Εικονογράφηση: Minority Africa, που χρησιμοποιείται με άδεια.

Αυτό το κείμενο γράφτηκε από την Patricia Namutebi και δημοσιεύτηκε αρχικά από το Minority Africa στις 16 Νοεμβρίου 2024. Αυτή η αναθεωρημένη έκδοση αναδημοσιεύεται παρακάτω ως μέρος συμφωνίας κοινής χρήσης περιεχομένου. Όλα τα ονόματα έχουν αλλάξει για προστασία ταυτοτήτων.

Η Jane Francis δεν γνώρισε ποτέ τον πατέρα της. Όταν ήταν 15 ετών, πήγε με τη μητέρα της για μια συναρπαστική μέρα στην πόλη. Ενώ ήταν εκεί, συνάντησαν μια από τις φίλες της μητέρας της, η οποία αναφώνησε: «Σου μοιάζει πραγματικά!»

«Είναι η αδερφή μου», απάντησε η μητέρα της.

«Βούλιαξε η καρδιά μου», θυμάται η Jane Francis. «Αργότερα, η μαμά μού ζήτησε να το δεχτώ, γιατί δεν μπορούσε να εξηγήσει στους ανθρώπους ότι ήμουν το παιδί της».

Αυτό σόκαρε την Jane Francis, αλλά δεν πίεσε τη μητέρα της για απαντήσεις, καθώς ήταν το μοναδικό μέλος της οικογένειάς της. Μόλις έγινε 17 ετών, η μητέρα τής αποκάλυψε την αλήθεια για τη σύλληψή της: την είχαν βιάσει στο δωμάτιο του ξενώνα. Η μητέρα της Jane Francis υποψιαζόταν ότι ο δράστης ήταν ο άνδρας, που νοίκιαζε το διπλανό δωμάτιο, αλλά εκείνος πάντα το αρνιόταν. Η μητέρα της Jane Francis ήταν 18 ετών τότε.

«Η μητέρα μου ελπίζει ότι μια μέρα θα βάλει να τον συλλάβουν και θα κάνει τεστ DNA», αφηγείται η Jane Francis. «Ζει ακόμα σε άρνηση».

Ο βιασμός είναι ένα από τα πιο κοινά εγκλήματα στην Αφρική. Πρόσφατη έρευνα του Equality Now υπογραμμίζει αρκετά εμπόδια, που αντιμετωπίζουν τα επιζώντα άτομα στην αναζήτηση δικαιοσύνης, συμπεριλαμβανομένων ανεπαρκών νομικών ορισμών, αδύναμης επιβολής του νόμου, μύθων βιασμού της κοινωνίας και κατηγορίας των θυμάτων. Αυτά τα ζητήματα εμποδίζουν πολλές υποθέσεις να φτάσουν στο δικαστήριο, με ακόμη λιγότερες να οδηγούν σε καταδίκες, επιτρέποντας στους περισσότερους δράστες να αποφύγουν την τιμωρία. Κατά συνέπεια, τα επιζώντα άτομα παραμένουν ευάλωτα, χωρίς τόσο τη δικαιοσύνη όσο και τις κρίσιμες υπηρεσίες υποστήριξης που χρειάζονται.

Από τότε που έμαθε για τη σύλληψή της, η Jane Francis παλεύει με την ταυτότητά της. «Δεν ξέρω τον πατέρα μου ούτε τη φυλή μου», λέει.

Δεν αισθάνομαι ότι ανήκω κάπου. Η μητέρα μου λέει ότι σύμφωνα με την κουλτούρα μας είναι ντροπή να έχεις παιδί χωρίς φυλή. Πρέπει να ζω πάντα μεταμφιεσμένη ως αδερφή της.

Θυμάται ένα περιστατικό στο σχολείο, όταν τη ρώτησαν για το επώνυμό της, το όνομα που προέρχεται από μια φυλή:

Κάθε φορά που αναφέρω το όνομά μου, γίνομαι περίγελος, καθώς αυξάνονται τα σχόλια για το πώς δεν έχω φυλή. Γιατί δεν μπορώ να έχω το δικό μου όνομα, αφού δεν ανήκω σε καμία φυλή ή οικογένεια;

Η ανάγκη να γνωρίζει κανείς την καταγωγή του  δεν ήταν ποτέ τόσο σημαντική όσο είναι σήμερα στη χώρα της Ανατολικής Αφρικής. Σε πολλούς πολιτισμούς της Ουγκάντα, τα επώνυμα είναι συχνά πατριαρχικά αντανακλώντας τη γενεαλογία του πατέρα. Αντικατοπτρίζουν εθνοτικές, φυλετικές και οικογενειακές ταυτότητες. Κάθε εθνοτική ομάδα έχει τις δικές της παραδόσεις ονοματοδοσίας και τα επώνυμα μπορούν να δηλώνουν καταγωγή και κοινωνική θέση, κάτι κρίσιμο για την κοινωνική οργάνωση και τις σχέσεις.

