Φωτογραφία: Magno Borges/Agência Mural

Αυτό το κείμενο είναι των Ana Beatriz Alves, Egberto Santana, Isabela Alves, Kethilyn Mieza και του Paulo Talarico και δημοσιεύθηκε αρχικά στις 8 Μαρτίου 2024 στον ιστότοπο της Agência Mural. Αναπαράγεται στο Global Voices με επεξεργασίες στο πλαίσιο συμφωνίας για κοινή χρήση περιεχομένου.

Το Σάο Πάολο βίωσε μια ιστορική κίνηση στις δημοτικές εκλογές του 2020. Τέσσερις μαύρες γυναίκες εξελέγησαν δημοτικές σύμβουλοι. Σε διάστημα 72 ετών, η πρωτεύουσα του Σάο Πάολο είχε εκλέξει συνολικά μόνο έξι μαύρες δημοτικές συμβούλους.

Η αναλογία μεταξύ των 55 δημοτικών συμβούλων του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης, της μεγαλύτερης στη Βραζιλία, εξακολουθεί να είναι κάτω από την εκπροσώπηση του πληθυσμού. Στο Σάο Πάολο, κάθε δέκα δημοτικούς συμβούλους, δύο είναι γυναίκες. Όταν εξετάζεται ολόκληρη η μητροπολιτική περιοχή, ο μέσος όρος πέφτει σε μία γυναίκα σύμβουλο ανά δέκα δημοτικούς συμβούλους.

Όσον αφορά άλλους δήμους, η κατάσταση φαίνεται ακόμα πιο δύσκολη· μόνο τρεις από τις 39 πόλεις του Μεγάλου Σάο Πάολο έχουν γυναίκες δημάρχους.

Σύμφωνα με την πλατφόρμα TSE Mulheres του Ανωτάτου Εκλογικού Δικαστηρίου, οι γυναίκες αποτελούν περισσότερο από το μισό (52%) του εκλογικού σώματος της Βραζιλίας. Ωστόσο, ο αριθμός των ψήφων που έλαβαν γυναίκες υποψήφιες ήταν 33%, εκ των οποίων το 15% εξελέγη μεταξύ 2016 και 2022.

Λίγους μήνες πριν από τις νέες εκλογές στους 5565 δήμους της Βραζιλίας, το Agência Mural συνομίλησε με δημοτικούς συμβούλους, κοινοτικούς ηγέτες και ειδικούς για το γιατί είναι τόσο δύσκολο για τις γυναίκες, ειδικά στις περιφέρειες, να εισέλθουν στην πολιτική θεσμικά. Συζητήθηκε επίσης το θέμα για τις διαδρομές όσων κατάφεραν να φτάσουν στη Νομοθετική Αρχή.

Κίνημα αλλαγής

Η 30χρονη Luana Alves έζησε στο Γκραζαού, στη νότια περιοχή του Σάο Πάολο, και είναι εκπαιδευτικός και εργαζόμενη στον τομέα της υγείας. Εξελέγη στην πρωτεύουσα του Σάο Πάολο με 37.550 ψήφους και έφερε στο πόστο της ζητήματα, που ήταν ήδη μέρος της προσωπικής της ζωής.

«Καταλαβαίνω ότι είμαι μέρος ενός ιστορικού κινήματος αλλαγής στον κόσμο. Τα πράγματα δεν αλλάζουν από τη μία γενιά στην άλλη. Υπάρχουν πολλές διαδικασίες για να σπάσει η σχέση με το σύστημα», αναφέρει η δημοτική σύμβουλος Luana.

Η είσοδός της στην πολιτική παρακινήθηκε από όσα ζούσε στο σπίτι. Η μητέρα της ήταν κοινωνική λειτουργός, ενώ ο πατέρας της φυλακίστηκε κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας (1964-1985), επειδή ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Βραζιλίας, και το καθεστώς τον θεωρούσε «υπονομευτικό». Και οι δύο συμμετείχαν σε λαϊκές οργανώσεις.

«Το να βλέπω αυτούς τους αγώνες με εκπαίδευσε θετικά», δηλώνει. Σε ηλικία 19 ετών, εντάχθηκε στο PSOL (Κόμμα Σοσιαλισμού και Ελευθερίας) και τον επόμενο χρόνο ξεκίνησε να σπουδάζει στο USP (Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο), από όπου αποφοίτησε ως ψυχολόγος με εξειδίκευση στη Συλλογική Υγεία και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα.

Στη διάρκεια των σπουδών της, γνώρισε διάφορους συλλόγους από μαύρα και φοιτητικά κινήματα, που υποστήριζαν τις φυλετικές ποσοστώσεις για μαύρους, μιγάδες και αυτόχθονες φοιτητές.

