Φωτογραφία: Arzu Geybullayeva

Άτομα με ακτιβιστική δράση της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙΑ+ στο Αζερμπαϊτζάν κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς τα μέλη της κουήρ κοινότητας της χώρας, ιδιαίτερα οι τρανς γυναίκες, νιώθουν ολοένα και πιο ανεπιθύμητα στα μέσα μαζικής μεταφοράς, όπου συχνά βιώνουν περιστατικά παρενόχλησης. Τα μέσα μεταφοράς έχουν μετατραπεί σε χώρο, όπου κυριαρχούν τρανσφοβικές ματιές, παρενόχληση και απειλές βίας. Ωστόσο, ειδικοί λένε ότι τα αναφερόμενα περιστατικά είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.

Ιστορίες παρενόχλησης

Η 19χρονη Karmen υπέστη σεξουαλική παρενόχληση στο μετρό του Μπακού τον Αύγουστο του 2022. Ένας άντρας την παρενόχλησε αγγίζοντάς την μέσα στο τρένο. Σοκαρισμένη από αυτό που συνέβαινε [ο άντρας συνέχισε να τρίβει τα γεννητικά του όργανα αφού την είχε αρπάξει από τη μέση], δεν κάλεσε ούτε ζήτησε βοήθεια. «Μόλις άνοιξαν οι πόρτες [του τρένου] στην επόμενη στάση, πετάχτηκα στην πλατφόρμα και έφυγα χωρίς να κοιτάξω το πρόσωπο του άντρα. Ήταν αηδιαστικό, ένιωσα ναυτία», ανακαλεί η Karmen σε συνέντευξή της στον οργανισμό Nafas (Ανάσα), την Συμμαχία  ΛΟΑΤΚΙΑ+ του Αζερμπαϊτζάν, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που εργάζεται για τα δικαιώματα της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙΑ+ από το 2012.

Η 34χρονη Derya υπέστη σωματική κακοποίηση στα μέσα μαζικής μεταφοράς πριν από μερικά χρόνια. Θυμούμενη την εμπειρία της, η Derya εξηγεί ότι κανείς δεν αντέδρασε σε αυτό που συνέβαινε. Δεν ανέφερε ούτε παραπονέθηκε στις Αρχές από φόβο για αντίποινα. «Είναι σαν να είναι φυσιολογικό. Τότε, δεν είχα αλλάξει πλήρως την εμφάνισή μου και φαινόμουν περισσότερο σαν ομοφυλόφιλος άντρας. Πέρασα αυτή την εμπειρία, απλά επειδή φορούσα σκουλαρίκι», είπε η Derya σε συνέντευξή της στο Global Voices.

Έτσι, οι τρανς γυναίκες συχνά προτιμούν να μην χρησιμοποιούν λεωφορεία ή μετρό για λόγους ασφαλείας και βασίζονται στα ταξί.

Η Derya προτιμά να μένει στο σπίτι, όταν δεν χρειάζεται να βγει για δουλειά, και αποφεύγει εντελώς τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Όταν τα χρησιμοποιεί, επιλέγει ταξί. Σύμφωνα με την ίδια, οι οδηγοί ταξί γνωρίζουν ότι οι τρανς γυναίκες προτιμούν τα ταξί και συχνά χρησιμοποιούν τους ίδιους οδηγούς. Μάλιστα, πληρώνουν πολλές φορές περισσότερο από τη συνηθισμένη χρέωση για αυτόν τον λόγο. «Γι’ αυτό και οι οδηγοί ταξί προτιμούν να δουλεύουν μαζί μας. Έχω δεχτεί κι εγώ παρόμοιες προσφορές, αλλά συχνά χάνω χρόνο περιμένοντας τον ίδιο οδηγό [να ολοκληρώσει την προηγούμενη διαδρομή του], οπότε χρησιμοποιώ το Bolt ή το Uber», εξηγεί η Derya.

