Στιγμιότυπο οθόνης μιας ηλικιωμένης γυναίκας στον καταυλισμό προσφύγων Νταντάαμπ από το ντοκιμαντέρ Radio Dadaab από το Ίδρυμα Περιβαλλοντικής Δικαιοσύνης (EJF), που χρησιμοποιείται με άδεια. 

Στο ντοκιμαντέρ Radio Dadaab, παραγωγής του Ιδρύματος Περιβαλλοντικής Δικαιοσύνης (EJF), η Fardowsa Sirat Gele παρατήρησε: «Το 1991, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στη Σομαλία, οι άνθρωποι έφευγαν να γλιτώσουν από τον πόλεμο. Αυτή τη φορά, όμως, βλέπουμε περισσότερους ανθρώπους να εγκαταλείπουν τη Σομαλία λόγω ξηρασίας».

Ο Sirat, ένας 25χρονος πρόσφυγας δημοσιογράφος από το Νταντάαμπ, τον μεγαλύτερο προσφυγικό καταυλισμό στον κόσμο, που βρίσκεται στην Κένυα, κοντά στα σύνορα με τη Σομαλία, παρέχει μια εικόνα για τις προκλήσεις, που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες στον καταυλισμό. Το ντοκιμαντέρ, το οποίο δημιουργήθηκε κατά την επίσκεψη του EJF στον καταυλισμό, καταγράφει τις εμπειρίες αρκετών προσφύγων και τονίζει πώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα, που επιδεινώνονται από την κλιματική αλλαγή, οδηγούν σε σημαντική αύξηση της μετανάστευσης και του εκτοπισμού. Η έρευνα αποκαλύπτει επίσης τους δεσμούς μεταξύ παγκόσμιας θέρμανσης και των γενεών της κλιματικής μετανάστευσης. 

Προσφυγικός καταυλισμός Νταντάαμπ

Παιδιά στον προσφυγικό καταυλισμό Νταντάαμπ. Φωτογραφία από το EJF, χρησιμοποιείται με άδεια.

Ο προσφυγικός καταυλισμός Νταντάαμπ της Κένυας φιλοξενεί πάνω από 300.000 πρόσφυγες, κυρίως από τη Σομαλία αλλά και από άλλα μέρη της Αφρικής. Ενώ οι κάτοικοι του καταυλισμού έχουν πρόσβαση σε βασικές ανάγκες, όπως φαγητό, εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, εμπόριο και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, η μετακίνησή τους περιορίζεται σε απόσταση 50 χιλιομέτρων από τον καταυλισμό. Δεν επιτρέπεται στους πρόσφυγες να ιδρύσουν μόνιμους οικισμούς και άτομα όπως ο Serat, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στον καταυλισμό, αντιμετωπίζουν βαθιές προκλήσεις ταυτότητας. Η κυβέρνηση της Κένυας δεν εκδίδει πιστοποιητικά γέννησης σε αυτά τα άτομα και η επιστροφή στις χώρες καταγωγής τους για την απόκτηση τεκμηρίωσης δεν αποτελεί επιλογή λόγω του παρατεταμένου πολέμου και των συγκρούσεων στη Σομαλία, που μαίνεται εδώ και δεκαετίες.

Εν τω μεταξύ, το 2022, η κυβέρνηση της Κένυας ψήφισε τον νόμο για τους πρόσφυγες του 2021, ο οποίος ορίζει ότι οι προσφυγικοί καταυλισμοί θα μετατραπούν σε ολοκληρωμένους οικισμούς δημιουργώντας έτσι ευκαιρίες για την ένταξη των προσφύγων στην κοινότητα υποδοχής. Ο νόμος προσφέρει στους πρόσφυγες ελευθερία μετακίνησης, δικαίωμα στην εργασία και πρόσβαση σε χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, μεταξύ άλλων δικαιωμάτων.

Μια εναέρια άποψη του καταυλισμού προσφύγων Νταντάαμπ. Φωτογραφία από το EJF, χρησιμοποιείται με άδεια.

