Φωτογραφία της Djaili Amadou Amal; Εικόνα από το Amas Flash, χρησιμοποιείται με άδεια

Στην καθημερινή τους ζωή, οι γυναίκες που ζουν στις χώρες του Σαχέλ αντιμετωπίζουν ένα ευρύ φάσμα μορφών βίας, το οποίο οι κοινωνίες τους αρνούνται να συζητήσουν δημόσια. Η λογοτεχνία είναι ο μόνος τρόπος για να σπάσουν τα ταμπού και να ξεκινήσει μια συζήτηση για τα θέματα αυτά.

Αυτό ακριβώς κάνει η Καμερουνεζοαιγύπτια συγγραφέας Djaïli Amadou Amal. Η Djaïli πέρασε δύσκολα νεανικά χρόνια: στα 17 της αναγκάστηκε να παντρευτεί διά της βίας έναν μεγαλύτερης ηλικίας άνδρα, πήρε διαζύγιο, αλλά παντρεύτηκε ξανά έναν άνδρα, που αποδείχθηκε βίαιος. Αποφασισμένη να βρει την ελευθερία της μέσω της συγγραφής, έγραψε αρκετά μυθιστορήματα: “Walaande, l'art de partager un mari” (2010), “Mistiriijo, la mangeuse d'âmes” (2013), “Munyal, les larmes de la patience” (2017), την επανέκδοση του Munyal με τον τίτλο “Les Impatientes” (2020), το 2022 το “Coeur du Sahel” και το τελευταίο της μυθιστόρημα “Le harem du roi” (2024).

Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Global Voices μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, η συγγραφέας μιλάει ανοιχτά για το έργο της και την αφοσίωσή της στις γυναίκες του Σαχέλ.

Jean Sovon (JS): Οι γυναίκες του Σαχέλ είναι οι βασικές ηρωίδες των μυθιστορημάτων σας. Με ποιους τρόπους σας εμπνέουν τα πρόσωπα αυτά, καθώς εξελίσσονται σε δυνατούς και συναρπαστικούς χαρακτήρες;

Djaïli Amadou Amal (DAA): Dans mes romans, il s’agit avant tout de la condition des femmes dans le Sahel. Je mets en perspective leur condition et leur désir d’émancipation. D’une part en amenant les femmes (aussi bien que les hommes), les lecteurs je veux dire, à prendre conscience de cette condition. D’autre part, en disant aux femmes que c’est à chacune de prendre ses responsabilités dans la lutte collective pour leur émancipation. Ma vie est faite de résilience et d’abnégation. J’ai une grande conviction pour des principes humains inaliénables. Tout ceci a alimenté ma vision des choses et, d’une certaine façon, justifie et conditionne le sens et les priorités de mon engagement littéraire. Les personnages de mon univers romanesque inspirent ma sensibilité, ils répondent à mes aspirations et désirs de faire évoluer les choses en matière de la condition de la femme dans l’aire culturelle soudano-sahélienne dont je suis issue, et bien au-delà.

Djaïli Amadou Amal (DAA): Τα μυθιστορήματα μου έχουν ως θέμα τα δεινά των γυναικών του Σαχέλ. Τοποθετώ στην κατάλληλη διάσταση τη δύσκολη κατάστασή τους και τη λαχτάρα τους για χειραφέτηση ευαισθητοποιώντας τους αναγνώστες για τη δυσμενή αυτή κατάσταση και καθιστώντας τις γυναίκες ενημερωμένες για το ότι είναι στο χέρι τους να αναλάβουν δράση όσον αφορά τον συλλογικό τους αγώνα για χειραφέτηση. Η ζωή μου είναι μια ζωή αντοχής και αυτοθυσίας. Πιστεύω πολύ στις θεμελιώδεις ανθρωπιστικές αρχές. Όλα αυτά έχουν συμβάλει στην αντίληψή μου για τα πράγματα. Κατά κάποιον τρόπο, καθορίζουν το σκεπτικό και τις προτεραιότητες των λογοτεχνικών μου επιλογών. Οι χαρακτήρες των μυθιστορημάτων μου απηχούν τις ευαισθησίες μου και αντλούν από τη φιλοδοξία μου και την επιθυμία μου για βελτίωση της θέσης των γυναικών στον σουδανο-σαχελιανό πολιτισμό, από τον οποίο προέρχομαι, και πέραν αυτού.