Η Luana θεωρεί τη Νομοθετική Αρχή ως έναν χώρο, που παραμένει «πολύ φαλλοκρατικός» και υπερασπίζεται τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης.

«Γνωρίζω τα όρια αυτού του χώρου και ότι τα πράγματα δεν λύνονται μόνο εκεί. Οι μεγάλες ιστορικές αλλαγές συνέβησαν πάντα μέσα από μεγάλα, μαζικά κινήματα. Πρέπει να οργανωθούμε συλλογικά για να μη νιώθουμε μόνοι στη μάχη», υποστηρίζει.

Η 40χρονη δημοτική σύμβουλος Elaine Mineiro από το Quilombo Periférico εξελέγη επίσης το 2020 στο Σάο Πάολο με 22.742 ψήφους.

Ως εκπαιδευτικός και στρατιώτης πολιτιστικών κινήματων στις περιφέρειες, αποκαλύπτει ότι η πρώτη της σχέση με την πολιτική ήταν μέσα από το μαύρο κίνημα και τη μητέρα της, που δρούσε στην καθολική εκκλησία της γειτονιάς όπου μεγάλωσε, Cidade Tiradentes, στην ανατολική περιοχή του Σάο Πάολο. «Η εκκλησία ήταν ο πρώτος χώρος όπου άκουσα για φυλετικούς κανόνες, και κάποια στιγμή συνδέθηκε με την ιστορία ορισμένων κομμάτων και πολιτικών ομάδων, όπως η Uneafro (Ένωση Πυρήνων Λαϊκής Εκπαίδευσης για Μαύρες/ους και για Εργατική Τάξη)», θυμάται.

Σχετικά με την πρώτη θητεία, οι δημοτικές σύμβουλοι δηλώνουν ότι είναι ένας διαρκής αγώνας για αναγνώριση, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά εμπόδια και προκαταλήψεις. Ένα παράδειγμα ήταν η καταστολή του δημοτικού συμβούλου Camilo Cristófaro, ο οποίος εξετάστηκε για ρατσιστική ομιλία στην ολομέλεια.

Σε γενικές γραμμές, οι δημοτικές σύμβουλοι αναφέρουν ότι στηρίζονται μεταξύ τους ως μαύρες γυναίκες για να αντισταθούν και να συνεχίσουν τη δουλειά τους. Επίσης, τονίζουν ότι, για να επέλθουν αλλαγές, απαιτείται συλλογική και λαϊκή οργάνωση, όπως έκαναν οι πρόγονοί τους την εποχή της δουλείας στη Βραζιλία.

«Οι [προκάτοχοί μας] μας δίδαξαν εδώ και πολύ καιρό ότι οι χώροι όπου νιώθουμε άνετα είναι ανάμεσά μας. Οι μαύρες γυναίκες πρέπει να βρίσκουν τεχνολογίες προστασίας και φροντίδας μεταξύ τους», καταλήγει η Elaine.

Μια γυναίκα ανά 10 συμβούλους στο Μέγα Σάο Πάολο | Φωτογραφία: Magno Borges/Agência Mural

Χωρίς δημοτικές συμβούλους

Μεταξύ των τοπικών εκλογών του 2016 και του 2020, ο αριθμός των γυναικών δημοτικών συμβούλων αυξήθηκε στις πόλεις της μητροπολιτικής περιοχής, αν και ελάχιστα: εκλέχθηκαν 71 γυναίκες, που αντιπροσωπεύουν αύξηση 26%. Αυτό αντιστοιχεί μόλις στο 10% του συνόλου των εδρών στα δημοτικά συμβούλια των 39 πόλεων της περιοχής.

Ο δήμος Κοτία δεν εκλέγει γυναίκες από τη δεκαετία του '80. Σήμερα, σε δέκα δήμους δεν υπάρχουν δημοτικές σύμβουλοι, παρόλο που περισσότερο από το μισό του πληθυσμού είναι γυναίκες.

Με σχεδόν μισό εκατομμύριο κατοίκους, ο Μαουά είναι ένας από αυτούς τους δήμους χωρίς γυναίκες.

Η 20χρονη Maria Clara Ribeiro είναι μια νεαρή καλλιτέχνις, που συμμετέχει στην πολιτική και ζει στη συνοικία Σερκέιρα Λέιτε, στις περιφέρειες της πόλης. Είναι μέλος της UP (Λαϊκής Ενότητας) και του Κινήματος Γυναικών Όλγα Μπενάριο, που εργάζεται κυρίως με θύματα ενδοοικογενειακής βίας και οργανώνει γυναίκες πολιτικά ώστε να γνωρίσουν τα δικαιώματά τους.