Συνέπειες της κλιματικής κρίσης

Ο αριθμός των εκτοπιζόμενων από τις χώρες τους ανθρώπων αυξάνεται. Μεταξύ 2013 και 2023, τα ακραία καιρικά φαινόμενα προκάλεσαν ετήσιο μέσο όρο σε όλο τον κόσμο 23,6 εκατομμυρίων ανθρώπων εσωτερικά εκτοπισμένων, με τους εσωτερικούς εκτοπισμούς να φτάνουν τα 32,6 εκατομμύρια μόνο το 2022. Η έκθεση μοιράζεται τις επιπτώσεις αυτών των καταστροφικών καιρικών φαινομένων μαζί με ιστορίες κλιματικών προσφύγων πολλών γενεών με δικά τους λόγια, πολλές για πρώτη φορά.

Οι συνέπειες της παγκόσμιας θέρμανσης έγιναν έντονα αισθητές στο Κέρας της Αφρικής, όπου οι Σομαλοί πρόσφυγες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης, παρά το γεγονός ότι δεν συνεισφέρουν σχεδόν καθόλου στις εκπομπές άνθρακα, που τροφοδοτούν την κλιματική κατάρρευση. Το 2019, η Σομαλία είχε κατά κεφαλήν αποτύπωμα άνθρακα μόλις το ένα πέμπτο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ολόκληρη η ήπειρος της Αφρικής συνεισφέρει μόνο περίπου το 3,8% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ταυτόχρονα, η κλιματική μοντελοποίηση αποκαλύπτει ότι ως συντηρητική εκτίμηση, γεγονότα όπως η ξηρασία που έχει εκτυλιχθεί στο Κέρας της Αφρικής είναι 100 φορές πιο πιθανά λόγω της αλλαγής του κλίματος από ανθρώπινο παράγοντα. 

Οι καταστροφικές συνέπειες στις ζωές των ανθρώπων αποδεικνύονται από τον πληθυσμό, που ζει μέσα στον Καταυλισμό Προσφύγων Νταντάαμπ, ο οποίος έχει αναφερθεί ως «υπαίθρια φυλακή», αναφέρει η νέα έκθεση του EJF. Ο καταυλισμός σχεδιάστηκε αρχικά για να φιλοξενήσει 90.000 άτομα, σε μεγάλο βαθμό Σομαλούς πρόσφυγες, που διέφυγαν από τον εμφύλιο πόλεμο του 1991 στη Σομαλία.

Ωστόσο, σύμφωνα με την έκθεση της ΜΚΟ, ο πληθυσμός έχει αυξηθεί από τότε πάνω από τρεισήμισι φορές αυτό το μέγεθος. Μεταξύ 2022 και 2023, το Νταντάαμπ γνώρισε εισροή προσφύγων λόγω ξηρασιών και συγκρούσεων, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός του καταυλισμού να αυξηθεί από 234.000 τον Ιούλιο του 2022 σε 320.000 τον Μάρτιο του 2023.

Το 2024, σοβαρές πλημμύρες σε όλη την Ανατολική Αφρική εκτόπισαν πολλούς Σομαλούς πρόσφυγες αναγκάζοντάς τους να υπομείνουν παρόμοιες κακουχίες σε καταυλισμούς προσφύγων της Κένυας. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του EJF, η ένταση τέτοιων κρίσεων προβλέπεται να κλιμακωθεί χωρίς επείγουσα παρέμβαση και συνεχή υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα.

Η ομάδα του EJF επισκέφθηκε το στρατόπεδο Νταντάαμπ τον Σεπτέμβριο του 2022, μετά τη μεγαλύτερη άφιξη κλιματικών προσφύγων εδώ και δεκαετίες. Όπως αποδεικνύεται στο ντοκιμαντέρ, κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, οι κάτοικοι του Νταντάαμπ είπαν στο EJF πώς η ξηρασία είχε αποδεκατίσει τα βοοειδή τους και κατέστρεψε τις καλλιέργειές τους αναγκάζοντάς τους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να αναζητήσουν καταφύγιο. 

Μια ανύπαντρη μητέρα επτά παιδιών, η Halima Hassan Ibrahim, η οποία ζει με αναπηρίες στο Νταντάαμπ, είπε στη ΜΚΟ: «Είχαμε δέκα αγελάδες και πενήντα κατσίκες. Όλες οι αγελάδες και οι κατσίκες πέθαναν και όλα τα άλλα καταστράφηκαν. Είμαι μητέρα και πατέρας για τα παιδιά μου και δεν έχω τίποτα για αυτά».