Τα επώνυμα διαδραματίζουν επίσης κρίσιμο ρόλο στη νομική ταυτοποίηση, απαραίτητη για έγγραφα όπως πιστοποιητικά γέννησης, εθνικές ταυτότητες και ιδιοκτησία γης.

Η Jane Francis συχνά ονειρευόταν να φύγει από τη χώρα αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες, ελπίζοντας να ξεκινήσει εκ νέου και να δημιουργήσει μια δική της οικογένεια.

Πριν από χρόνια, όταν προσπάθησα να κάνω αίτηση για διαβατήριο στο γραφείο διαβατηρίων εδώ στην Ουγκάντα, είπαν στη μητέρα μου να πάει να πάρει τα στοιχεία του πατέρα μου, ακόμα κι αν ομολόγησε ότι δεν ήξερε πού βρισκόταν.

Αυτή η απαίτηση έχει αλλάξει. Τώρα, τα άτομα δεν χρειάζεται να παρέχουν πατρικές πληροφορίες εάν δεν είναι διαθέσιμες. Με τη δημιουργία της Εθνικής Αρχής Ταυτοποίησης και Εγγραφής (NIRA) το 2015, μιας κυβερνητικής οντότητας που διαχειρίζεται το Εθνικό Μητρώο Ταυτοποίησης της Ουγκάντα, το σύστημα έχει γίνει πιο αυτοματοποιημένο και περιεκτικό.

Ο Michael Muganga, υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων στο NIRA, εξηγεί ότι τα παιδιά, που γεννιούνται από βιασμό ή ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες κατηγοριοποιούνται ως έκθετα βρέφη. «Στη NIRA, αναγνωρίζουμε τα έκθετα βρέφη και σεβόμαστε τα ονόματα, τα οποία χρησιμοποιούν», λέει. Ο όρος αναφέρεται σε ένα εγκαταλελειμμένο παιδί και χρησιμοποιείται σε επίσημα έγγραφα, που σχετίζονται με την ευημερία του παιδιού, την υιοθεσία ή την ιθαγένεια, όταν η ταυτότητα των γονέων είναι άγνωστη ή έχουν παραιτηθεί από τα δικαιώματά τους.

Ο Muganga συμβουλεύει τα αιτούντα άτομα να εξετάσουν προσεκτικά το έντυπο ταυτότητας. «Υπάρχει μια ενότητα, που λέει «άγνωστος πατέρας». Κάθε θύμα βιασμού ή ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης θα πρέπει να σημειώσει αυτό το πλαίσιο», εξηγεί.

Ωστόσο, κατά την εξέταση του εντύπου αίτησης, διαπιστώθηκε ότι, ενώ υπάρχει η επιλογή «άγνωστος πατέρας», επιτρέποντας τη συμπλήρωση της φόρμας, δεν υπάρχει αντίστοιχη επιλογή για «άγνωστη μητέρα», αφήνοντας ορφανά ή χωρίς μητέρα άτομα χωρίς μονοπάτι προσφυγής.

Επιπλέον, άτομα, που έχουν περάσει από τις προσωπικές συνεντεύξεις στο NIRA, περιγράφουν μια διαφορετική εμπειρία. Κατά τη συμπλήρωση της ηλεκτρονικής αίτησης διαβατηρίου, πρέπει να παρέχουν εκτενείς γονικές λεπτομέρειες, όπως φυλή, πατρικό όνομα της μητέρας και πληροφορίες σχετικά με τον τόπο γέννησης των γονέων τους, συμπεριλαμβανομένου του χωριού, της κομητείας και της υποκομητείας.

Για την επαλήθευση εθνικότητας Ουγκάντα, όταν τους ζητείται να έρθουν για φυσική συνέντευξη, η οποία περιλαμβάνει επίσης λήψη φωτογραφίας και δακτυλικών αποτυπωμάτων, τα αιτούντα άτομα δέχονται επίσης πρόσθετες ερωτήσεις, συμπεριλαμβανομένων όσων σχετίζονται με τη μητρική τους γλώσσα. Εάν ένα άτομο δυσκολεύεται να μιλήσει άπταιστα ή υποδείξει ότι δεν τη μιλάει για διάφορους λόγους, αναφέρθηκε ότι τους είπαν να φέρουν έναν συγγενή τους για να επιβεβαιώσουν την ταυτότητά τους.

Σύμφωνα με τον Muganga, για να διευκολυνθεί η λήψη επίσημων εγγράφων, οι οργανώσεις, που εργάζονται με παιδιά άγνωστης καταγωγής, θα πρέπει να φέρουν δικαιολογητικά, όπως εκθέσεις της αστυνομίας, όταν επεξεργάζονται στοιχεία ταυτότητας για έκθετα βρέφη.

