Το Κοινοβούλιο της Δημοκρατίας του Μαυροβουνίου στην Ποντγκόριτσα μια βροχερή φθινοπωρινή ημέρα. Φωτογραφία του Global Voices. Χρήση με άδεια.

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών από το Μαυροβούνιο προειδοποιούν ότι ο πρόσφατα προτεινόμενος νόμος για τους «φορείς ξένης επιρροής» αποτελεί σοβαρή απειλή για τις δημοκρατικές διαδικασίες, την ελευθερία του συνέρχεσθαι και τις δραστηριότητες των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Ο νόμος αυτός, εμπνευσμένος από παρόμοιους κανονισμούς σε χώρες όπως η Ρωσία, η Γεωργία, το Κιργιστάν και η Ουγγαρία, θα δημιουργήσει ένα νομικό πλαίσιο, που θα καταστήσει σημαντικά πιο δύσκολη ή και αδύνατη τη λειτουργία των ΜΚΟ.

Η πρόταση εισήχθη στις 9 Οκτωβρίου από τον κυβερνώντα Συνασπισμό για το μέλλον του Μαυροβουνίου (ZBCG), ο οποίος αποτελείται από φιλοσερβικά και φιλορωσικά πολιτικά κόμματα, στους ηγέτες των οποίων περιλαμβάνονται αθωωθέντες κατηγορούμενοι για την απόπειρα «πραξικοπήματος» του 2016 με τη συμμετοχή Ρώσων κατασκόπων.

Ο ZBCG υποστήριξε ότι ο νέος νόμος θα βασιστεί στον αμερικανικό νόμο περί καταγραφής ξένων φορέων (FARA). Παρόλο που άλλα μέλη της κυβέρνησης εξέφρασαν την αντίθεσή τους στην πρωτοβουλία αυτή, ο ZBCG συνεχίζει την εκστρατεία του κατά των ΜΚΟ.

Προς απάντηση στην πρόταση για υιοθέτηση του εν λόγω νόμου FARA, η κορυφαία φιλοδημοκρατική οργάνωση του Μαυροβουνίου Κέντρο για Δημοκρατική Μετάβαση (CDT) δημοσίευσε ανάλυση με τίτλο «FARAway from the essence» (μακριά από την ουσία), καταρρίπτοντας τον ισχυρισμό ότι ο νόμος του Μαυροβουνίου είναι παρόμοιος με τον FARA και σημειώνοντας ότι δεν είναι η πρώτη προσπάθεια της κυβέρνησης του Μαυροβουνίου να στοχοποιήσει τον τομέα των πολιτών. Το CDT σημείωσε ότι μια τέτοια επίθεση στην κοινωνία των πολιτών θα υπονομεύσει τις δημοκρατικές διαδικασίες και τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες του Μαυροβουνίου, γεγονός που θα απειλήσει την αξιοπιστία του στη διεθνή σκηνή.

Το Digital Forensic Center, μια δεξαμενή σκέψης που επικεντρώνεται στη μείωση του αντίκτυπου της παραπληροφόρησης, προειδοποίησε:

Η αναφορά του συνασπισμού για το μέλλον του Μαυροβουνίου στον αμερικανικό νόμο περί καταγραφής ξένων πρακτόρων (FARA) είναι μια ήδη καθιερωμένη τακτική παραπληροφόρησης των φιλορωσικών πληρεξουσίων σε όλη την Ευρώπη. Χρησιμοποιούν την ύπαρξη αυτού του νόμου για να υλοποιήσουν στις χώρες τους μια ατζέντα, που έρχεται σε αντίθεση με τις δημοκρατικές αξίες και πραγματοποιούν ολοκληρωτικές τάσεις, καταστέλλοντας την ελευθερία της κοινωνίας των πολιτών και περιορίζοντας τις δραστηριότητες των ανεξάρτητων ΜΜΕ και των μη κυβερνητικών οργανώσεων.