Στην πόλη, το Casa Helenira Preta, όπου εργάζεται η Μαρία, είναι μία από τις εγκαταστάσεις που φιλοξενούν και υποστηρίζουν γυναίκες. Ως μαύρη γυναίκα από την περιφέρεια, η Μαρία υπογραμμίζει ότι η εκπροσώπηση είναι σημαντική, αλλά παραμένει πολύ δύσκολο για τις γυναίκες σε ευάλωτη κατάσταση να αποκτήσουν πρόσβαση στα Δημοτικά Συμβούλια.

Για την Shisleni de Oliveira Macedo, ερευνήτρια του Κέντρου Περιφερειακών Σπουδών του Ομοσπονδιακού Πανεπιστημίου του Σάο Πάολο, μεταξύ των εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες από τις περιφέρειες για να συμμετάσχουν στον ακτιβισμό είναι ο σεξισμός και ο καπιταλισμός.

«Ένας άνθρωπος εργάζεται οκτώ, δέκα, δώδεκα ώρες την ημέρα και χρειάζεται δύο ώρες για να πάει και δύο ώρες για να επιστρέψει. Είναι επίσης δύσκολο να δεσμευτεί ως πολιτικός ακτιβιστής», εξηγεί.

«Πρέπει να βρει χρόνο, χώρο στη ζωή της. Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι οι γυναίκες έχουν και άλλες δραστηριότητες. Είναι αυτές που φροντίζουν τα παιδιά, τα ηλικιωμένα άτομα, αναλαμβάνουν και τα πάντα για να μπορούν οι άνδρες να ασχοληθούν με την πολιτική», τονίζει.

«Τα πολιτικά κόμματα παίζουν σημαντικό ρόλο. Αν τα κόμματα δεν δώσουν προτεραιότητα στην ένταξη των γυναικών στις λίστες υποψηφίων ή δεν προσφέρουν ουσιαστική υποστήριξη, η γυναικεία εκπροσώπηση στην πολιτική θα παραμείνει χαμηλή».

Σύμφωνα με τη βραζιλιάνικη νομοθεσία, τα κόμματα πρέπει να παρουσιάζουν ποσοστό τουλάχιστον 30% γυναικών από τους υποψήφιους και να διαθέτουν το ίδιο ποσοστό των εκλογικών πόρων για τις εκστρατείες τους.

Λίγες γυναίκες δήμαρχοι

Οι γυναίκες υποψήφιες δήμαρχοι αντιμετωπίζουν επίσης δυσκολίες. Ο Ποά είναι ένας από τους λίγους δήμους της μητροπολιτικής περιοχής του Σάο Πάολο που διοικείται από γυναίκα, τη δήμαρχο Márcia Bin, η οποία εξελέγη το 2020 με 23.446 ψήφους, η πρώτη στην ιστορία του δήμου με πληθυσμό 103.000 ατόμων.

Στις ηλεκτρονικές κάλπες, το όνομα της υποψήφιας εμφανίστηκε με έναν ιδιόμορφο τρόπο: Márcia Bin «σύζυγος του Testinha», επώνυμο του Francisco Pereira de Sousa, πρώην δημάρχου της πόλης.

Το 2009, ο «Testinha» διόρισε τη σύζυγό του στη θέση της γραμματέως Κοινωνικής Προώθησης. Και οι δύο καταδικάστηκαν για διοικητική κακοδιαχείριση. Το 2022, το Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο ακύρωσε τις καταδίκες διατηρώντας τη δήμαρχο στη θέση της.

Η σχέση του ζευγαριού στην υποψηφιότητα προκάλεσε κριτική. «Με κάποιο τρόπο αντιπροσωπεύει αυτό που λέμε ως εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική. Αντίθετα όμως, αντιπροσωπεύει αυτό που κάνει η δομική φαλλοκρατία στις γυναίκες στην πολιτική», σχολιάζει η 40χρονη Gisele Magalhães, καθηγήτρια και εκπρόσωπος του Μόνιμου Φόρουμ Πολιτισμού του Ποά.

Η Gisele πιστεύει ότι η πολιτική εκπροσώπηση των γυναικών πρέπει να προχωρήσει περαιτέρω επιλέγοντας γυναίκες που αγωνίζονται για αυτό τον λόγο στον δήμο, με έργα, νόμους και επίβλεψη διαθέσιμων θέσεων, όπως σε παιδικούς σταθμούς, στην υγειονομική περίθαλψη και σε περιπτώσεις έμφυλης βίας.