Φώτο της Fany Kuiru Castro (Jitoma Monayanho), χρησιμοποιείται με άδεια από τον COICA.
Ένας από τους σημαντικότερους Οργανισμούς Αυτοχθόνων είναι κατακερματισμένος βάζοντας σε κίνδυνο τους στόχους προστασίας του Αμαζονίου και των ανθρώπων, που ζουν σε αυτόν. Τον Ιανουάριο του 2023, η Fany Kuiru Castro, μια Ουιτότο από την Κολομβία, της οποίας το παραδοσιακό όνομα είναι Jitoma Monayanho (Ήλιος της Αυγής), ήταν η πρώτη γυναίκα, που εκλέχθηκε να ηγηθεί του Συντονιστικού Οργανώσεων Ιθαγενών του Λεκανοπέδιου του Αμαζονίου (COICA) στα σχεδόν 40 χρόνια ύπαρξής του. Ωστόσο, η ηγεσία της βρίσκεται υπό αμφισβήτηση από τον Tuntiak Patricio Katan Jua, έναν Σουάρ από το Εκουαδόρ. Η Fany Kuiru θρηνεί για τον βαθύ διχασμό μέσα στον οργανισμό και σε συνέντευξη με το Global Voices δηλώνει πως «οι γυναίκες έχουν ζητήσει να μας αφήσουν να κυβερνήσουμε, γιατί μπορούμε να φτάσουμε την ενότητα».
Το COICA, ιδρυθέν το 1984 στη Λίμα, περιλαμβάνει εννιά αυτόχθονους οργανισμούς του Αμαζονίου από το Εκουαδόρ, την Βολιβία, τη Βραζιλία, την Κολομβία, την Γουιάνα, το Περού, το Σουρινάμ και τη Βενεζουέλα. Εκπροσωπεί περίπου 511 ανθρώπους του Αμαζονίου, που ζούνε στην περιοχή, και καλύπτει περίπου 240 εκατομμύρια εκτάρια δασικής έκτασης. Σύμφωνα με το COICA: «Ο Αμαζόνιος κατέχει το 30% της βιοποικιλότητας και το 70% του οξυγόνου της γης, αλλά η πραγματική του σπουδαιότητα είναι η αλληλεξάρτηση των αυτοχθόνων ντόπιων με το δάσος για την εγγύηση της ζωής όλων των ανθρώπων». Ένας από τους στόχους του COICA είναι να ξεκινήσει διάλογο με τις κυβερνήσεις της περιοχής για να προστατέψει το 80% του Αμαζονίου μέχρι το 2025 και να προωθήσει τον τίτλο των εδαφών υπέρ των αυτοχθόνων, οι οποίοι παρενοχλούνται από την εξόρυξη και την αποψίλωση των δασών.
Τον Νοέμβρη του 2022, ο Tuntiak Katan αποκάλεσε τον εαυτό του ηγέτη κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου, το οποίο δεν διοργανώθηκε από το διοικητικό συμβούλιο του COICA. Ο διορισμός αυτός θεωρείται παράνομος από μέρος του COICA και έθεσε σε κίνδυνο το Συμβούλιο, που διορίστηκε το 2023. Η κυβέρνηση του Εκουαδόρ αναγνώρισε την εκλογή του Katan τον Φεβρουάριο, αλλά την ακύρωσε στις 13 Μαρτίου μετά από δικαστική ενέργεια της Fany Kuiru, η οποία είναι δικηγόρος από το Σάντο Τομάς του Πανεπιστημίου Ακουίνο στην Μπογκοτά.
Η Fany Kuiru κατέχει επίσης μεταπτυχιακό σε πολιτικές και διεθνείς σπουδές από το Πανεπιστήμιο Ροσάριο της Κολομβίας. Αποφοίτησε πρόσφατα ως δικηγόρος, εργάστηκε για τρία χρόνια εκδικάζοντας διάφορες υποθέσεις για λογαριασμό γυναικών αρχηγών νοικοκυριών και αφοσιώθηκε αργότερα στον κοινωνικό αγώνα και διάφορες διαδικασίες για εδαφικά δικαιώματα, υγεία και παιδεία.
