Χιλιάδες διαδηλωτές ενώθηκαν με μια ομάδα φοιτητ(ρι)ών ακτιβιστ(ρι)ών, που εισέβαλαν στην αυλή της νομοθετικής έδρας του Χονγκ Κονγκ στις 27 Σεπτεμβρίου 2014. Εικόνα από το inmediahk μέσω Flickr CC: BY-NC 2.0.

Μια δεκαετία αργότερα, φαίνεται σχεδόν αδιανόητο ότι ένας αυτοκινητόδρομος με πέντε λωρίδες στο κέντρο της πόλης στο Χονγκ Κονγκ, γεμάτος κίνηση μέρα και νύχτα, θα μπορούσε να είχε μείνει κατειλημμένος από διαδηλωτές για 79 ημέρες.

Το φθινόπωρο του 2014 ήταν μια μοναδική στιγμή να περπατήσεις στον κεντρικό δρόμο του Χονγκ Κονγκ. Το κίνημα «Occupy Central», γνωστό και ως «Κίνημα της Ομπρέλας», ξεκίνησε ως έκκληση για εκλογική μεταρρύθμιση για την καθολική ψηφοφορία του Νομοθετικού Συμβουλίου της πόλης (2016) και του Διευθύνοντος Συμβούλου (2017), μια υπόσχεση εγγεγραμμένη στον Βασικό Νόμο της πόλης, που το Πεκίνο δεν κατάφερε να τιμήσει.

Στα χρόνια που πέρασαν, το κίνημα άφησε ανεξίτηλο σημάδι στην πόλη και αναμόρφωσε τις ζωές όλων των κατοίκων της.

Πώς άλλαξε το κίνημα τους πολίτες του Χονγκ Κονγκ; Και πώς βλέπουν τις αλλαγές που έχει περάσει η πόλη τους;

Μερικοί πρώην ακτιβιστές και ακτιβίστριες και δύο εκπαιδευτικοί, που έχουν πλέον συμβιβαστεί με το αλλαγμένο πολιτικό τοπίο του Χονγκ Κονγκ, μίλησαν με το Global Voices για αυτό το θέμα. Οι συνεντεύξεις διεξήχθησαν τηλεφωνικά στα αγγλικά και τα άτομα ζήτησαν να τηρηθεί ανωνυμία λόγω ανησυχιών για την ασφάλειά τους. 

Άτομο πρώην ακτιβιστής εξήγησε πώς άλλαξε από το κίνημα υπέρ της δημοκρατίας το 2014:

Σε προσωπικό επίπεδο, το Κίνημα Ομπρέλα (…) επηρέασε την πορεία της ζωής και της σταδιοδρομίας μου με τρόπους που αισθάνομαι ακόμα και σήμερα.

Παρόλο που γεννήθηκα στο Χονγκ Κονγκ, ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα σαν πολίτης του Χονγκ Κονγκ. Αυτές ήταν οι μέρες που το κουρασμένο παλιό στερεότυπο των ανθρώπων του Χονγκ Κονγκ ως απολιτικών, υλιστικών και ιδιοτελών εξακολουθούσε να είναι αξιόπιστο. Ωστόσο, όλα τα άτομα που συνάντησα στους χώρους κατάληψης ήταν βαθιά αφοσιωμένα, δημιουργικά, παθιασμένα και αφοσιωμένα στο να κάνουν την πόλη που αγαπούσαν ένα πιο ελεύθερο, πιο δίκαιο, πιο ανοιχτό μέρος. Ήταν μια πλευρά του Χονγκ Κονγκ που είδα λίγο πριν, αλλά ήταν πάντα εκεί, ακριβώς κάτω από την επιφάνεια.