JS: Στα μυθιστορήματα σας, γράφετε για θέματα που αποτελούν ταμπού, όπως οι απαγωγές και οι βιασμοί γυναικών. Η ιδιότητά σας ως διεθνώς αναγνωρισμένης συγγραφέα σας εξασφαλίζει σχετική ελευθερία και ασφάλεια από πιο παραδοσιακές τάσεις; Τι σας λένε οι Καμερουνέζες αναγνώστριές σας;

DAA : Les thématiques que j’aborde dans mes textes reposent sur mon engagement et mon centre d’intérêt. Dans ce cadre, d’une manière générale je ne me limite pas de sujet. Je ne me pose pas de question sur le caractère tabou ou non des sujets que je traite. Tout ceci, à mon sens, relève des considérations superflues, surtout quand il est question des sujets qui causent arbitrairement des souffrances à la femme. Que vaut l’intérêt de préserver ces sujets au regard des terribles souffrances qu’ils font endurer à la femme aliénée dans son humanité au nom de je ne sais quelle doctrine ? Soyons clairs, aucune tradition ne tienne dès lors qu’elle fait souffrir et aliène quelque composante de la communauté qu’elle caractérise. L’humanité et les droits de l’humanité sont universels et reposent sur des valeurs humaines qui sont elles aussi évidemment universelles. Aucune tradition ne peut se prévaloir au-dessus de ces valeurs. Et d’ailleurs, le temps qu’on y est, je précise que les traditions ne nous viennent pas du ciel et encore ! Elles nous viennent de nos ancêtres. Elles ont certainement évolué pour nous parvenir sous la forme que nous constatons de nos jours. Celles qui étaient adaptées il y a des siècles, ne le sont forcément pas aujourd’hui. Chaque génération, chaque communauté, dans un souci de progrès et d’épanouissement collectif des siens, a pour mission de faire évoluer ses propres traditions pour les adapter à son époque. Une communauté qui ne sait pas faire évoluer positivement ses traditions est condamnée à sa propre déchéance. Et cette évolution ne sera possible que grâce à des personnes éclairées, animées des convictions humanistes profondes et éprises de la vérité que l’humanité, indépendamment de genre ou de couleurs, est unique.

Pour le reste, ma notoriété en tant qu’écrivaine ne guide pas le choix des sujets abordés dans mes textes. Mes premiers romans traitaient déjà des questions taboues dans notre société. Ce que disent les lectrices camerounaises ? Je sais simplement que je reçois beaucoup de soutiens. Nombreuses (et pas seulement les Camerounaises d’ailleurs) m’écrivent pour dire à quel point mes livres les ont aidées à changer et sont fortes désormais. Et tenez, des hommes aussi, il y en a qui m’adressent leurs encouragements. Ceux qui critiquent chez nous, ne lisent généralement pas.

