Η 27χρονη Nyibol Mathiang Deng και το παιδί της λαμβάνουν μπισκότα ενέργειας από εθελοντές μετά την άφιξή τους στο συνοριακό σημείο του Νοτίου Σουδάν στο Majok Yinthiou. Φωτογραφία του Peter Caton της Action Against Hunger, χρήση με άδεια.

Του Δρα Charles E. Owubah

Η Nyibol Mathiang Deng ήταν έξι μηνών έγκυος, όταν ένοπλοι εισέβαλαν στο Muglad, το σουδανικό χωριό όπου ζούσε. Φοβούμενη ότι η υπόλοιπη οικογένειά της ήταν νεκρή, κρύφτηκε με την κόρη της. Σύντομα, ξεκίνησαν ένα δύσκολο τετραήμερο ταξίδι με αυτοκίνητο, μοτοσικλέτα και πεζή αψηφώντας επικίνδυνα εδάφη και υπομένοντας καύσωνα. Όταν τελικά έφτασαν στο Majok, στο Νότιο Σουδάν, ανακουφίστηκαν που επανενώθηκαν με την υπόλοιπη οικογένειά τους. Βρέθηκαν όμως αντιμέτωποι με ένα αβέβαιο μέλλον.

Η Nyibol δεν είναι μόνη σε αυτόν τον γολγοθά. Αντίθετα, αποτελεί μέρος ενός πολύ ευρύτερου σχεδίου με εκτεταμένες επιπτώσεις σε ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο.

Ένας ατέρμονος κύκλος στην Αφρική

Λόγω των συγκρούσεων, της κλιματικής αλλαγής και της φτώχειας, εκατομμύρια άνθρωποι στην κεντρική Αφρική είναι παγιδευμένοι σε έναν κλιμακούμενο κύκλο εκτοπισμού. Για παράδειγμα, το Global Voices αναφέρει ότι η ξηρασία στη Σομαλία ωθεί χιλιάδες κλιματικούς πρόσφυγες στον καταυλισμό προσφύγων Νταντάαμπ της Κένυας. Είτε μέσω αναγκαστικού εκτοπισμού είτε μέσω εθελοντικής μετανάστευσης, οι άνθρωποι διασχίζουν τα σύνορα σε αναζήτηση ασφάλειας και ευκαιριών, μόνο και μόνο για να βρουν συνθήκες εξίσου άσχημες ή και χειρότερες από αυτές που διέφυγαν. Η περιοχή μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε μια περιστρεφόμενη πόρτα μετανάστευσης και αντιξοότητας.

Για να απλουστεύσουμε σε μεγάλο βαθμό μια πολύπλοκη κατάσταση, σκεφτείτε ότι σε διάστημα αρκετών ετών, εκτιμάται ότι περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι έχουν φύγει από το Τσαντ για το Σουδάν. Πολλοί δυσκολεύτηκαν να βρουν εργασία. Στη συνέχεια, οι ένοπλες συγκρούσεις στο Σουδάν προκάλεσαν μια κλιμακούμενη ανθρωπιστική κρίση και ίσως τη χειρότερη κατάσταση πείνας στον κόσμο. Ενώ οι ανθρωπιστικές οργανώσεις προσπαθούν να ανακουφίσουν τον πόνο, οι πόροι είναι πολύ περιορισμένοι. Έτσι, ίσως δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι από την έναρξη της τρέχουσας σύγκρουσης τον Απρίλιο του 2023, περισσότεροι από 821.300 άνθρωποι από το Σουδάν έχουν αναζητήσει καταφύγιο στο Νότιο Σουδάν. 

Ωστόσο, το Νότιο Σουδάν αντιμετωπίζει τις δικές του προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένων συγκρούσεων, σοβαρών πλημμυρών και επισιτιστικής ανασφάλειας, που οδήγησαν σε εκτοπισμό εκατομμυρίων ανθρώπων. Μέχρι το τέλος του 2023, οι συνθήκες στο Νότιο Σουδάν προκάλεσαν τον εσωτερικό εκτοπισμό δύο εκατομμυρίων ανθρώπων και τη δημιουργία 2,3 εκατομμυρίων προσφύγων σε γειτονικές χώρες.  Ορισμένοι άνθρωποι, που εγκατέλειψαν το Νότιο Σουδάν, κατευθύνθηκαν στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ).