Το Global Voices πήρε συνέντευξη από την ηγέτη των Ουιτότο, νυν συντονίστρια του COICA, μέσω WhatsApp, για να μάθει την δική της προοπτική όσον αφορά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει και πως σκοπεύει να ξεπεράσει την κρίση.
Johanna Fernanda Sánchez Jaramillo (JFSJ): Ποια είναι η εμπλοκή σου στο κίνημα των Αυτοχθόνων;
Fany Kuiru Castro (FKC): A los 14 años empecé a ocupar espacios de discusiones colectivas en el territorio y luego, a los 21 años, estuve en las luchas de recuperación de mi territorio del Resguardo indígena Predio en Putumayo (Colombia). Desde joven he estado involucrada en trabajos sociales y comunitarios para el movimiento indígena. A las mujeres siempre se nos dificulta ser madres y ser lideresas. Muchas compañeras no avanzan porque son madres y tienen un esposo, un compañero, que no les permite liderar los procesos. En mi caso no. Siempre tuve claro lo que quise en la vida y por herencia de mis abuelos, de mis ancestros, de la familia y del clan, quienes somos líderes siempre estamos para servirle a la comunidad, a la sociedad, a nuestras familias.
Fany Kuiru Castro (FKC): Σε ηλικία 14 ετών, μπήκα σε συλλογικές συζητήσεις στην περιοχή και μετά, όταν ήμουν 21 ετών, συμμετείχα στους αγώνες ανάκτησης του εδάφους μου, του Αυτόχθονου καταυλισμού Predio στο Πουτουμάγιο (Κολομβία). Απ’ όταν ήμουν μικρή, είμαι μέσα σε κοινωνική και κοινοτική εργασία για το κίνημα των Αυτοχθόνων. Είναι πάντα δύσκολο για τις γυναίκες να είναι μητέρες και ταυτόχρονα ηγέτιδες. Πολλές γυναίκες δεν προοδεύουν, γιατί είναι μητέρες και έχουν έναν σύζυγο ή ένα σύντροφο, που δεν τους επιτρέπει να ηγούνται. Όχι στην περίπτωσή μου. Ήμουν ξεκάθαρη για το τι ήθελα να διεκδικήσω στη ζωή μου και ακολούθησα την κληρονομιά των παππούδων μου, των προγόνων μου, της οικογένειας και της φατρίας. Είμαστε όλοι ηγέτες, που πάντα υπηρετούν την κοινότητα, την κοινωνία και τις οικογένειές μας.
Φώτο της Fany Kuiru Castro (Jitoma Monayanho), χρησιμοποιείται με άδεια από τον COICA.
JFSJ: Πως ήταν η πορεία σου με την εκλογή ως συντονίστρια του COICA;
FKC: Siempre fui solidaria con las mujeres y estuve en los espacios donde están los hombres, pero no siempre algunas compañeras son bien recibidas. Creo que he tenido demasiado carácter y la capacidad de comprender a los compañeros y, por eso, he estado en esos escenarios.
Pero estoy consciente de que para las mujeres es difícil estar en espacios organizativos, en las estructuras y que tengan participación política. Eso me ha llenado de mucho coraje para unir a las mujeres, que busquemos y encontremos la forma de que sobresalgan, que el rol que desempeñen sea importante en las comunidades porque las mujeres somos fundamentales en la vida comunitaria, la toma de decisiones y el acompañamiento a procesos importantes.
Después del análisis de la situación de las mujeres, uno de nuestros mandatos fue la participación paritaria en las estructuras organizativas de nivel local, regional e internacional. Por eso nos proyectamos para este periodo de la Coica para que una mujer estuviera al frente, pero no pensé que fuera yo.
Lamentamos que el compañero Tuntiak Patricio Katan Jua haya desconocido ese congreso del año 2023 y se haya autoproclamado en noviembre de 2022 en Paramaribo como coordinador general. Me parece gravísimo de un líder. Eso no es ser líder, es ser una persona de mala fe y desconocer un proceso colectivo porque no les conviene a sus intereses personales. Hago un llamado a todos los compañeros indígenas, a que aquí deben primar intereses colectivos y no personales.
