι. Από τις αρχές του 2023, ωστόσο, η χώρα αποτελεί ολοένα και περισσότερο ενδιάμεσο σταθμό πριν από περαιτέρω μετανάστευση ή, ενίοτε, επιστροφή στην πατρίδα, καθώς σε όλο και περισσότερους Ρώσους εξόριστους αρνούνται άδειες παραμονής οι τουρκικές Αρχές. Αυτή η στροφή συμβαίνει, καθώς η Τουρκία αντιμετωπίζει υψηλό πληθωρισμό, οικονομική αστάθεια και αντιμεταναστευτικό αίσθημα, στοχεύοντας κυρίως Σύριους και Αφγανούς πρόσφυγες, αλλά γίνεται ευρέως διαδεδομένο στους Τούρκους πολιτικούς και στο κοινό.

Περιορισμένες επιλογές για Ρώσους μετανάστες

Μετά την έναρξη της πλήρους κλίμακας εισβολής στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022, δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι κατέφυγαν στην Τουρκία, αν και πολλοί έμειναν μόνο για λίγο, συχνά μεταβαίνοντας αμέσως στην Ευρώπη ή την Ασία. Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι περισσότεροι από 700.000 άνθρωποι εγκατέλειψαν τη Ρωσία, όταν η Ρωσία ανακοίνωσε τη «μερική στρατιωτική της κινητοποίηση» τον Σεπτέμβριο του 2022. Παρατηρήσεις και συνεντεύξεις δείχνουν, ωστόσο, ότι πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους επέλεξαν να επιστρέψουν στη Ρωσία μετά την υποχώρηση της απειλής κινητοποίησης.

Από τις πρώτες εβδομάδες της εισροής, η κοινωνιολόγος Karina Goulordava άρχισε άτυπες παρατηρήσεις και συνομιλίες με Ρώσους που έφταναν στην Τουρκία και αργότερα αυτό εξελίχθηκε σε επίσημες συνεντεύξεις για το ταξίδι και την εγκατάστασή τους.

Καθώς οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ανέστειλαν τις πτήσεις με τη Ρωσία και ορισμένες γειτονικές χώρες περιόρισαν την είσοδο, η Τουρκία έγινε ένας από τους προορισμούς για φυγάδες Ρώσους, καθώς επέτρεπε πτήσεις και παραμονή 60 ημερών χωρίς βίζα. Ο περιορισμός των Ρώσων θα είχε αρνητικό αντίκτυπο στον τουριστικό τομέα της Τουρκίας, ο οποίος είχε ήδη ακρωτηριαστεί από την πανδημία. Το 2021, οι Ρώσοι ήταν η μεγαλύτερη ομάδα ξένων επισκεπτών στην Τουρκία.

Παρά τις περιορισμένες επιλογές, οι Ρώσοι εξακολουθούσαν να κάνουν επιλογές σχετικά με το πού θα επανεγκατασταθούν. Πολλοί επέλεξαν την Τουρκία λόγω προηγούμενων τουριστικών ταξιδιών, που έδωσαν μια αίσθηση οικειότητας σε μια κατά τα άλλα αβέβαιη μετάβαση. Οι υπάρχουσες ρωσόφωνες κοινότητες στην Κωνσταντινούπολη, την Αττάλεια και την Αλάνια το ενίσχυσαν αυτό, καθώς υπήρχαν ήδη ρωσόφωνα σχολεία, νηπιαγωγεία και φαρμακεία με ρωσόφωνο προσωπικό. Οι Ρώσοι σημείωσαν την ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής της Τουρκίας εκτιμώντας τις υποδομές, τον τομέα των υπηρεσιών και την ιατρική της περίθαλψη.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022, οι Ρώσοι ανέφεραν τη σχετική οικονομική προσιτότητα της Τουρκίας, η οποία έκτοτε μειώθηκε λόγω της οικονομικής ύφεσης, του πληθωρισμού και του υψηλού κόστους στέγασης, που εν μέρει οφείλεται στις αφίξεις Ρώσων σε πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη, η Αττάλεια και η Αλάνια.