Εντούτοις, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, οι συγκρούσεις μεταξύ στρατιωτικών δυνάμεων και ανταρτών προκαλούν ανασφάλεια, πείνα και κρίση ψυχικής υγείας. Ως αποτέλεσμα, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τη ΛΔΚ για άλλα μέρη, όπως την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Δυστυχώς, παρόμοια πλήγματα στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία έχουν εκτοπίσει εκατομμύρια ανθρώπους, με πολλούς να μην έχουν πρόσβαση σε βασικά αγαθά όπως τρόφιμα, νερό και στέγη. Ως αποτέλεσμα, πολλοί έχουν εγκαταλείψει την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία για το Τσαντ. Και ο κύκλος συνεχίζεται.

Ένα περίπλοκο πλέγμα εκτοπισμού

Για να είμαστε σαφείς, η συνθήκη αυτή δεν αποτελεί μονό βρόχο. Πρόκειται για ένα περίπλοκο πλέγμα κίνησης προς κάθε κατεύθυνση. Δεν είναι όλες οι μεταναστευτικές ροές συγκρίσιμου μεγέθους ή δεν συμβαίνουν ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, η ροή μεταναστών από το Τσαντ προς το Σουδάν έχει σε μεγάλο βαθμό αντιστραφεί, καθώς η σύγκρουση στο Σουδάν έχει κλιμακωθεί σε ανθρωπιστική καταστροφή. Σήμερα, το Τσαντ φιλοξενεί περίπου ένα εκατομμύριο πρόσφυγες από το Σουδάν, δηλαδή περίπου έναν στους 17 κατοίκους της χώρας.

Ο επαναπατρισμός παίζει επίσης ρόλο. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Νότιο Σουδάν, πολλές οικογένειες μετακόμισαν στο Σουδάν, όπου επικρατούσε σχετική σταθερότητα και υπήρχαν ορισμένες οικονομικές ευκαιρίες, κυρίως στη γεωργία και τη χειρωνακτική εργασία. Στη συνέχεια, όταν ξέσπασε η σύγκρουση στο Σουδάν, περίπου 600.000 άνθρωποι από το Νότιο Σουδάν επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονταν και παιδιά, που δεν είχαν γνωρίσει ποτέ το Νότιο Σουδάν και συχνά δεν είχαν τους τοπικούς οικογενειακούς δεσμούς, που θα τα προστάτευαν και θα τα συντηρούσαν.

Αυτοί οι επαναπατριζόμενοι, μαζί με τους Σουδανούς πρόσφυγες, επιβαρύνουν τις ήδη καταπονημένες βασικές υπηρεσίες, με κίνδυνο να οδηγήσουν σε περαιτέρω συγκρούσεις. Η ανταπόκριση της παγκόσμιας κοινότητας ήταν θλιβερά ανεπαρκής. Το μέγεθος αυτής της κρίσης είναι ανησυχητικό: εκτιμάται ότι επηρεάζει 45 εκατομμύρια ανθρώπους και έχει αυξηθεί κατά 14%.

Ακόμα και όταν χιλιάδες φεύγουν από μια χώρα, εισέρχονται χιλιάδες άλλοι. Ακόμη περισσότεροι είναι οι εσωτερικά εκτοπισμένοι, εντός των συνόρων τους, οι οποίοι δεν μπορούν να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Ορισμένοι άνθρωποι μετακινούνται επανειλημμένα είτε εκτοπιζόμενοι εσωτερικά εντός των συνόρων είτε διασχίζοντας τα σύνορα ως μετανάστες ή πρόσφυγες. Τα όρια δεν είναι σαφή.

Ο ένας κύκλος οδηγεί στον άλλον

Αυτός ο αέναος κύκλος εκτοπισμού τροφοδοτείται από άλλους αλληλένδετους κύκλους. Η κλιματική κρίση είναι κρίση πείνας. Μόνο στο Κέρας της Αφρικής, περισσότεροι από 36 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πληγεί από ξηρασίες, που έχουν μειώσει τις αποδόσεις των καλλιεργειών και έχουν προκαλέσει ελλείψεις τροφίμων. Καθώς επιδεινώνεται η κλιματική αλλαγή, επιδεινώνονται και οι συγκρούσεις, γεγονός που επιδεινώνει την κατάσταση αυτή. Όπως αναφέρεται στο Ψήφισμα 2417 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, πολύ συχνά η πείνα χρησιμοποιείται ως όπλο πολέμου. Παρά το ψήφισμα του ΟΗΕ, βλέπουμε έναν φαύλο κύκλο, όπου οι συγκρούσεις οδηγούν στην πείνα και η πείνα οδηγεί στις συγκρούσεις.