Ενώ οι διαδηλώσεις της Ομπρέλας απέτυχαν να αλλάξουν το πολιτικό σύστημα στο Χονγκ Κονγκ, η αποφασιστικότητα και η επιθυμία για αλλαγή εξερράγησαν πέντε χρόνια αργότερα το 2019, καθώς 2 εκατομμύρια διαδηλωτές – σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού – βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν ενάντια σε μια τροπολογία στο νομοσχέδιο έκδοσης της πόλης, που επεκτείνει τον μηχανισμό για τις μεταφορές φυγόδικων σε περιοχές όπως η Ταϊβάν, η ηπειρωτική Κίνα και η Βόρεια Κορέα. Εν μέσω αστυνομικής καταστολής, οι διαδηλώσεις κατά της έκδοσης κατά της Κίνας εξελίχθηκαν αργότερα σε ένα κίνημα υπέρ της δημοκρατίας, που απαιτούσε καθολική ψηφοφορία, την ανεκπλήρωτη ατζέντα των διαδηλώσεων της Ομπρέλας.

Οι διαμαρτυρίες ήταν πιο αποκεντρωμένες από τα προηγούμενα κινήματα, οδηγώντας σε σκληρή καταστολή και την εισαγωγή του Νόμου Εθνικής Ασφάλειας (NSL) το 2020. Αυτός ο νόμος, ο οποίος ποινικοποιεί πράξεις απόσχισης, ανατροπής, τρομοκρατίας και συμπαιγνίας με ξένες δυνάμεις και δημιουργεί μια εθνική επιτροπή ασφαλείας, που εποπτεύεται και είναι υπόλογη στην κεντρική κινεζική κυβέρνηση, έχει ουσιαστικά καταστείλει όλες τις φωνές, που επικρίνουν το Χονγκ Κονγκ και την κυβέρνηση του Πεκίνου και υπονόμευσαν την αυτονομία της πόλης.

Αυτές οι αλλαγές στο πολιτικό τοπίο έχουν επηρεάσει βαθιά τους δημόσιους τομείς της πόλης, ιδιαίτερα τον τομέα της εκπαίδευσης. Επί του παρόντος, ένα σημαντικό μέσο κοινωνικού ελέγχου είναι η εκπαίδευση. Εκπαιδευτικός δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και πρώην ακτιβιστής είπε σε συνέντευξή του στο Global Voices:

Το πρόγραμμα σπουδών αλλάζει συνεχώς τώρα. Είναι δύσκολο να συμβαδίζεις.

Οι περισσότερες αναθεωρήσεις στο πρόγραμμα σπουδών στοχεύουν να ενσταλάξουν περισσότερες «πατριωτικές» αξίες στις επόμενες γενιές των πολιτών του Χονγκ Κονγκ. 

Εκπαιδευτικός δημοτικού σχολείου είπε:

Πρέπει να δίνω βαθμούς για «πατριωτισμό» τώρα. Πρέπει να αξιολογώ την αγάπη των μαθητ(ρι)ών για την πατρίδα. Δεν συμφωνώ με αυτές τις νέες πολιτικές και δεν νομίζω ότι είναι ωφέλιμο για τους μαθητές να σκέφτονται με αυτόν τον τρόπο. Θα ήθελα να τους μιλήσω για το πώς εμπλουτίζονται διαφορετικοί πολιτισμοί και τι μπορούμε να μάθουμε από άλλες κοσμοθεωρίες. Αλλά δεν έχω άλλη επιλογή, αν θέλω να κρατήσω τη δουλειά μου.

Το άτομο ανησυχούσε για τις αρνητικές επιπτώσεις της πατριωτικής αγωγής στους μαθητές του νηπιαγωγείου και του δημοτικού, καθώς είναι πολύ μικρά για να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα της εθνικής ταυτότητας και τείνουν να αφαιρούν μόνο την πιο απλουστευμένη εκδοχή του «εμείς είμαστε υπέροχοι, οι άλλοι είναι τρομεροί».  

Η αμφιλεγόμενη πολιτική κατάσταση είναι επίσης έντονα αισθητή στα πανεπιστήμια. Η έρευνα ευαίσθητων θεμάτων όπως οι κοινωνικοπολιτικές τάσεις στην Κίνα είναι πλέον τόσο επικίνδυνη, που ακαδημαϊκοί και φοιτητές επιλέγουν να αυτολογοκριθούν για να αποφύγουν τις επιπτώσεις. Παλαιότερα ισχυρά φοιτητικά συνδικάτα, που είχαν κεντρικό ρόλο στην κινητοποίηση των διαδηλωτών, έχουν εξαρθρωθεί και στα οκτώ πανεπιστήμια του Χονγκ Κονγκ. Χώροι ελεύθερης έκφρασης στην πανεπιστημιούπολη, όπως οι «τοίχοι της δημοκρατίας» – πίνακας για το φοιτητικό πλήθος για να δημοσιοποιεί απόψεις και αφίσες – έχουν καθαριστεί. 