Las mujeres hemos pedido que nos dejen gobernar porque podemos llegar a la unidad. Hoy la Coica está fragmentada, lamentablemente, y a esa Coica llegamos las mujeres. Está dividida por dos o tres personas no más, pero que lamentablemente han sido apoyados por una ONG inescrupulosa.
Πάντα στεκόμουν αλληλέγγυα στις γυναίκες και βρισκόμουν σε χώρους, όπου οι άνδρες είναι παρόντες και κάποιες γυναίκες δεν είναι πάντα ευπρόσδεκτες. Νομίζω ότι είχα υπερβολικά έντονη προσωπικότητα και τη δυνατότητα να καταλαβαίνω τους συμπαίκτες τους, έτσι βρίσκομαι σε αυτούς τους χώρους.
Γνωρίζω όμως ότι είναι δύσκολο για τις γυναίκες να βρίσκονται σε οργανωτικούς χώρους και δομές και να έχουν πολιτική συμμετοχή. Αυτό μου έχει δώσει πολύ κουράγιο να ενώσω τις γυναίκες, να βρω τρόπους να πετύχουν, ώστε οι ρόλοι τους στις κοινότητες να είναι σημαντικοί, διότι οι γυναίκες είναι αναγκαίες στην κοινοντική ζωή, είναι λήπτριες αποφάσεων και υποστηρίκτριες σημαντικών αλλαγών.
Αφού αναλύσαμε την κατάσταση των γυναικών, είδαμε πως ένα από τα καθήκοντά μας έπρεπε να είναι η ίση συμμετοχή σε οργανωτικές δομές σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Γι’ αυτό, σχεδιάσαμε να είναι οι γυναίκες υπεύθυνες αυτή τη θητεία του COICA, αλλά δεν περίμενα ότι θα ήμουν εγώ.
Λυπούμαστε που ο συνάδελφός μας Tuntiak Patricio Katan Jua αγνόησε το συμβούλιο του 2023 και αυτοδιορίστηκε γενικός συντονιστής στο Παραμαρίμπο τον Νοέμβριο του 2022. Νομίζω πως αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα για έναν ηγέτη. Όχι το να είσαι ηγέτης, το να είσαι ένας κακόπιστος άνθρωπος, που αγνοεί μια συλλογική διαδικασία γιατί πάει κόντρα σε προσωπικά συμφέροντα. Καλώ όλους τους Αυτόχθονες συναδέλφους να υπερισχύσουν εδώ τα συλλογικά και όχι τα προσωπικά συμφέροντα.
Εμείς οι γυναίκες ζητήσαμε να μας αφήσουν να κυβερνήσουμε, γιατί μπορούμε να φτάσουμε την ενότητα. Σήμερα το COICA είναι διασπασμένο, δυστυχώς, λόγο μόλις 2-3 ατόμων, που όμως στηρίζονται από μια αδίστακτη ΜΚΟ.
JFSJ: Τι σημαίνει να είσαι η πρώτη γυναίκα συντονίστρια του COICA;
FKC: Es una gran responsabilidad y hay muchos desafíos. Primero porque hay muchos compañeros indígenas retrógrados que creen que la mujer es para estar en la casa cocinando, lavando y cuidando los hijos. Aunque por supuesto no estamos desmeritando el trabajo de las hermanas que se quedan en la casa cuidando los hijos, sino que ahora existimos mujeres con capacidad, no porque seamos mujeres nos tienen que reconocer en la Coica no, porque tenemos capacidad y solicitamos participación y guiar nuestra organización. No es por capricho ni por intereses personales, es el momento de que la mujer sea la que oriente los destinos de nuestra organización con toda la capacidad y visión que hay sobre cómo reorganizar, reestructurar y refundar nuestra Coica.
