Η Homa Ebrahimpour στο στούντιο της στη νοτιοανατολική πόλη Μασχάντ του Ιράν. Φώτο της καλλιτέχνιδας.

Η Homa Ebrahimpour, κεραμίστρια και γλύπτης από το Μασχάντ του Ιράν είναι μέρος ενός αναπτυσσόμενου κινήματος καλλιτεχνών, που αμφισβητούν τους πολιτισμικούς κι πολιτικούς περιορισμούς της χώρας, όσον αφορά την δημιουργική έκφραση. Το έργο της, το οποίο πραγματεύεται το γυναικείο σώμα και ασχολείται με κοινωνικά ταμπού, έχει μεγάλη απήχηση στον απόηχο του κινήματος «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία».

Το κίνημα, που πυροδοτήθηκε από το θάνατο της Μαχσά Αμινί τον Σεπτέμβριο του 2022, έχει επηρεάσει σε βάθος την δημόσια εικόνα των δικαιωμάτων της γυναίκας και των κοινωνικών ζητημάτων και έχει δώσει σε καλλιτέχνες όπως η Ebrahimpour  περισσότερο θάρρος να αντιμετωπίζουν θεματολογίες, που ακόμα λογοκρίνονται βαρέως.

«Μετά το κίνημα “Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία”, υπήρξε μεγάλη ευαισθητοποίηση στην κοινωνία», είπε η Ebrahimpour στο Global Voices. «Μοιάζει με ξύπνημα μετά από μεγάλο λήθαργο. Πολλά ταμπού σπάνε και είμαι πιο αποφασισμένη να συνεχίσω το έργο μου και να παρουσιάζω την τέχνη μου, αν και κυρίως μέσω εικονικών χώρων για την ώρα».

Ψηφιακή φωτογράφιση, Homa Ebrahimpour, 20 x 30 cm | 8 x 12 ίντσες, 2021, φώτο της καλλιτέχνιδας.

Το κίνημα έχει επηρεάσει βαθέως την προσέγγιση της Ebrahimpour ενθαρρύνοντάς την να δημιουργήσει και να μοιραστεί έργα που είχε προηγουμένως κρύψει, συμπεριλαμβανομένων γλυπτών και πινάκων, που πραγματεύονται την γυναικεία μορφή. Η τέχνη της, η οποία παραμένει γειωμένη στις θεματολογίες του σώματος, της ελευθερίας και της ταυτότητας, είναι μέρος μιας υπόγειας ή εναλλακτικής καλλιτεχνικής σκηνής στο Ιράν, όπου πολλοί καλλιτέχνες συνεχίζουν να δημιουργούν παρά τους περιορισμούς.

Μέσω του έργου της, η Ebrahimpour αψηφά κοινωνικές «κόκκινες γραμμές», που αφορούν απεικονίσεις των γυναικών, δημιουργώντας μια οπτική γλώσσα αντίστασης και επαναπροσδιορίζοντας τις δυνατότητες της καλλιτεχνικής έκφρασης στο Ιράν.

Σε συνέντευξη με το Global Voices, η Homa συζήτησε τις προκλήσεις του να είσαι καλλιτέχνης στο Ιράν, την λογοκρισία και τους περιορισμούς που έχει θέσει το κοινωνικοπολιτικό κλίμα του Ιράν στην καλλιτεχνική έκφραση.

Ακολουθούν αποσπάσματα της συνέντευξης:

Omid Memarian (OM): Πώς και επέλεξες την κεραμική και τη γλυπτική μέσα απ’ όλες τις μορφές τέχνης;

Homa Ebrahimpour (HE): Ξεκίνησα την κεραμική αρκετά αργά, ίσως την κατάλληλη στιγμή. Ζωγράφιζα από μικρή ηλικία και αργότερα ασχολήθηκα με τη φωτογραφία. Στα 31 μου βρέθηκα καταλάθος να δουλεύω σε ένα παραδοσιακό εργαστήριο κεραμικής. Η άμεση σύνδεση που ένιωθα όταν δημιουργούσα, χωρίς την μεσολάβηση της μπογιάς ή άλλων εργαλείων, μου άρεσε. Και η γαλήνη που ένιωθα όταν αφού τέλειωνα κάθε κομμάτι ήταν κάτι το μοναδικό. Το τελευταίο διάστημα συνειδητοποίησα ότι αυτή η αίσθηση Θείας δημιουργίας που βιώνω όταν φτιάχνω γλυπτά είναι αυτό που το κάνει τόσο διασκεδαστικό για μένα.

Κεραμικό γλυπτό, Homa Ebrahimpour, 22 x 20 x 14 εκ, 2021. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά της καλλιτέχνιδας.