Αυτός ο ατελείωτος κύκλος παραπέμπει σε βαθύτερες συστημικές αποτυχίες, που θέτουν τους πιο περιθωριοποιημένους ανθρώπους στον κόσμο σε ακόμα πιο ευάλωτη θέση.

Ανοίγοντας την πόρτα στην ευκαιρία

Οι έρευνες δείχνουν συνεχώς ότι ότι οι νεοεισερχόμενοι, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών και των προσφύγων, μπορούν να ωφελήσουν τις κοινότητες υποδοχής τους, συμπεριλαμβανομένων των πιθανών οικονομικών κερδών σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Ωστόσο, χωρίς σωστή διαχείριση, η μετανάστευση μπορεί να επιβαρύνει τους τοπικούς πόρους βραχυπρόθεσμα. Ευτυχώς, υπάρχουν αποτελεσματικά μοντέλα για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων και η Ουγκάντα ξεχωρίζει ως πιθανό παράδειγμα για τον κόσμο.

Η Ουγκάντα φιλοξενεί περίπου 1,7 εκατομμύρια πρόσφυγες από περισσότερες από δέκα χώρες. Το ολοκληρωμένο τους πλαίσιο, το σχέδιο ανταπόκρισης προσφύγων της Ουγκάντα (UCRRP), επικεντρώνεται στην ενίσχυση της πρόσβασης στις δημόσιες υπηρεσίες, στην ενίσχυση της αυτοδυναμίας και στην προώθηση της συνύπαρξης με την κοινότητα υποδοχής. Το πλαίσιο αυτό ζητεί επίσης αυξημένη υποστήριξη από αναπτυξιακούς φορείς για την ενίσχυση των κυβερνητικών συστημάτων. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν επίσης μη κερδοσκοπικές οργανώσεις όπως η Action Against Hunger. Η Action Against Hunger έχει βοηθήσει αμέτρητες οικογένειες, που αναζητούν καταφύγιο στην Ουγκάντα, για παράδειγμα, να δημιουργήσουν ρίζες στις νέες τους κοινότητες. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την παροχή γεωργικής κατάρτισης για τις οικογένειες, ώστε να καλλιεργούν τα δικά τους τρόφιμα, την επαγγελματική κατάρτιση και την πρακτική άσκηση για τους νέους, καθώς και εργαστήρια οικονομικού αλφαβητισμού, μεταξύ άλλων προγραμμάτων. Ωστόσο, οι πόροι είναι περιορισμένοι. 

Η παγκόσμια κοινότητα πρέπει επειγόντως να αυξήσει τη χρηματοδότηση της ανθρωπιστικής βοήθειας και να επενδύσει σε αποδεδειγμένα προγράμματα, όπως η κλιματικά έξυπνη γεωργία, που μπορούν να αποτρέψουν τον εκτοπισμό. Ωστόσο, το 2023, οι χώρες που αντιμετωπίζουν κρίσιμα ή και χειρότερα επίπεδα πείνας έλαβαν μόνο το 35 % της αιτούμενης χρηματοδότησης για προγράμματα σχετικά με την πείνα. Με άλλα λόγια, το χρηματοδοτικό κενό για την πείνα κυμαίνεται γύρω στο 65%. Η κατάσταση αυτή θα πρέπει να ανησυχεί όποιον θέλει να ζει σε έναν ειρηνικό και δίκαιο κόσμο.

Η 27χρονη Nyibol Mathiang Deng και το παιδί της λαμβάνουν μπισκότα ενέργειας από έναν εθελοντή μετά την άφιξή τους στο συνοριακό σημείο του Νοτίου Σουδάν στο Majok Yinthiou. Φωτογραφία του Peter Caton της Action Against Hunger, χρήση με άδεια.

Ευτυχώς, το ταξίδι της Nyibol την οδήγησε σε ένα μέρος, όπου μπορεί να κάνει μια νέα αρχή. Η ίδια και η οικογένειά της έχουν μετακομίσει στο Kuajok στο Νότιο Σουδάν με τη βοήθεια εθελοντικών οργανώσεων και ελπίζει να επανέλθει στη γεωργία εκεί, μόλις επιστρέψουν οι βροχές. Παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στην ανασυγκρότηση της ζωής της, η Nyibol παραμένει αποφασισμένη και θαρραλέα. Ωστόσο, χωρίς συστημική αλλαγή και επαρκή χρηματοδότηση, εκατομμύρια άνθρωποι όπως η Nyibol θα παραμείνουν παγιδευμένοι σε έναν αέναο κύκλο εκτοπισμού.