Creo que hemos hecho un trabajo excelente con las mujeres porque caminamos, trabajamos juntas y hoy, gracias a eso, hay cohesión del Consejo de Mujeres de Coica. Yo hago parte de este y eso me facilitó el trabajo con las mujeres, haciendo propuestas en la cumbre construimos una agenda común por los derechos de las mujeres, se creó una red de mujeres y se contemplan temas importantes para nosotras como el cambio climático, emprendimientos económicos, autonomía alimentaria. Eso es lo que venimos trabajando como amazónicas porque es primordial estar unidas y así darles la mano a nuestros compañeros porque hasta ahora la voz Coica ha sido voz masculina. Nosotras tenemos nuestra proyección y sabemos qué hacer en la Coica.
Είναι μια τεράστια ευθύνη και υπάρχουν πολλές προκλήσεις. Πρώτα απ’ όλα, επειδή υπάρχουν πολλοί οπισθοδρομικοί Αυτόχθονες συνάδελφοι, που πιστεύουν ότι οι γυναίκες προορίζονται μόνο για να μαγειρεύουν στο σπίτι, να πλένουν και να φροντίζουν τα παιδιά. Βέβαια δεν υποβιβάζουμε την σημαντικότητα των γυναικών, που μένουν στο σπίτι φροντίζοντας τα παιδιά, αλλά πλέον υπάρχουν γυναίκες με δυνατότητες. Δεν είναι ότι το COICA πρέπει να μας αναγνωρίσει επειδή είμαστε γυναίκες, αλλά επειδή είμαστε ικανές και απαιτούμε να συμμετάσχουμε και να καθοδηγούμε τον οργανισμό μας. Δεν είναι ένα καπρίτσιο ούτε πρόκειται για προσωπικό συμφέρον, είναι καιρός οι γυναίκες να καθοδηγήσουν το μέλλον του οργανισμού μας με όλες τις ικανότητες και το όραμα για το πως να αναδιοργανώσουμε, ανασχηματίσουμε και να αποκαταστήσουμε το COICA.
Νομίζω πως έχουμε κάνει εξαιρετική δουλειά, γιατί εμείς οι γυναίκες συνεργαζόμαστε και σήμερα, χάρη σε αυτό, υπάρχει συνοχή στο Συμβούλιο Γυναικών του COICA. Το να είμαι μέλος του συμβουλίου αυτού κατέστησε πιο εύκολο για μένα το να εργάζομαι με γυναίκες και να κάνω προτάσεις σε συνέδρια για να δημιουργήσουμε μια κοινή αντζέντα για τα δικαιώματα των γυναικών. Δημιουργήθηκε ένα δίκτυο γυναικών, που αφοσιώνεται σε σημαντικά ζητήματα για εμάς, όπως η κλιματική αλλαγή, η οικονομική επιχειρηματικότητα και η διατροφική αυτονομία. Για αυτό εργαζόμαστε ως άνθρωποι του Αμαζονίου, γιατί είναι ουσιώδες για εμάς να είμαστε ενωμένοι και συνεργατικοί με τους συνάδελφούς μας, γιατί μέχρι τώρα το COICA είχε μια αρρενωπή φωνή. Έχουμε σχέδια και ξέρουμε τι να κάνουμε στο COICA.
Φώτο της Fany Kuiru Castro (Jitoma Monayanho), χρησιμοποιείται με άδεια από τον COICA.
JFSJ: Τι προκλήσεις αντιμετωπίζει ο οργανισμός;
FKC: En este momento, nuestra organización es débil, nos quedó chiquita para los desafíos actuales de la cuenca Amazónica. El desafío es pensar en todos, no dejar Coica para que cada cuatro años esté dividida por intereses individuales. Si no blindamos, si no renacemos a la Coica con pilares más fuertes, nunca vamos a avanzar. Los retos son muchos porque la cuenca Amazónica tiene muchos conflictos, en este momento hay diálogos internacionales sobre la Amazonia que están parados debido a este desorden que hay en Coica.
Por eso hacemos un llamado a los aliados y cooperantes que no estén esperando que el problema se resuelva porque esto va a ser difícil, deben apostarle a la legalidad, deben entender que fuimos elegidos en Quito en el marco de la legalidad porque se realizó el Congreso conforme al estatuto. Los otros que armaron el desorden deben ser llamados por su mayores y sabedores(as) para que definan qué se debe hacer con ellos.
