Εικόνα: Arzu Geybullayeva

Η συνενοχή στη διαιώνιση της αυταρχικής διακυβέρνησης έχει πολλά πρόσωπα. Η αντιδημοκρατική διακυβέρνηση υποστηρίζεται από πολιτικούς και μεγάλες επιχειρήσεις, καθώς και από ένα αυτάρεσκο οικοσύστημα ΜΜΕ και ένα εκλογικό σώμα το οποίο προσελκύει θερμά αυταρχικές πολιτικές. Στην περίπτωση της Τουρκίας ισχύουν όλα τα παραπάνω. Αυτό έχει προετοιμάσει το έδαφος για τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να μετατρέψει την Τουρκία σε μια ανελεύθερη δυστοπία. Από τις ταξινομήσεις του Freedom House μέχρι τις διεξοδικές αναλύσεις, μπορεί να πει κανείς με σχετική σαφήνεια ότι η Τουρκία έχει καταργήσει οποιοδήποτε πρόσχημα διατήρησης της δημοκρατικής διακυβέρνησης. 

Ο Πρόεδρος Ερντογάν, όμως, και η κυβέρνηση του δεν είναι οι μοναδικοί παράγοντες, που συνέδραμαν στην εδραίωση του δημοκρατικού διαμελισμού της χώρας. Ο κίνδυνος προέρχεται από τους ίδιους κύκλους, που περιφρονούν περισσότερο το καθεστώς του. Τα κατάλοιπα των επικριτών της Τουρκίας αρνούνται σταθερά να τον αμφισβητήσουν με τους ίδιους τρόπους, που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τις απολυταρχικές προτεραιότητες του Ερντογάν. Αποφεύγουν να θέσουν το καθεστώς προ των ευθυνών του εκεί που πρέπει. Αυτό δίνει έδαφος στον Ερντογάν να διαδίδει αφηγήματα, που μετατρέπονται σε κυβερνητικές πολιτικές, οι οποίες, με τη σειρά τους, ενισχύουν την κανονικοποίηση της αυταρχικής διακυβέρνησης. Ουσιαστικά, η αποτυχία των εμπειρογνωμόνων της Τουρκίας, οι οποίοι είναι σε θέση να βοηθήσουν στη διαμόρφωση και κινητοποίηση της κοινής γνώμης να πάρει θέση κατά του κλεπτοκρατικού καθεστώτος του Ερντογάν, έχει βοηθήσει στην εξασφάλιση της μακροβιότητας του.

Η μη αμφισβήτηση του Ερντογάν δεν είναι κάτι περίεργο για τα ΜΜΕ. Ο φόβος προς την κυβέρνηση είναι ευρέως διαδεδομένος και κανείς δεν θέλει να χάσει τη δουλειά του ή να πάει φυλακή, επειδή τόλμησε να ασκήσει κριτική στον Ερντογάν. Η κατηγορία «Feto’cu» είναι ένα καλό παράδειγμα. Ο Ερντογάν δημιούργησε την ταμπέλα Feto'cu στον απόηχο της απόπειρας του πραξικοπήματος του 2016 από το κίνημα Γκιουλέν. Το «Feto», ένα ακρωνύμιο για το “Fetullah Gülen Teror Orgutu” (Τρομοκρατική οργάνωση Φετουλάχ Γκιουλέν), χρησιμοποιείται συχνά από υποστηρικτές της κυβέρνησης για να δυσφημίσει τις φημολογίες και το κοινωνικό καθεστώς των επικριτών του. Μια κατηγορία μπορεί να προκαλέσει μια αστυνομική έρευνα, με επακόλουθο να χάσεις κανείς τη δουλειά του ή ακόμη να πάει φυλακή. Από την αποτυχημένη απόπειρα του πραξικοπήματος, αυτή η μορφή ταμπελοποίησης έχει αποδειχθεί αποτελεσματικός μηχανισμός στα χέρια του καθεστώτος Ερντογάν να αποσιωπήσει καθημερινούς πολίτες. Ως αποτέλεσμα, πολύ λίγα άτομα στη σημερινή Τουρκία είναι πρόθυμα να ασκήσουν κριτική στον Ερντογάν δημοσίως ή ακόμη και ιδιαιτέρως. Καθημερινοί πολίτες φοβούνται ακόμη και να δημοσιεύσουν ή να αναδημοσιεύσουν περιεχόμενο των κοινωνικών δικτύων, καθώς υπάρχουν χιλιάδες άτομα, που έχουν τεθεί υπό αστυνομική επιτήρηση,  ακόμη και για την απλή δημοσίευση μιας κωμικής απεικόνισης του Ερντογάν. 