Σε σύγκριση με τη Γεωργία, την Αρμενία, το Καζακστάν και τη Σερβία (άλλοι κοινοί προορισμοί για Ρώσους μετανάστες), η Τουρκία ξεχώρισε, επειδή δεν είχε σοβιετικό παρελθόν και δεν ήταν μέλος του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία έχει εξισορροπήσει εδώ και καιρό τη Δύση και την Ανατολή, ευθυγραμμισμένη με τους δυτικούς πολιτικούς, οικονομικούς και στρατιωτικούς θεσμούς και τις ανατολικές εταιρικές σχέσεις, ιδιαίτερα υπό τον σημερινό Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, η Τουρκία παρείχε υποστήριξη στην Ουκρανία και αναγνώρισε την κυριαρχία της, ενώ εξακολουθεί να βασίζεται στο ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο και να μην συμμετέχει σε κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Η Τουρκία χρησιμοποίησε τη θέση της για να μεσολαβήσει στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, όπως η Πρωτοβουλία για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα και οι ανταλλαγές κρατουμένων.

Ποιοι είναι οι Ρώσοι στην Τουρκία;

Οι Ρώσοι που ήρθαν στην Τουρκία ταιριάζουν συχνά με το γενικό προφίλ όσων έχουν επιλέξει να φύγουν από τη Ρωσία από τον Φεβρουάριο του 2022. Οι περισσότεροι είναι κάτω των 50 ετών, προέρχονται από τις μεγάλες αστικές περιοχές της χώρας, είναι μορφωμένοι και πολυταξιδεμένοι και, τουλάχιστον στη Ρωσία, αποτελούσαν μέρος της μεσαίας τάξης, η οποία έχει επεκταθεί σημαντικά από τη δεκαετία του 2000. Οι λόγοι που αναφέρθηκαν για την αποχώρησή τους από τη Ρωσία ήταν ένα μείγμα αντίθεσης προς την κυβέρνηση, αβεβαιότητας για τη σταθερότητα της Ρωσίας, φόβου αποκοπής από τον κόσμο και αποφυγής της στρατιωτικής κινητοποίησης.

Πολιτικοί ακτιβιστές, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες και διανοούμενοι υψηλότερου προφίλ αναζήτησαν καταφύγιο στην ΕΕ ή τη Βόρεια Αμερική συχνά περνώντας από την Τουρκία. Οι Ρώσοι με πλούτη δεν εγκαταστάθηκαν γενικά στην Τουρκία,  αλλά προτίμησαν το Ντουμπάι.

Πολλοί με οικονομικό και κοινωνικό κεφάλαιο στη Ρωσία δυσκολεύτηκαν να το μεταφέρουν στην Τουρκία. Οι χαμηλότεροι μισθοί και η ανάγκη για ευχέρεια στα τουρκικά περιόριζε τις ευκαιρίες απασχόλησης. Η απόκτηση άδειας εργασίας είναι δύσκολη: πολλοί μετανάστες και πρόσφυγες εργάζονται ανεπίσημα.

Μερικοί Ρώσοι άνοιξαν επιχειρήσεις στην Τουρκία, όπως καφετέριες, εστιατόρια και κομμωτήρια, κυρίως για τους Ρώσους και τη ρωσόφωνη κοινότητα. Άλλες επιχειρήσεις διαφημίζονται ανεπίσημα μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως η παράδοση σπιτικών μερίδων φαγητού δημοφιλών στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Οι πλουσιότεροι Ρώσοι έχουν χρησιμοποιήσει το τουρκικό πρόγραμμα υπηκοότητας με επενδύσεις, το οποίο χορηγεί την τουρκική υπηκοότητα με αγορά ακινήτου τουλάχιστον 400.000 δολαρίων, με τους Ρώσους να είναι σταθερά μεταξύ των κορυφαίων ξένων αγοραστών τουρκικής ακίνητης περιουσίας.