También hay desconocimiento de muchas comunidades y pueblos en las bases comunitarias que se han convertido en organizaciones familiares y están representando a su país en la Coica. Eso no puede ser, pues desde todo punto de vista es parte también de la corrupción y eso es lo que queremos sanar.
FKC: Αυτή τη στιγμή ο οργανισμός μας είναι αδύναμος, είμαστε πολύ μικροί για την παρούσα πρόκληση του λεκανοπέδιου του Αμαζονίου. Μια πρόκληση είναι να σκεφτούμε τους πάντες, και όχι να αφήσουμε το COICA να διαιρείται από ατομικά συμφέροντα κάθε τέσσερα χρόνια. Αν δεν προστατέψουμε, αν δεν επαναπροσδιορίσουμε το COICA με δυνατότερα θεμέλια, δεν θα εξελιχθούμε ποτέ. Οι προκλήσεις είναι πολλές, γιατί υπάρχουν πολλές διαμάχες μέσα στο λεκανοπέδιο του Αμαζονίου. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν πολλές διεθνείς συζητήσεις για τον Αμαζόνιο, οι οποίες έχουν “παγώσει” λόγω της αναταραχής μέσα στον COICA.
Γι αυτό καλούμε τους συμμάχους και τους συναδέλφους μας να μην περιμένουν να επιλυθεί το πρόβλημα, γιατι θα είναι δύσκολο. Πρέπει να έχουν εμπιστοσύνη στις νομικές διαδικασίες. Πρέπει να κατανοήσουν ότι εκλεχθήκαμε στο Κίτο σε ένα νομικό πλαίσιο, γιατί το συνέδριο συγκροτήθηκε σύμφωνα με το πρωτόκολλο. Τους άλλους που δημιούργησαν αυτή τη σύγχυση πρέπει να τους καλέσουν οι πρεσβύτεροί τους και να αποφασίσουν τι να τους κάνουν.
Υπάρχει επίσης μια έλλειψη γνώσης μέσα σε κοινοτικούς οργανισμούς, που έχουν πέσει θύματα νεποτισμού και εκπροσωπούν την χώρα τους στον COICA [αντί να εκπροσωπούν την περιφέρειά τους]. Αυτό δεν γίνεται, διότι από κάθε προοπτική μπορεί να είναι κομμάτι μιας διαφθοράς, που θέλουμε να εξαλείψουμε.
JSFS: Τι εργαλεία θα χρησιμοποιήσετε για να ενώσετε το COICA;
FKC: Mi objetivo como coordinadora, como mujer, es que todo esté en orden. Porque en nuestra cultura nos enseñan que dentro de la maloca [ed: maloca significa casa, y en este caso, significa la “gran casa” que es la Amazonía] cada cosa debe estar en su lugar. Cuando se sale de su entorno es que hay desarmonía y hoy estamos viviendo una desarmonía que tiene nombre propio y no va más allá de cuatro personas, pero que han sido financiadas por unas ONG inescrupulosas y por eso tienen la capacidad de hacer eventos ilegales e ilegítimos. A ellos los llamamos también al diálogo, pero no para que nos manipulen ni para que nosotros cedamos a sus intereses, pues no lo vamos a hacer.
Asimismo, hay que hablar con los mayores, con las sabedoras, con los jóvenes, escuchar a la población no incluida, incorporarla y una vez dialoguemos hermanados, en el territorio, podemos ir a una cumbre de pueblos donde digamos ‘vamos a marchar hacia delante para que la Coica esté blindada de futuras divisiones’.
Ο στόχος μου ως συντονίστρια, σαν γυναίκα, είναι να βρίσκονται όλα σε τάξη. Επειδή στην κουλτούρα μας μας μαθαίνουν πως μέσα στο maloca [ΣτΜ: maloca θα πει “σπίτι” και στην περίπτωση αυτή εννοεί το “μεγάλο σπίτι” που αντιπροσωπεύει ο Αμαζόνιος] όλα πρέπει να είναι στη θέση τους. Όταν αφήνεις το περιβάλλον σου, υπάρχει μια δυσαρμονία και σήμερα βιώνουμε μια δυσαρμονία, που έχει το δικό της όνομα και δεν ξεπερνάει τα τέσσερα άτομα, αλλά αυτό χρηματοδοτείται από αδίστακτες ΜΚΟ και γι’ αυτό έχουν τη δυνατότητα να οργανώσουν παράνομα και παράτυπα δρόμενα. Τους καλούμε επίσης σε ένα διάλογο, όχι όμως για να μας χειραγωγήσουν ή για να ενδώσουμε στα συμφέροντά τους, γιατί δεν πρόκειται.