Καθώς το «καθεστώς ασφαλείας» διείσδυσε στο κοινωνικό σύστημα, πολλοί κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την πόλη εντελώς, παρά την αγάπη τους για την πόλη.

Καθώς η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου εισήγαγε ένα βρετανικό εθνικό (υπερπόντιο) σύστημα βίζας τον Ιανουάριο του 2021 για να βοηθήσει τους πολίτες του Χονγκ Κονγκ, που γεννήθηκαν πριν από την παράδοση του 1997 της πρώην βρετανικής αποικιακής πόλης στην Κίνα για να εγκατασταθούν στο Ηνωμένο Βασίλειο, περισσότεροι από 209.000 πολίτες υπέβαλαν αίτηση για βίζα, με 150.400 άτομα να επανεγκαθίστανται στο Ηνωμένο Βασίλειο από τον Αύγουστο του 2024.

Η κινητήρια δύναμη πίσω από την έξοδο είναι πρωτίστως πολιτική. Ένας ακτιβιστής, που είχε εγκατασταθεί στο εξωτερικό για αρκετά χρόνια, εξήγησε γιατί οι συνομήλικοί του κατέληξαν να εγκαταλείψουν την πόλη:

Είναι λυπηρό, αλλά δεν μπορούμε να αλλάξουμε την πραγματικότητα. Ο χώρος για την αλλαγή έχει εξαφανιστεί και πολλοί έχουν παραιτηθεί. Έχουν χάσει την ελπίδα τους.

Ωστόσο, πολλοί δεν μπορούν να φύγουν οριστικά είτε λόγω χρημάτων είτε λόγω ευκαιριών εργασίας είτε λόγω οικογενειακών υποχρεώσεων. Ένας πρώην ακτιβιστής είπε:

Νιώθω ότι δεν μπορώ να αναπνεύσω πια στην πόλη. Αγωνίστηκα όσο μπορούσα για τις πολιτικές μας ελευθερίες. Δεν νιώθω πια ότι η πόλη είναι το σπίτι μου και δεν θέλω να μείνω. Αλλά μέχρι στιγμής, δεν μπορούσα να πείσω τον πατέρα και την αδερφή μου να μετακομίσουν και δεν θέλω να τους αφήσω.

Υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθμός των μεταναστών μεσαίας τάξης του Χονγκ Κονγκ έφτασε το μισό εκατομμύριο το 2023, στο βαθμό που η κυβέρνηση της πόλης πρέπει να εισάγει προσωπικό από την ηπειρωτική Κίνα για να αντισταθμίσει τη μετανάστευση. Ωστόσο, ο μη κινεζικός πληθυσμός, ο οποίος είναι ο μισός από ό,τι ήταν το 2019, άργησε να αναπληρωθεί. Η πόλη γίνεται ολοένα και πιο ομοιογενής, καθώς οι διεθνείς επιχειρήσεις και οι ΜΚΟ αναζητούν λιγότερο αμφιλεγόμενα βοσκοτόπια. Οι δρόμοι του Central, που κάποτε έσφυζαν από ξένους από όλο τον κόσμο, τώρα αντηχούν με συνομιλίες κυρίως στα μανδαρίνικα κινέζικα. 

Πριν από το 2020, το Χονγκ Κονγκ ήταν μια πόλη με μακρά ιστορία πολιτικής ανυπακοής. Οι 79 ημέρες ειρηνικών διαδηλώσεων στο κέντρο της πόλης το 2014 δεν υπονόμευσαν το καθεστώς του Χονγκ Κονγκ ως Ασιατικού Χρηματοοικονομικού Κέντρου, καθώς ο κόσμος ήλπιζε για θετικές αλλαγές. Τώρα, δεν υπάρχουν διαμαρτυρίες και υπάρχει μικρή δημόσια διαφωνία και η πόλη έχει χάσει το ήθος της ως ανοιχτής κοινωνίας.