Άδειες παραμονής: Το κύριο εμπόδιο για την παραμονή στην Τουρκία

Ο ακριβής αριθμός των Ρώσων που έχουν εγκατασταθεί στην Τουρκία από τις αρχές του 2022 είναι δύσκολο να προσδιοριστεί. Σύμφωνα με την κυβερνητική υπηρεσία που επιβλέπει τη μετανάστευση, περίπου 80.000–90.000 Ρώσοι έλαβαν άδειες διαμονής για πρώτη φορά το 2022. Από τις αρχές του 2023, ωστόσο, ο αριθμός των Ρώσων υπηκόων με άδειες διαμονής έχει μειωθεί, από το ανώτατο όριο των 150.000 περίπου στο τέλος του 2020 σε περίπου 90.000 τον Σεπτέμβριο του 2024. Ως μέτρο σύγκρισης, στο τέλος του 2021, περίπου 66.000 Ρώσοι είχαν τουρκικές άδειες διαμονής.

Οι αρνήσεις αδειών διαμονής δεν επηρέασαν μόνο τους Ρώσους, αλλά μεγάλο μέρος του ξένου πληθυσμού της Τουρκίας. Τα δημόσια διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν μείωση 21% στους αλλοδαπούς κατοίκους από τα τέλη του 2022 έως τον Σεπτέμβριο του 2024. Οι Ρώσοι αναφέρουν ότι η άρνηση άδειας διαμονής ή ο φόβος αυτής είναι ο κύριος λόγος που εγκαταλείπουν την Τουρκία.

Οι τουρκικές Αρχές μετανάστευσης σπάνια αποσαφηνίζουν την πολιτική τους, αν και φαίνεται να αντιδρά και να αλλάζει ταχέως. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022, σπάνια απορρίπτονταν άδειες για νέες αφίξεις από τη Ρωσία και η παραμονή ενός έτους μπορούσε να ληφθεί με την υποβολή ενός συμβολαίου ενοικίασης. Στις αρχές του 2023, ωστόσο, οι ρωσικές κοινότητες ανέφεραν αύξηση των ποσοστών άρνησης, που αντικατοπτρίζεται στη μείωση των αριθμών για τις άδειες διαμονής.

Το όλο και πιο αφιλόξενο μεταναστευτικό κλίμα της Τουρκίας

Οι εμπειρίες των Ρώσων στην Τουρκία συμβαίνουν εν μέσω αυξανόμενης πολιτικοποίησης της μετανάστευσης. Ιστορικά μια χώρα μετανάστευσης, η Τουρκία έγινε πιο ελκυστική, καθώς η οικονομία της βελτιωνόταν. Η στρατηγική της θέση και τα σύνορά της με την Ευρώπη, τη Συρία και το Ιράκ έφεραν πρόσφυγες, που αναζητούσαν ασφάλεια ή διέλευση στην Ευρώπη. Το 2011, περισσότεροι από 3,5 εκατομμύρια Σύριοι πρόσφυγες έφτασαν λόγω του συριακού εμφυλίου πολέμου. Σήμερα, περίπου 3 εκατομμύρια Σύριοι έχουν καθεστώς προσωρινής προστασίας, ενώ περίπου 220.000 αιτούντες άσυλο από άλλες χώρες, κυρίως το Αφγανιστάν και το Ιράκ, βρίσκονται υπό διεθνή προστασία, σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

[Το Global Voices ανέφερε παλαιότερα ότι η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες εκτιμά ότι περίπου 4 εκατομμύρια πρόσφυγες, κυρίως Σύριοι, ζουν στην Τουρκία. Οι Αφγανοί αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα.]