Παρομοίως, πρέπει να μιλήσουμε με τους πρεσβύτερους, με τους γνώστες, με τους νέους, να ακούσουμε τον πληθυσμό που δεν έχει συμπεριληφθεί ως τώρα, να τους προσεγγίσουμε και από τη στιγμή που κάνουμε διάλογο στην επικράτεια, μπορούμε να συμμετάσχουμε σε μια σύνοδο κορυφής Αυτοχθόνων κοινοτήτων, όπου λέμε «θα προχωρήσουμε μπροστά, ώστε ο COICA να προστατευτεί από μελλοντικές διαιρέσεις».
JSFJ: Ένα μήνυμα για τις γυναίκες, που φιλοδοξούν να έχουν πρόσβαση σε αυτές τις θέσεις;
FKC: A las hermanas de la cuenca Amazónica les envío un abrazo fraterno. Tenemos un gran reto, ustedes me eligieron como su única candidata para la coordinación general y el día que lo hicieron les dije que esta no era solo tarea mía, sino de todas. Las invito a seguir de pie hermanas porque ya hemos logrado un peldaño de lo que hemos solicitado, como fruto de nuestra lucha, hemos llegado a este lugar, pero hemos recibido una Coica fragmentada.
Sin embargo, nosotras tenemos toda la fuerza, el conocimiento, la espiritualidad para avanzar. Nuestros hermanos tienen que ceder. Yo si quisiera que cada coordinación, cada país hable con sus representantes, es el momento de ceder a las mujeres ese espacio. No les vamos a hacer daño, al contrario, estamos apoyándolos para que la Coica sea más paritaria y más incluyente, como somos las mujeres.
Nosotras somos las verdaderas defensoras y protectoras de esa gran maloca, la casa, nuestra que es la Amazonía. Las llamo a que permanezcamos unidas, puesto que sé que algunas compañeras están siendo perseguidas por sumarse a esta lucha.
Στις αδελφές του λεκανοπέδιου του Αμαζονίου στέλνω μια αγκαλιά. Έχουμε μια μεγάλη πρόκληση, με επιλέξατε ως τη μοναδική σας υποψήφιο για γενικό συντονισμό και την μέρα εκείνη σας είπα πως αυτή δεν ήταν μόνο δική μου δουλειά, αλλα δουλειά όλων. Σας προσκαλώ, αδελφές μου, να συνεχίζετε να παλεύετε, διότι ήδη έχουμε επιτεύξει τον στόχο αυτό, ο οποίος είναι ένα σκαλοπάτι στα αιτήματά μας, ως αποτέλεσμα του αγώνα μας έχουμε φτάσει στο σημείο αυτό, αλλά έχουμε ένα διαιρεμένο COICA.
Ωστόσο, έχουμε όλη τη δύναμη, τη γνώση και την πνευματικότητα να προχωρήσουμε μπροστά. Οι αδελφοί μας πρέπει να ενδώσουν. Θέλω κάθε συντονισμός, κάθε χώρα να μιλήσει με τους εκπροσώπους της, είναι καιρός να δώσουμε στις γυναίκες τον χώρο αυτό. Δεν θα τους βλάψουμε, αντιθέτως, τους στηρίζουμε, ώστε ο COICA να μπορέσει να είναι πιο ίσος και συμπεριληπτικός, όπως είμαστε εμείς οι γυναίκες.
Είμαστε οι πραγματικοί υπερασπιστές και προστάτες αυτού του θαυμάσιου maloca, του σπιτιού μας, του Αμαζονίου. Σας καλώ να μείνετε μαζί, καθώς ξέρω ότι μερικοί συνάδελφοι διώκονται επειδή συμμετέχουν στον αγώνα αυτό.