OM: Πόσο έχει επηρεάσει το περιβάλλον, στο οποίο ζεις, το μέσο, που επιλέγεις για να εκφράσεις τα συναισθήματα και τις σκέψεις σου, ειδικά δεδομένων των περιορισμών στην ελευθερία της έκφρασης, ιδίως για τις γυναίκες, στο κοινωνικοπολιτικό χώρο του Ιράν;

HE: Η Μασχάντ είναι μια θρησκευούμενη πόλη. Δεν έχουμε πολιτισμικούς χώρους ή κάποιο καλλιτεχνικό κίνημα. Μάλιστα δεν υπάρχει κάποιο μέρος να δεις γλυπτά ή πίνακες. Αν υπάρχει μουσείο, τα μόνα εκθέματα είναι θρησκευτικά έργα. Ξεκίνησα μάλιστα κεραμική σε ένα εργαστήριο, που έφτιαχνε μόνο περιστέρια και θρησκευτικά σύμβολα, το οποίο δεν επηρέασε την προοπτική μου ή τις επιλογές μου. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, που είναι ασύγκριτο με ο,τιδήποτε άλλο στο Ιράν, όπου οι καλλιτέχνες είτε μετακομίζουν στην Τεχεράνη είτε μεταναστεύουν, δημιουργώ γλυπτά του ανθρώπινου σώματος, και ίσως πιο απαγορευμένα, του γυναικείου σώματος. Δεν μπορώ να τα εκθέσω, να τα παρουσιάσω ούτε να τα πουλήσω.

OM: Όταν αποφασίζεις τι να δημιουργήσεις ή να μη δημιουργήσεις, πώς επηρεάζει τους καθημερινούς υπολογισμούς σου το ζήτημα της λογοκρισίας ή της αυτολογοκρισίας;

HE: Όταν γεννιέσαι και ανατρέφεσαι σε μια κοινωνία, όπου η λογοκρισία είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής σου — στην κουλτούρα, την οικογένεια, την κυβέρνηση και την κοινωνία — αναμένεται να λογοκρίνεις το είναι σου, τις επιθυμίες σου, τα συναισθήματα, τις σκέψεις, ακόμη και το σώμα σου, ώστε να συμμορφωθείς με τις προσδοκίες τους. Είναι δύσκολο για τη γενιά μου να απελευθερωθούμε από το σύστημα αυτό εξ ολοκλήρου. Θαρρώ πως ο φόβος, που πάντα μας συντρόφευε και έχει ενσταλαχθεί μέσα μας, είναι ακόμα μαζί μας. Φοβόμαστε ακόμα.

Ωστόσο είναι πολύ διαφορετικός για τη νέα γενιά. Ζουν τις δικές τους ζωές και αρνούνται κατηγορηματικά να υποκύψουν στη λογοκρισία και τον καταναγκασμό. Αυτή είναι η γενιά, που απαιτεί αλλαγή και δεν υποκύπτει στην κυβέρνηση.

Κεραμικό γλυπτό, Homa Ebrahimpour, 45 x 20 x 25 εκ, 2023. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά της καλλιτέχνιδας.

OM: Υπάρχουν συγκεκριμένα είδη στα οποία δεν μπορείς να επιδοθείς και τα οποία, αν επιδιωχθούν, θα έθεταν σε κίνδυνο την καλλιτεχνική σου σταδιοδρομία;

HE: Η απεικόνιση του γυναικείου σώματος, ειδικά στη γυμνή του μορφή όπως στα έργα μου, είναι από μόνο του το τελικό στάδιο της καλλιτεχνικής μου πορείας καθώς και η μεγαλύτερη πρόκληση. Συνεχίζω όμως να το κάνω, χωρίς να σκέφτομαι πολύ για το μέλλον της επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας.

Ένα ακόμα ζήτημα είναι η αντιμετώπιση των προβλημάτων και περιορισμών των γυναικών ή γενικότερα οποιονδήποτε αστικών προβλημάτων στην κοινωνία. Αυτό είναι κάτι που χαρακτηρίζεται αυτομάτως ως πολιτικό και στην παρούσα πολιτική κατάσταση, ακολουθείται από πολλές συνέπειες εκτός αν εργάζεσαι ως ανώνυμος καλλιτέχνης.

Κεραμικό γλυπτό, Homa Ebrahimpour, 32 x 15 x 12 εκ, 2024. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά της καλλιτέχνιδας.

OM: Πότε προέκυψε στα έργα σου το ενδιαφέρον σου να εξερευνάς τις πολυπλοκότητες του ανθρωπίνου σώματος, ιδίως του γυναικείου, και πώς έχει αντιδράσει ο κόσμος;

HE: Η περιέργειά μου ξεκίνησε στα παιδικά μου χρόνια. Είχα ένα μπλοκ, στο οποίο ζωγράφιζα γυμνές εικόνες. Μετά από ανησυχίες της οικογένειάς μου, συνειδητοποίησα πως οι θεματολογίες αυτές ήταν απαγορευμένες και έτσι παρέμειναν αδρανείς για πολύ καιρό.