Από την άλλη, άτομα με δημόσια αναγνώριση, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να σχηματίσουν και να κινητοποιήσουν την κοινή γνώμη, μονίμως τιμωρούνται. Η υπόθεση του σεβαστού φιλάνθρωπου και ακτιβιστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα Οσμάν Καβαλά, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ο Καβαλά συνελήφθη, κατηγορήθηκε και ακολούθως φυλακίστηκε ισόβια μετά από μια σειρά εικονικών δικών. Παρόμοια μοίρα είχε και μέλος του Εργατικού Κόμματος Τουρκίας (TIP) Τσαν Αταλάι, ο οποίος εκλέχθηκε στο κοινοβούλιο τον Μάιο του 2023. Ο Αταλάι φυλακίστηκε τον Απρίλιο του 2022 και καταδικάστηκε σε 18 χρόνια φυλάκισης για τις διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί με κατηγορίες περί «βοήθειας για την ανατροπή της κυβέρνησης».

Στελέχη παραδειγμάτισαν επιτυχώς άτομα με επιρροή, ώστε να αποτρέψουν τους ομολόγους τους από το να νουθετήσουν τον Ερντογάν. 

Δεν έμεινε κανείς να αμφισβητήσει τον Ερντογάν

Στη θέση ενός ζωηρού και επικριτικού Τύπου, που μπορεί να αναφέρει και να αποκαλύψει τη διαφθορά, την παρανομία και την κατάχρηση εξουσίας του καθεστώτος, υπάρχει μια κουλτούρα αυτολογοκρισίας, στην οποία ο λαός μετριάζει την κριτική του προς το κυβερνών κόμμα και την αρχηγία του. Υπάρχει ενεργή επιφυλακτικότητα να καλυφθούν ευαίσθητα θεμάτα και να τεθούν δύσκολες ερωτήσεις ζωτικής σημασίας για το δημόσιο συμφέρον. Οι τοπικές εκλογές της 31ης Μαρτίου είναι ένα καλό παράδειγμα. Τα κοινότοπα ΜΜΕ και σχολιαστές καλύπτουν τις εξελίξεις των εκλογών σαν να επρόκειτο για μια συνηθισμένη ιπποδρομία μεταξύ ανταγωνιστών υποψηφίων σε ένα ελεύθερο και δίκαιο περιβάλλον ενημέρωσης, που λαμβάνει χώρα σε μια δημοκρατική Τουρκία, στην οποία το αποτέλεσμα δεν είναι προκαθορισμένο.

Η πραγματικότητα είναι άκρως διαφορετική: δεν υπάρχει ουσιαστικά καμία κάλυψη των διαφόρων ατόμων —  από επαρχιακούς και περιφερειακούς κυβερνήτες (μη εκλεγμένοι γραφειοκράτες) έως στρατιωτικούς αξιωματικούς και δημόσιους υπαλλήλους — που υποστηρίζουν τους υποψήφιους του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν, οι οποίοι κατεβαίνουν στις εκλογές. Αυτό είναι παράνομο βάσει του τουρκικού νόμου 298 και εμπλέκει κρατικούς αξιωματούχους, που ασκούν πολιτικό ακτιβισμό. 