Περιφερειακές τάσεις

Ενώ ο προτεινόμενος νόμος θα μπορούσε να έχει καταστροφικό αντίκτυπο στην κοινωνία των πολιτών του Μαυροβουνίου, δεν είναι σε καμία περίπτωση οι μόνοι που χρησιμοποιούν αυτή τη στρατηγική, καθώς φαίνεται ότι αποτελεί μέρος μιας περιφερειακής τάσης. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η γειτονική χώρα του Μαυροβουνίου, προσπάθησε ανεπιτυχώς να περάσει έναν παρόμοιο νόμο, ισχυριζόμενη ότι βασίζεται στην αμερικανική νομοθεσία. Στη Βοσνία, οι εμπνευστές ήταν εθνικά σερβικά ή φιλοσερβικά κόμματα που διοικούν την οντότητα της Σερβικής Δημοκρατίας. Υποστηρίζουν επίσης τη συμμαχία με τη Ρωσία και υπονομεύουν την ευρωατλαντική ενσωμάτωση της χώρας τους. Το CDT σημείωσε στην ανάλυσή του:

U bosanskohercegovačkom entitetu Republika Srpska trebalo je da se razmatra o sličnom prijedlogu zakona proljetos, ali je povučen iz procedure. Predsjednik entiteta, Milorad Dodik, prethodno je rekao da će doslovno prepisati FARA-u i umjesto SAD upisati Republika Srpska. Ali, prema uvidu medija, prijedlog zakona niji ličio na FARA-u već na onaj iz Rusije. Zbog toga su reagovali iz delegacije EU u BiH, ambasade SAD i (OEBS-a).

Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη η οντότητα της Σερβικής Δημοκρατίας επρόκειτο να εξετάσει παρόμοια πρόταση την άνοιξη, αλλά αυτή αποσύρθηκε από τη διαδικασία. Ο πρόεδρος της εν λόγω οντότητας, Milorad Dodik, είχε δηλώσει προηγουμένως ότι θα αντιγράψουν κυριολεκτικά το κείμενο του FARA και θα αντικαταστήσουν απλώς τη λέξη «ΗΠΑ» με «Σερβική Δημοκρατία». Ωστόσο, οι πληροφορίες των ΜΜΕ έδειξαν ότι το σχέδιο νόμου δεν έμοιαζε με τον αμερικανικό FARA αλλά με τον ρωσικό νόμο περί ξένης επιρροής. Αυτός ήταν ο λόγος για τις έντονες αντιδράσεις της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, της πρεσβείας των ΗΠΑ και του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE).

Η κυβέρνηση της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας απέσυρε τον Μάιο το αμφιλεγόμενο σχέδιο νόμου, το οποίο θα απαιτούσε από όλες τις μη κερδοσκοπικές ομάδες που λαμβάνουν διεθνή χρηματοδότηση να εγγραφούν σε εθνική βάση δεδομένων, χαρακτηρίζοντάς τες έτσι ως ξένους φορείς. Ωστόσο, δεν υπάρχουν εγγυήσεις ότι δεν θα το επιχειρήσουν ξανά. Εξάλλου, διατηρούν επίσης στενές σχέσεις με το κυβερνών κόμμα στην Ουγγαρία, το οποίο υιοθέτησε παρόμοια νομοθεσία μετά από αρκετές προσπάθειες.

Παρόλο που είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ουγγαρία υιοθέτησε έναν νόμο παρόμοιο με τον ρωσικό νόμο περί ξένης επιρροής το 2017, ο οποίος είχε ως στόχο να εμποδίσει τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που λαμβάνουν χρηματοδότηση από το εξωτερικό. Ο νόμος καταργήθηκε το 2021, αφού το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι δεν ήταν σύμφωνος με τους κανονισμούς της ΕΕ.