DAA: Τα ζητήματα που πραγματεύομαι στα κείμενά μου βασίζονται στην προσήλωσή μου και στα ενδιαφέροντά μου. Σε γενικές γραμμές, δεν περιορίζομαι σε κάποιο θέμα. Δεν αναρωτιέμαι αν τα θέματα, με τα οποία ασχολούμαι, είναι ταμπού ή όχι. Όλα αυτά, νομίζω, είναι περιττά, ιδίως όταν πρόκειται για θέματα, που προκαλούν πόνο στις γυναίκες. Ποιο είναι το νόημα να συντηρούμε αυτά τα θέματα δεδομένου του τρομερού πόνου που προκαλούν στις γυναίκες, οι οποίες αποξενώνονται από την ανθρώπινή τους υπόσταση στο όνομα κάποιας πίστης; Ας το ξεκαθαρίσουμε, καμία παράδοση δεν μπορεί να επιβιώσει, αν προκαλεί πόνο και αποξενώνει οποιοδήποτε μέρος της κοινότητας που προσδιορίζει. Η ανθρωπιά και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι οικουμενικά και βασίζονται σε ανθρώπινες αξίες επίσης οικουμενικές. Καμία παράδοση δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι ανώτερη από αυτές τις αξίες. Καθώς μιλάμε για τις παραδόσεις, επιτρέψτε μου να επισημάνω ότι οι παραδόσεις δεν ήρθαν σε μας μόνο από τον ουρανό, αλλά και από τους προγόνους μας. Οι παραδόσεις έρχονται σε εμάς από τους προγόνους μας. Σίγουρα έχουν εξελιχθεί για να πάρουν τη μορφή που βλέπουμε σήμερα. Αυτές που ήταν σωστές πριν από αιώνες δεν είναι απαραίτητα σωστές σήμερα. Κάθε γενιά, κάθε κοινότητα, προς το συμφέρον της προόδου και της συλλογικής ολοκλήρωσης των μελών της, έχει το καθήκον να αναπτύξει τις δικές της παραδόσεις για να τις προσαρμόσει στην εποχή της. Μια κοινότητα, που αδυνατεί να αναπτύξει προς θετική κατεύθυνση τις παραδόσεις της, είναι καταδικασμένη στην ίδια της την πτώση. Η εξέλιξη αυτή θα είναι δυνατή μόνο χάρη σε φωτισμένους ανθρώπους, που διακατέχονται από βαθιές ανθρωπιστικές αρχές, οι οποίοι είναι αφοσιωμένοι στην αλήθεια ότι η ανθρωπότητα, ανεξαρτήτως φύλου ή χρώματος, είναι ενιαία.

Κατά τα άλλα, η φήμη μου ως συγγραφέα δεν καθοδηγεί την επιλογή των θεμάτων μου. Ήδη τα πρώτα μου μυθιστορήματα πραγματεύονταν θέματα που αποτελούν ταμπού στην κοινωνία μας. Τι λένε οι αναγνώστριες από το Καμερούν; Το μόνο που ξέρω είναι ότι λαμβάνω μεγάλη υποστήριξη. Πολλές από αυτές (και παρεμπιπτόντως όχι μόνο γυναίκες από το Καμερούν) μου γράφουν για να μου πουν πόσο τις βοήθησαν τα βιβλία μου να αλλάξουν και πόσο δυνατές είναι τώρα. Παρεμπιπτόντως, υπάρχουν και άνδρες που με ενθαρρύνουν. Γενικά, όσοι ασκούν κριτική δεν διαβάζουν.

Η Djaïli Amadou Amal μιλά σε αυτό το βίντεο του γαλλικού μέσου ενημέρωσης 20 minutes για την εμπειρία του εξαναγκαστικού γάμου και την απόφασή της να ανεξαρτητοποιηθεί και να γίνει φεμινίστρια:

JS: Η αφρικανική λογοτεχνία παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστη. Έχετε παρατηρήσει κάποιες εξελίξεις στην ήπειρο ή αλλού; Κατάφεραν οι εκδοτικοί οίκοι να αναμορφώσουν το τοπίο του βιβλίου κάνοντας τα βιβλία πιο προσιτά και προσβάσιμα για το αφρικανικό αναγνωστικό κοινό;

DAA : Lentement peut-être mais sûrement, la réalité évolue et elle change. La littérature africaine est une voix à part entière dans le concert de la littérature mondiale. Et cette voix est de plus en plus respectée à la faveur de l’ouverture des peuples au monde. Il y a cependant à noter sur le continent, le principal handicap de la littérature africaine, subsaharienne en particulier, est la faiblesse structurelle qui entoure le monde du livre. La politique du livre est généralement défaillante, et ceci, conjugué au manque de moyens des maisons d’éditions, bride la diffusion et la compétitivité des livres produits sur le continent, quand les livres produits hors du continent arrivent au coût prohibitif pour le citoyen moyen.