Ομοίως, υπάρχει ελάχιστη έως καμία κάλυψη του άνισου χρόνου που αφιερώνεται στους υποψηφίους. Ο κρατικός ραδιοτηλεοπτικός φορέας TRT, ο οποίος χρηματοδοτείται από τους φορολογούμενους, έχει αφιερώσει πάνω από 40 ώρες τηλεοπτικού χρόνου στους υποψηφίους του ΑΚΡ και λιγότερο από 30 λεπτά σε ολόκληρη την πολιτική αντιπολίτευση. Αυτό, επίσης, είναι παραβίαση του Νόμου 5767, ο οποίος χρεώνει τον κρατικό φορέα να παραμείνει αμερόληπτος και ανεξάρτητος. Στο μεταξύ, μια ένθερμη κρατική ρυθμιστική αρχή (RTUK) διαβόητη για τη λογοκρισία και τη ρύθμιση του περιεχομένου των ειδήσεων, σιωπά. 

Το προφίλ των υποψηφίων του AKP ενόψει των εκλογών είναι, επίσης, προβληματικό. Ο Μουράτ Κουρούμ του ΑΚP, ο οποίος διεκδικεί να εκδιώξει τον νυν δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, από το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Ο Κουρουμ, ο οποίος τέλεσε Υπουργός Περιβάλλοντος, αντιμετωπίζει πολυάριθμες κατηγορίες σχετικά με αποφάσεις που έλαβε κατά τη διάρκεια της θητείας του ως υπουργός. Μόλις τον Φεβρουάριο του 2024, ο πρώην πρόεδρος δέχθηκε κριτική σχετικά με την έγκριση μιας άδειας λειτουργίας για ένα χρυσωρυχείο όπου μια κατολίσθηση σκότωσε εννέα εργάτες. Όσο τέλεσε υπουργός, ο Κουρούμ ενέκρινε μια αναφορά για την Αξιολόγηση Περιβαλλοντολογικών Επιπτώσεων, παρά τις προειδοποιήσεις των ειδικών για πιθανές κατολισθήσεις και κινδύνους ολίσθησης στις εγκαταστάσεις εξόρυξης. Όμως αυτές και άλλες κατηγορίες δεν αναφέρονται με σαφήνεια ή αρκετά συχνά στους ψηφοφόρους πριν από την ψηφοφορία. Από την άλλη πλευρά, εάν ο αντίπαλος υποψήφιος και τρέχων δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, Ιμάμογλου, είχε κάποιο κρυμμένο μυστικό, ο Τύπος θα βιαζόταν να τα αποκαλύψει. Ο αντίκτυπος της αναφοράς  της διαδικασίας είναι εξαιρετικά καταστροφικός, για να μην αναφέρουμε την κλίμακα παραπληροφόρησης που στοχεύει στους αντίπαλους υποψήφιους.

Αυτή η πρακτική της μη αμφισβήτησης των προηγουμένων ενεργειών των υποψηφίων του AKP ίσχυε πάντα κατά τη διάρκεια των γενικών εκλογών του Μάη του 2023. Τότε, δεν υπήρχε κανένα μέσο να αμφισβητήσει σοβαρά τη νομιμότητα εκλογής του Πρόεδρου Ερντογάν. Το σύνταγμα ορίζει ότι ο πρόεδρος πρέπει να είναι απόφοιτος πανεπιστημίου. Ο Ερντογάν δεν είναι. Με την εξαίρεση μιας χούφτας ειδήσεων, υπήρξε περιορισμένη κάλυψη αυτού του λεπτού ζητήματος, το οποίο είχε τη δυνατότητα να ορίσει τον Ερντογάν ως παράνομο υποψήφιο όχι μόνο στις γενικές εκλογές του Μάη, αλλά καθ΄όλη τη διάρκεια της προεδρίας του από το 2014.