Η 23χρονη Hayat Alisoy προτιμά επίσης να μετακινείται με ταξί λόγω της παρενόχλησης στα δημόσια μέσα μεταφοράς. Σε συνέντευξή της στο Global Voices, εξηγεί: «Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν ανάρμοστη γλώσσα για την εμφάνισή μου, κάνουν σεξουαλικές προτάσεις και συμπεριφέρονται επιθετικά προς εμένα. Για να προστατεύσω την ψυχική και σωματική μου υγεία, χρησιμοποιώ συχνά ταξί».

Παρά το γεγονός ότι τα ταξί μπορεί να φαίνονται ως ασφαλής επιλογή, δεν αποτρέπουν πάντα την παρενόχληση κατά των τρανς γυναικών.

Η Derya λέει ότι, μερικές φορές, όταν οι οδηγοί ταξί αντιλαμβάνονται ότι είναι τρανς γυναίκες, αλλάζουν τόνο και γίνονται ανάρμοστοι. Κάνουν ερωτήσεις όπως «Δεν είσαι γυναίκα;» «Πόσο κοστίζεις;» και άλλα παρόμοια. «Αυτό με καταρρακώνει ψυχολογικά. Όταν συμβαίνει, έχουμε δύο επιλογές: είτε να σιωπήσουμε είτε να μιλήσουμε, ειδικά όταν γίνεται επαναλαμβανόμενο. Στην περίπτωση της δεύτερης επιλογής, καταλήγουμε σε σύγκρουση», εξηγεί η Derya.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι οδηγοί ταξί αντιμετωπίζουν συνέπειες για τις πράξεις τους. Ο Tural Yadigar, οδηγός ταξί στο Μπακού, ανέφερε ότι, παρόλο που ο ίδιος δεν είχε προβλήματα με τρανς γυναίκες επιβάτες, άκουσε από έναν συνάδελφό του ότι ένας οδηγός ταξί, που εργαζόταν για ιδιωτική εταιρεία ταξί, δέχτηκε επίπληξη, αφότου έβρισε μια τρανς γυναίκα και αρνήθηκε να τη μεταφέρει. Αφού η πελάτισσα παραπονέθηκε στην εταιρεία και τον μπλόκαρε σε άλλες εφαρμογές ταξί, η βαθμολογία του έπεσε και πλέον δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τον λογαριασμό της εταιρείας.

Κοινές απειλές και παγκόσμιες κατατάξεις

Σύμφωνα με τον Vahid Aliyev, ακτιβιστή για τα δικαιώματα της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙΑ+, που παρακολουθεί στενά τις διακρίσεις και τη βία κατά των τρανς πολιτών στη χώρα, οι κοινές απειλές, που αντιμετωπίζουν οι τρανς γυναίκες στα μέσα μαζικής μεταφοράς, περιλαμβάνουν λεκτική παρενόχληση λόγω φύλου, διακριτική και προσβλητική γλώσσα, σωματική βία, διακρίσεις και περιορισμένη πρόσβαση στα μέσα μεταφοράς. Ο Aliyev σημειώνει ότι, παρόλο που αυτά τα περιστατικά συμβαίνουν τακτικά, μόνο ένα μικρό ποσοστό αυτών αναφέρεται.

«Μόνο μία ή δύο περιπτώσεις δημοσιοποιήθηκαν φέτος. Τα συγκεκριμένα δεδομένα σχετικά με την παρενόχληση είναι πολύ περιορισμένα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα· αντίθετα, η κατάσταση είναι ανησυχητική», εξήγησε ο Aliyev, προσθέτοντας ότι η εχθρότητα προς τις τρανς γυναίκες στα μέσα μαζικής μεταφοράς αυξάνεται επηρεάζοντας αρνητικά την ψυχική τους υγεία και την πρόσβασή τους σε βασικές υπηρεσίες.

Όσα άτομα έχουν επιβιώσει από περιστατικά βίας και παρενόχλησης συχνά διστάζουν να καταγράψουν τα περιστατικά και να παραπονεθούν λόγω της ατιμωρησίας που επικρατεί σε προηγούμενες αναφερόμενες περιπτώσεις, εξηγεί ο Aliyev. «Οι τρανς άνθρωποι δεν πιστεύουν ότι οι Αρχές επιβολής του νόμου θα δείξουν ευαισθησία στο θέμα, θα λάβουν σοβαρά υπόψη τα παράπονά τους ή θα τα αντιμετωπίσουν επαρκώς».