Η Stella Anam, διευθύντρια του Δικτύου Θυμάτων και Παιδιών Πολέμου (WVCN) στη Βόρεια Ουγκάντα, ίδρυσε την οργάνωσή της για να βοηθήσει στην επανεγκατάσταση γυναικών και παιδιών, που επλήγησαν από τη σύγκρουση του Στρατού Αντίστασης του Κυρίου (LRA), ενός συνεχιζόμενου κινήματος εξέγερσης κατά της κυβέρνησης της Ουγκάντα, ​​που έχει εκτοπίσει εκατομμύρια ανθρώπους και προκάλεσε πάνω από 100.000 θανάτους, σύμφωνα με εκτιμήσεις των Ηνωμένων Εθνών. Αυτή η σύγκρουση έχει εκτοπίσει εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά και άφησε πολλά ορφανά. Το WVCN βοηθά αυτά τα παιδιά, πολλά από τα οποία δεν μπορούν να εντοπίσουν την πατρότητά τους, με την εγγραφή και την απόκτηση εγγράφων ταυτότητας.

Μια πρόκληση, που αντιμετωπίζει η οργάνωση, είναι ότι, παρά την υποβολή των απαραίτητων εγγράφων, οι αξιωματούχοι του NIRA εξακολουθούν να ρωτούν αυτά τα παιδιά για την ταυτότητα και τις φυλές των πατέρων τους. Η Anam σημειώνει ότι, ενώ μια συνάντηση το 2023 με ορισμένους αξιωματούχους του NIRA οδήγησε σε ορισμένες βελτιώσεις, το ζήτημα παραμένει επίμονο.

Η Aciro Sandra ήταν τεσσάρων ετών, όταν έμαθε ότι γεννήθηκε στο Νότιο Σουδάν, όπου οι γονείς της ήταν αιχμάλωτοι υπό τον LRA, με επικεφαλής τον Τζόζεφ Κόνυ. Χρόνια αργότερα, όταν έκανε αίτηση για ταυτότητα, δίστασε να δώσει τα στοιχεία του πατέρα της.

«Φοβόμουν να χρησιμοποιήσω το όνομά του λόγω της καταγωγής του», λέει. Ο πατέρας της είχε μετατραπεί από κρατούμενος σε διοικητής του LRA. Το 2004, η οικογένειά της απελευθερώθηκε και εγκαταστάθηκε στην πόλη Γκούλου, μια πόλη στη Βόρεια Ουγκάντα. Σήμερα, τα έγγραφά της φέρουν τα στοιχεία του πατέρα της, αν και ζει σε μια νέα πόλη, όπου κανείς δεν γνωρίζει το παρελθόν του πατέρα της.

Από τότε που επέστρεψαν στην πατρίδα, θύματα όπως η Sandra αντιμετωπίζουν στίγμα, έμφυλη βία και απόρριψη.

Επιπλέον, τα θύματα, ειδικά τα παιδιά, εξακολουθούν να υποφέρουν από τραύματα και η απόρριψη από τις φυλές τους οδηγεί σε μια σημαντική πρόκληση ταυτότητας, προσθέτει η Anam.

Μία από τις δικαιούχους της πρωτοβουλίας της Anam μοιράζεται την εμπειρία της:

Ακόμα κι αν είμαι θύμα, δεν μπορώ να μιλήσω για βιασμό. Είναι ταμπού εδώ, ίσως και να μην παντρευτώ ποτέ εξαιτίας αυτού.

Η Jane Francis εξακολουθεί να παλεύει με το τραύμα της εμπειρίας της μητέρας της. Λαχταρά ένα σύστημα δικαιοσύνης στην Ουγκάντα, ​όπου θα λογοδοτούν οι δράστες και θα υποστηρίζονται τα θύματα αντί να ντροπιάζονται.

Μερικές φορές, όταν οι γυναίκες αναφέρουν περιπτώσεις βιασμού, αντ’ αυτού κατηγορούνται ότι είναι ασύστολες ή ότι με κάποιο τρόπο επέτρεψαν τη βία, κάτι που απέχει πολύ από την αλήθεια», λέει, με εμφανή την απογοήτευσή της.

Η Mary Nakiranda, δικηγόρος της FIDA Uganda, εξηγεί ότι δεν υπάρχει ειδικός νόμος για τα έκθετα βρέφη: θεωρούνται όπως όλα τα άλλα παιδιά. «Δεδομένου ότι είναι αποτέλεσμα βιασμού, οι οικογένειες και οι κοινωνίες πρέπει να τα αποδεχτούν όπως είναι», λέει. Και προσθέτει: «Εάν τα θύματα γνωρίζουν την ταυτότητα των υπευθύνων, θα πρέπει να το αναφέρουν στην αστυνομία ή σε οργανισμούς όπως η FIDA Uganda, η οποία μπορεί να κάνει τεστ DNA για να αποδείξει την καταγωγή τους. Οι πατέρες όχι μόνο θα αναλάβουν την ευθύνη, αλλά και θα κατηγορηθούν για το έγκλημα».

Η Jane Francis, εν τω μεταξύ, κρατά αποστάσεις από τους άντρες. «Ακόμα με στοιχειώνει η ιστορία της μαμάς μου. Δεν νιώθω ασφαλής δίπλα στους άντρες», παραδέχεται. «Ο μεγαλύτερος φόβος μου είναι να κάνω παιδιά. Ανησυχώ για το πώς θα ήταν η ζωή τους (από άποψη ταυτότητας)».