Το περιβάλλον του φόβου, της ατιμωρησίας και του εκφοβισμού των επικριτών αφήνει ελάχιστα έως καθόλου περιθώρια να αμφισβητηθεί όχι μόνο η νομιμότητα της κυβέρνησης, αλλά και άλλα ζητήματα. Η συζήτηση γύρω από την τρομοκρατία, για παράδειγμα, είναι εξ ολοκλήρου εστιασμένη στο Κουρδικό ζήτημα. Υπάρχει άφθονη κάλυψη σχετικά με την στρατιωτική δράση κατά του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο έχει οριστεί ως τρομοκρατική οργάνωση στην Τουρκία και από τους Δυτικούς συμμάχους της, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της ΕΕ. Δεν υπάρχει κάλυψη στην Τουρκία σχετικά με το γιατί η κυβέρνηση παρέχει ενεργή και υλική υποστήριξη στη Χαμάς και το Ισλαμικό Κράτος. Υπάρχει ένα αναδυόμενο σύνολο ερευνών και γραπτών, που καταδεικνύει ξεκάθαρα τη συνενοχή της Άγκυρας στη φιλοξενία της Χαμάς σε τουρκικό έδαφος, επιτρέποντας οικονομικές μεταφορές προς την οργάνωση στη Γάζα και υποστηρίζοντας ενεργά τους ηγέτες της με την έκδοση τουρκικών διαβατηρίων. Το 2016, ο βετεράνος ερευνητής δημοσιογράφος Τσαν Ντουντάρ καταδικάστηκε με την κατηγορία της κατασκοπείας για την αποκάλυψη της μεταφοράς πυρομαχικών προς το ISIS και/ή προς άλλες ριζοσπαστικές ισλαμιστικές ομάδες στη Συρία.

Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα φόβου σύλληψης, ταμπελοποίησης και άλλων μορφών εκδίωξης, ό,τι έχει απομείνει από τα ελεύθερα ΜΜΕ στην Τουρκία συμβάλλει στην κανονικοποίηση της κυβερνητικής ρητορικής όχι μόνο γύρω από τα εσωτερικά ζητήματα, αλλά και ζητήματα με εσωτερικό και παγκόσμιο αντίκτυπο, συμπεριλαμβανόμενης της υποστήριξης της τρομοκρατίας.

Ο Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ), στην περίφημη ομιλία του προς τη νεολαία του έθνους, είπε κάποτε: 

Το πρωταρχικό σας καθήκον είναι πάντα να διατηρείτε και να υπερασπίζεστε την τουρκική ανεξαρτησία και την Τουρκική Δημοκρατία…[και ότι] στο μέλλον, θα υπάρξουν κακοήθεις άνθρωποι εδώ στην πατρίδα και έξω, που θα ελπίζουν να σας αποστερήσουν αυτόν τον θησαυρό…Ω τέκνο του τουρκικού μέλλοντος! Ακόμα και σε αυτές τις καταστάσεις και περιστάσεις, αποστολή σου είναι να συνεφέρεις στην τουρκική ανεξαρτησία και δημοκρατία.

Η αλλαγή κυβέρνησης στην Τουρκία απαιτεί περισσότερα από εκλογές. Απαιτεί έναν καλά ενημερωμένο λαό, με τη δυνατότητα να κάνει συνειδητές επιλογές στην ηγεσία. Αυτή η ενδυνάμωση μπορεί να συμβεί, μονάχα εάν υπάρχει ένας δυναμικός Τύπος, που ανταγωνίζεται να παρέχει ακριβείς, επαληθευμένες και αντικειμενικές ειδήσεις. Το κατά πόσο μπορούν να θέσουν την κυβέρνηση προ των ευθυνών της και να καταβάλουν μια ενισχυμένη προσπάθεια για την απεικόνιση της πραγματικότητας του αυταρχικού βασιλείου του Ερντογάν μένει να το δούμε.