Από νομικής πλευράς, η παρενόχληση σε δημόσιους χώρους δεν ποινικοποιείται στο Αζερμπαϊτζάν. Ο δικηγόρος Samad Rahimli εξηγεί ότι οι δράστες φέρουν ποινική ευθύνη μόνο σε περιπτώσεις παρενόχλησης ανηλίκων. Υπάρχουν τρεις βασικοί τρόποι επίλυσης περιστατικών παρενόχλησης, σημειώνει ο Rahimli. «Η πρώτη επιλογή είναι να πάει ο δράστης στο δικαστήριο. Η δεύτερη επιλογή είναι να αντιμετωπιστεί η παρενόχληση στο πλαίσιο διοικητικού αδικήματος — εάν η παρενόχληση συνέβη σε δημόσιο χώρο, μπορεί να θεωρηθεί μικροχουλιγκανισμός, και ο δράστης μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος για διοικητικό αδίκημα. Η τρίτη επιλογή είναι να παραπονεθούν στα αρμόδια όργανα διαχείρισης των μέσων μαζικής μεταφοράς [Οργανισμός Μεταφοράς Μπακού, Μετρό Μπακού και Σιδηροδρομικός Οργανισμός Αζερμπαϊτζάν]».

Ωστόσο, προσθέτοντας ότι αυτά τα νομικά βήματα είναι χρονοβόρα, ο Rahimli προτείνει ότι μια λύση μπορεί να είναι η αντιμετώπιση της παρενόχλησης στο δρόμο ως ξεχωριστό διοικητικό αδίκημα και ευθύνη. «Οι φορείς υπεύθυνοι για τη διαχείριση των μέσων μαζικής μεταφοράς θα πρέπει να έχουν κάποιον οδηγό για την παρενόχληση ώστε να την αποτρέπουν».

Ο Vahid Aliyev συμφωνεί ότι η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με την παρενόχληση μπορεί να είναι μια λύση, καθώς και η υιοθέτηση ενός επείγοντος νομοσχεδίου κατά των διακρίσεων, η εκπαίδευση των εργαζομένων στα μέσα μαζικής μεταφοράς και των αρχών επιβολής του νόμου σχετικά με την ευαισθησία και, εάν είναι απαραίτητο, η δημοσιοποίηση περιστατικών κακοποίησης. «Το πιο σημαντικό, όμως, είναι να ενισχυθεί η νομική προστασία για να διασφαλιστεί η ασφάλεια της τρανς κοινότητας στο Αζερμπαϊτζάν», προσθέτει ο Aliyev.

Στην Ευρώπη, αρκετές μεγάλες πόλεις, όπως το Λονδίνο, το Βερολίνο, η Βιέννη, η Βαρκελώνη και η Κολωνία, εργάζονται για να διασφαλίσουν ότι τα μέσα μαζικής μεταφοράς θα είναι χωρίς αποκλεισμούς για όλα τα άτομα, αντιμετωπίζοντας τη διαρκώς αυξανόμενη μεροληψία κατά των κουήρ ατόμων, που βασίζονται στα μέσα μεταφοράς.

Υπάρχουν, λοιπόν, παραδείγματα μέτρων που μπορούν να ληφθούν. Ωστόσο, μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν ενδείξεις προθυμίας για αλλαγή από την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν. Αν μη τι άλλο, η κατάσταση γύρω από τα δικαιώματα και την προστασία της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙΑ+ παραμένει ζοφερή στο Αζερμπαϊτζάν. Αυτό αντικατοπτρίζεται σε πρόσφατη έκθεση της ILGA Europe, μιας διεθνούς μη κυβερνητικής οργάνωσης που υποστηρίζει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙΑ+, σύμφωνα με την οποία το Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε την τελευταία θέση στον οργανισμό Rainbow Index για τρία συνεχόμενα χρόνια.