Αργότερα στη φωτογραφία με τράβηξαν ξανά. Έκανα γυμνές φωτογραφίσεις στο στούντιο που εργαζόμουν, αλλά, επειδή δεν είχα άδεια, ο εξοπλισμός του στούντιο κατασχέθηκε. Ήμουν τυχερή που δεν πήραν τις φωτογραφίες μου στο σύστημα που κατάσχεσαν, αλλά η φίλη μου κατέληξε σε μια σοβαρή νομική υπόθεση, κάτι που με έκανε να εγκαταλείψω την ιδέα.

Δεν ξαναξεκίνησα αυτό το έργο μέχρι μόλις το 2019. Οι αντιδράσεις ήταν σκληρές και αποκαρδιωτικές. Πέρα από την κυβέρνηση, ο κόσμος έβλεπε το γυμνό σαν πορνό. Στο Ιράν, όταν μια γυναίκα εργάζεται με γυμνή τέχνη, έχει κάθε είδους νόημα πέραν του καλλιτεχνικού. Για παράδειγμα, είχα πίνακες στον τοίχο του δωματίου μου και ένας ηλεκτρολόγος, που ερχόταν στο σπίτι μας για πολύ καιρό, με το που τους είδε ένιωθε ότι είχε δικαίωμα να με παρενοχλήσει, σκεπτόμενος πως, καθώς είχα ζωγραφίσει γυμνούς πίνακες, πρέπει να αναζητώ ανοιχτές σχέσεις παντού και πάντα! Ή όταν έκανα δημοσιεύσεις στα κοινωνικά δίκτυα, δεχόμουν σεξουαλικά αιτήματα!

Κεραμικό γλυπτό, Homa Ebrahimpour, 15 x 15 x 25 εκ, 2021. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά της καλλιτέχνιδας.

OM: Είμαστε μάρτυρες μιας υπόγειας ή εναλλακτικής καλλιτεχνικής σκηνής στο Ιράν, δεδομένων των περιορισμών σχετικά με την απεικόνιση γυμνού, της θρησκείας, της πολιτικής και των γυναικών;

HE: Μπορώ να σου δώσω ένα παράδειγμα. Υπήρξε μια εποχή που η μουσική στη Μασχάντ αντιμετώπισε παρόμοιες συνθήκες. Το να τραγουδάς ή να παίζεις μουσική δημόσια θεωρούταν έγκλημα. Μερικοί μουσικοί στην Μασχάντ δημιούργησαν έναν υπόγειο χώρο με το όνομα “Το κελί”, όπου έπαιζαν ή και πουλούσαν εισιτήρια και κάναν συναυλίες. Από τον χώρο αυτό προέκυψαν πρόσωπα όπως οι Mohsen Namjoo, Abdolreza Behrouzfar, Navid Arbabi, και άλλοι. Νομίζω πως αυτό το ακούσιο υπόγειο καλλιτεχνικό κίνημα θα συμβεί για κάθε καλλιτεχνικό φάσμα, και εν τέλει, η τέχνη θα βγει από το μέσα έξω.

OM: Πώς έχουν επηρεάσει την αγορά της τέχνης οι μεγάλες οικονομικές δυσχέρειες του Ιράν, ιδιαιτέρως ο πληθωρισμός, η ελλείψεις πόρων και η οικονομική αδικία;

HE: Για εμένα, τα ζητήματα της διαβίωσης και της οικονομίας επισκιάζουν την δυνατότητά μου να συγκεντρωθώ στην τέχνη. Η τέχνη δεν είναι η κορυφαία προτεραιότητά μου, κάτι που ισχύει για πολλούς γύρω μου, εκτός αν έχουν οικογενειακή υποστήριξη ή πολλαπλές δουλειές. Στην Τεχεράνη υπάρχουν κάποιες υψηλές τιμές πωλήσεων και επιτυχημένοι καλλιτέχνες, αλλά αυτό δεν αντανακλά την ευρύτερη καλλιτεχνική αγορά του Ιράν. Η έλλειψη γκαλερί έξω από την Τεχεράνη, οι προκλήσεις για αναδυόμενους καλλιτέχνες και η οικονομική ανασφάλεια έχουν οδηγήσει σε ευρεία αποθάρρυνση προκαλώντας αρκετούς να αναθεωρήσουν τις καλλιτεχνικές τους αναζητήσεις.

Κεραμικό γλυπτό, Homa Ebrahimpour, 33 x 12 x 13 εκ, 2021. Η φωτογραφία είναι ευγενική προσφορά της καλλιτέχνιδας.