Ωστόσο, τον Δεκέμβριο του 2023 η Ουγγαρία υιοθέτησε νέο νόμο ρωσικού τύπου, τον νόμο περί προστασίας της κυριαρχίας, παρόμοιο με τον ρωσικό νόμο περί ξένης επιρροής. Ως μέρος του νόμου, δημιουργήθηκε τότε η «Υπηρεσία Προστασίας της Κυριαρχίας» για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με ομάδες και άτομα, που λαμβάνουν ξένη χρηματοδότηση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε στις 3 Οκτωβρίου 2024 ότι θα μηνύσει την Ουγγαρία για τον νόμο που επιβάλλει ποινές φυλάκισης σε ομάδες, που δέχονται ξένη χρηματοδότηση για πολιτικούς σκοπούς.

Αν και οι πολιτικοί της ουγγρικής κυβέρνησης αρχικά αρνήθηκαν ότι ο νόμος για την προστασία της κυριαρχίας αποτελούσε μέρος μιας εκστρατείας κατά της κοινωνίας των πολιτών και του ανεξάρτητου Τύπου, μια έρευνα της ουγγρικής υπηρεσίας ελέγχου των γεγονότων Lakmusz έδειξε ότι ήταν αποδεδειγμένα σαφές ποιους στόχευε ο νόμος.

Για παράδειγμα, τον Ιούνιο, η Υπηρεσία Προστασίας της Κυριαρχίας ξεκίνησε έρευνα κατά της ερευνητικής εφημερίδας Átlátszó και της οργάνωσης κατά της διαφθοράς Transparency International Hungary. Η υπηρεσία δημοσίευσε επίσης «μελέτες» αμφιβόλου μεθοδολογίας, που απαριθμούσαν «φιλοπολεμικές» εφημερίδες και άρθρα, που διαδίδουν «παραπληροφόρηση». Επιπλέον, η Υπηρεσία Προστασίας της Κυριαρχίας παρενοχλεί δημόσιους φορείς για τη συλλογή πληροφοριών σε «βάσει προστασίας της κυριαρχίας», συμπεριλαμβανομένων των στοιχείων τραπεζικών λογαριασμών ορισμένων ατόμων.

Το δεξιό λαϊκιστικό κυβερνών κόμμα της Σλοβακίας ετοίμαζε επίσης νόμο βασισμένο στο ουγγρικό μοντέλο, ο οποίος θα στοχοποιούσε όσους θα λάμβαναν περισσότερα από 5.000 ευρώ από το εξωτερικό, χαρακτηρίζοντάς τους ως «οργανώσεις με ξένη υποστήριξη» και απειλώντας τους με χρηματικά πρόστιμα ή με κατάργηση. Η ΕΕ κατέκρινε τον νόμο και προειδοποίησε ότι η Σλοβακία θα αντιμετωπίσει παρόμοια νομική αντίδραση με την Ουγγαρία.

Πίσω στο Μαυροβούνιο, σε δηλώσεις της στην εφημερίδα Vijesti, η διευθύντρια του Κέντρου για τη Δημοκρατία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα CEDEM, Nevenka Vuksanović, παρατήρησε ότι η πρωτοβουλία του κυβερνητικού συνασπισμού για νέο νόμο περί ξένης επιρροής ίσως αποτελεί δοκιμή, που προσπαθεί να δει τη στάση του κοινού, ενώ προωθεί πρωτοβουλίες, που επί του παρόντος δεν έχουν την υποστήριξη του κοινού, καθώς έρχονται σε αντίθεση με τον πρωταρχικό στόχο της χώρας να ενταχθεί στην ΕΕ.

Očigledno imaju širu agendu, te nam kap po kap ispostavljaju djelove koji se vremenom u javnom diskursu normalizuju, do te mjere da svim građanima djeluju poznato, a onda će i u jednom momentu biti i prihvatljivo. Koja je to agenda, ipak nije u ovom momentu jasno.

Προφανώς έχουν ευρύτερη ατζέντα και προσπαθούν σιγά σιγά να εξομαλύνουν θέματα, που αποτελούν μέρος αυτής της ατζέντας στον δημόσιο διάλογο. Σιγά σιγά κάνουν τέτοιες έννοιες οικείες στους πολίτες για να γίνουν αποδεκτές στη συνέχεια. Επί του παρόντος, είναι ασαφές ποια είναι η [τελική] ατζέντα τους.