Σύμφωνα με το EJF, η κατάσταση έχει επιδεινωθεί σημαντικά από τότε, με πάνω από 23,5 εκατομμύρια ανθρώπους να υποφέρουν από οξεία επισιτιστική ανασφάλεια στην περιοχή στο αποκορύφωμα της ξηρασίας τον Μάιο του 2023. 8,25 εκατομμύρια άνθρωποι στη Σομαλία — σχεδόν ο μισός πληθυσμός της χώρας — χρειάζονται σωτήρια βοήθεια και 43.000 άνθρωποι πέθαναν, με τους μισούς θανάτους να είναι παιδιά κάτω των 5 ετών.

Αντιμετωπίζοντας μαζί αυτή την κρίση

Για την αντιμετώπιση της ξηρασίας, η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση της Σομαλίας ξεκίνησε μια σειρά από πρωτοβουλίες, που χρηματοδοτήθηκαν από την Παγκόσμια Τράπεζα, ύψους 420 εκατομμυρίων δολαρίων, συμπεριλαμβανομένου του Σχέδιο Αστικής Ανθεκτικότητας της Σομαλίας (Nagaad), μέσω του οποίου παρασχέθηκε έκτακτη ανακούφιση και βοήθεια σε μετρητά σε περισσότερα από 400.000 εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα, που έφτασαν σε ήδη υπερτεταμένα αστικά κέντρα όπως Μογκαντίσου, Μπαϊντόα και Γκαρούε.

Ο Steve Trent, Διευθύνων Σύμβουλος και Ιδρυτής του Ιδρύματος Περιβαλλοντικής Δικαιοσύνης, σημείωσε σε ένα email στο Global Voices:

Η σημαντική απώλεια ανθρώπινων ζωών, ο αναγκαστικός εκτοπισμός και η εκτεταμένη ταλαιπωρία που προκλήθηκαν από την κλιματική κρίση, που αποκαλύφθηκαν από την έρευνά μας, είναι μια επιλογή. Κάθε CEO ορυκτών καυσίμων, που δίνει προτεραιότητα στο κέρδος έναντι των ανθρώπων, κάθε παγκόσμιος ηγέτης, που αποτυγχάνει να επιτύχει την επείγουσα αλλαγή που χρειαζόμαστε, επιλέγει ενεργά αυτήν την πορεία. Είναι καιρός να χαράξουμε κάτι άλλο και η διεθνής κοινότητα να δράσει γρήγορα και αποφασιστικά. Ζητούμε το διεθνές νομικό πλαίσιο για την προστασία των προσφύγων να ενσωματώσει και να προστατεύσει τους κλιματικούς πρόσφυγες. Δεν έχουμε χρόνο για χάσιμο όσον αφορά την παγκόσμια απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, τον μετριασμό της παγκόσμιας θέρμανσης και την προάσπιση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσων έχουν πληγεί περισσότερο από την κλιματική κρίση.

Η Fardowsa Sirat Gele, δημοσιογράφος του Radio Gargaar, κατέληξε:

Η αδικία είναι έντονη: όσοι έχουν συμβάλει λιγότερο στις παγκόσμιες εκπομπές είναι οι πρώτοι που χάνουν τα πάντα. Η αγνόηση αυτής της επείγουσας έκκλησης όχι μόνο θα διευρύνει το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών εθνών, αλλά θα τροφοδοτήσει επίσης τις συγκρούσεις, τη φτώχεια και την αστάθεια παγκοσμίως. Οφείλουμε στους πιο ευάλωτους και στις μελλοντικές γενιές να αντιμετωπίσουμε αυτήν την κρίση με τολμηρή δράση και συμπόνια. Μια ενωμένη παγκόσμια απάντηση είναι απαραίτητη, όχι μόνο για τον μετριασμό μελλοντικών ζημιών, αλλά για την υποστήριξη της δικαιοσύνης και της συμπόνιας απέναντι σε αυτήν την επείγουσα πρόκληση. Ας προστατεύσουμε τους πιο ευάλωτους μας και ας διασφαλίσουμε έναν κόσμο, όπου όλοι μπορούν να ευδοκιμήσουν.