Το δημόσιο αίσθημα και η πολιτική ρητορική στην Τουρκία συχνά εμφανίζουν αντίσταση στη μετανάστευση, ιδίως στοχεύοντας Σύριους και Αφγανούς πρόσφυγες. Οι εκκλήσεις για απέλαση Σύριων προσφύγων αντηχούν ευρέως μεταξύ των Τούρκων πολιτικών, του κοινού και της κυβέρνησης Ερντογάν. Το 2023, η οικονομική ύφεση και ο υψηλός πληθωρισμός προκάλεσαν βία κατά των μεταναστών, συμπεριλαμβανομένων αντισυριακών ταραχών τον Ιούλιο του 2024, όπου σκοτώθηκε ένας έφηβος και υπέστησαν ζημιές περιουσίες Συρίων (αντιμεταναστευτικά αισθήματα υπήρχαν ήδη το 2021). 

Με τον διορισμό του Αλί Γερλίκαγια ως υπουργού Εσωτερικών τον Ιούλιο του 2023, η μεταναστευτική πολιτική έγινε πιο αυστηρή. Ενώ οι αρνήσεις αδειών παραμονής αυξάνονταν στο παρελθόν, η κυβέρνηση επιβάλλει τώρα ελέγχους μετανάστευσης μέσω κινητού τηλεφώνου για να επαληθεύσει το καθεστώς διαμονής και να μειώσει την παράτυπη μετανάστευση. Σε ρωσικά κατοικημένες περιοχές της Αττάλειας, είχαν στηθεί σημεία ελέγχου σε εμπορικά κέντρα και καφετέριες. Ωστόσο, σε αντίθεση με τους πρόσφυγες χωρίς νομικό καθεστώς, οι Ρώσοι που βρέθηκαν χωρίς άδειες καλούνταν συχνά να φύγουν οικειοθελώς αντί να κρατηθούν.

Τι ακολουθεί για τους Ρώσους στην Τουρκία;

Πολλοί Ρώσοι, παρά το γεγονός ότι επιθυμούν να παραμείνουν στην Τουρκία, εξετάζουν το ενδεχόμενο περαιτέρω μετανάστευσης λόγω προβλημάτων άδειας παραμονής και δυσφορίας με το αυξανόμενο «περιβάλλον κατά των ξένων». Η οικονομική ύφεση και ο υψηλός πληθωρισμός έχουν επίσης οδηγήσει ορισμένους να εξερευνήσουν άλλους προορισμούς.

Οι επιλογές των Ρώσων παραμένουν περιορισμένες. Πολλοί εκφράζουν την επιθυμία να μετακομίσουν στην ΕΕ ή τη Βόρεια Αμερική, αν και λίγοι πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να λάβουν βίζα ή νόμιμη διαμονή. Ορισμένοι εξετάζουν το ενδεχόμενο να μετεγκατασταθούν στη Σερβία, τη Γεωργία, την Αρμενία ή πιο μακρινούς προορισμούς όπως στην Ταϊλάνδη ή στην Ινδονησία (ιδιαίτερα στο Μπαλί). Για τους περισσότερους Ρώσους που ήρθαν στην Τουρκία, η αβεβαιότητα είναι η καθοριστική εμπειρία και φαίνεται πιθανή η περαιτέρω μετανάστευση.

Στα επόμενα χρόνια, ο δρόμος αυτής της νέας ρωσικής διασποράς μπορεί να γίνει πιο ξεκάθαρος. Η Τουρκία μπορεί να μην είναι μια μακροχρόνια πατρίδα για τους πιο πρόσφατους Ρώσους μετανάστες, αποτέλεσμα της μεταβαλλόμενης μεταναστευτικής πολιτικής και του κλίματος της Τουρκίας. Όπως μετά την επανάσταση του 1917 και την έξοδο των Ρώσων που εναντιώνονται στους Μπολσεβίκους (των λεγόμενων Λευκών Ρώσων, σε αντίθεση με τους «Κόκκινους» — Μπολσεβίκους), η Τουρκία φαίνεται να είναι μια προσωρινή στάση για τη ρωσική διασπορά παρά μια μόνιμη κατοικία.