En matière de coût, j’ai essayé à mon niveau d’apporter des solutions en conservant les droits de mes ouvrages en Afrique subsaharienne, de sorte que les mêmes textes produits en Europe le soient localement co-publiés au tiers du tarif à l’international.

DAA: Οι συνθήκες αλλάζουν αργά, αλλά σταθερά. Η αφρικανική λογοτεχνία έχει μια δική της φωνή στην παγκόσμια λογοτεχνία, αυτή η φωνή γίνεται όλο και περισσότερο σεβαστή, καθώς οι άνθρωποι ανοιγόμαστε στον κόσμο. Ωστόσο, πρέπει να σημειώσουμε ότι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η αφρικανική λογοτεχνία, ιδίως η υποσαχάρια λογοτεχνία, είναι η ισχνή ανάπτυξη των υποδομών στο χώρου του βιβλίου. Οι πολιτικές για το βιβλίο είναι γενικά ελλιπείς και αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη πόρων της εκδοτικής αγοράς, εμποδίζει τη διανομή και την ανταγωνιστικότητα των βιβλίων που τυπώνονται σε αυτή την ήπειρο. Τα βιβλία, που τυπώνονται εκτός της αφρικανικής ηπείρου, είναι απαγορευτικά ακριβά για τον μέσο πολίτη.

Όσον αφορά το κόστος, προσπάθησα να βρω λύση διατηρώντας τα δικαιώματα των βιβλίων μου στην υποσαχάρια Αφρική, ώστε τα ίδια βιβλία που τυπώνονται στην Ευρώπη να μπορούν να συνεκδοθούν σε τοπικό επίπεδο στο ένα τρίτο της διεθνούς τιμής.

JS: Ποιους συγγραφείς από την υποσαχάρια Αφρική, γνωστούς και λιγότερο γνωστούς, θα προτείνατε στο αναγνωστικό μας κοινό για να ανακαλύψει όλες τις αποχρώσεις αυτού του τμήματος της ηπείρου;

DAA : Il y en a beaucoup dans ce registre. Loin d’être exclusive, je cite Fatou Diome, écrivaine, poétesse et professeure d'université franco-sénégalaise ; Mbarek Ould Beyrouk, journaliste et écrivain mauritanien ; Danielle Éyango, juriste, poétesse et écrivaine camerounaise ; Imbolo Mbue, écrivaine américano-camerounaise.

DAA: Πολλά πρόσωπα ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Καθόλου περιοριστικά, θα ανέφερα τη Fatou Diome, Γαλλοσενεγαλέζα συγγραφέα, ποιήτρια και καθηγήτρια πανεπιστημίου, τον Mbarek Ould Beyrouk, δημοσιογράφο και συγγραφέα από τη Μαυριτανία, την Danielle Éyango, δικηγόρο, ποιήτρια και συγγραφέα από το Καμερούν και την Imbolo Mbue, Αμερικανοκαμερουνέζα συγγραφέα.

Με αφορμή την κυκλοφορία του μυθιστορήματός της “Les Impatientes“, το οποίο παρουσιάζει τις εμπειρίες τριών γυναικών καταδικασμένων να υπομένουν από την  παιδική τους ηλικία, προκειμένου να έχουν την ελπίδα να αποκτήσουν τους συζύγους για τους οποίους προορίζονται, η Djaïli Amadou Amal παραχώρησε συνέντευξη στο Tv5monde τον Ιανουάριο του 2021. Με την ευκαιρία αυτή, η συγγραφέας μιλάει για την προσήλωσή της στην καταπολέμηση της βίας σε βάρος των γυναικών, μεταξύ άλλων μέσω της ένωσής “Femmes du Sahel“, η οποία εργάζεται με σκοπό τη βελτίωση της θέσης των γυναικών στο Βόρειο Καμερούν.