Μαθήτριες στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Εικόνα από hdptcar από το Wikimedia Commons ( CC BY-SA 2.0 ). 

Σε πολλές αφρικανικές κοινότητες, το φαγητό είναι κάτι περισσότερο από απλή διατροφή. Είναι μια αντανάκλαση του πολιτισμού, της παράδοσης και, συχνά, της δυναμικής των φύλων. Στο τραπέζι του δείπνου, η λεπτή αλλά διαδεδομένη πρακτική της προτεραιότητας των αγοριών έναντι των κοριτσιών εκδηλώνεται μέσω αυτού που οι μελετητές ονομάζουν διαφορές των φύλων στην επισιτιστική ανασφάλεια. Αυτή η διαφορά, όπου τα έφηβα αγόρια λαμβάνουν μεγαλύτερες μερίδες ή καλύτερης ποιότητας φαγητό από τα κορίτσια, έχει εκτεταμένες συνέπειες και υπογραμμίζει βαθύτερες στάσεις της κοινωνίας απέναντι στη διατροφή και την ισότητα των φύλων.

Τα έφηβα κορίτσια στην Αφρική αντιμετωπίζουν συχνά αυξημένους κινδύνους αναιμίας, καθυστερημένης ανάπτυξης και εξασθενημένης ανοσίας. Με περίπου 60 εκατομμύρια περιπτώσεις αναιμίας σε έφηβα κορίτσια ετησίως, που κοστίζει στα κράτη μέλη της Αφρικανικής Ένωσης (AU) 1,38 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, ο εκτεταμένος υποσιτισμός και η αόρατη ανισότητα επιδεινώνουν το χάσμα στην υγεία των φύλων και απειλούν την ευημερία των μελλοντικών γενεών.

Το 2023, η AU και η Nutrition International (NI) ξεκίνησαν την εκστρατεία διατροφής προς έφηβα άτομα «With Good Nutrition, She'll Grow into It» [Με καλή διατροφή, θα αναπτυχθεί] (SGII), με ένα απλό μήνυμα ότι τα κορίτσια μπορούν να γίνουν οτιδήποτε και ό,τι θέλουν να είναι και ότι η καλή διατροφή είναι κρίσιμη για να τα βοηθήσει να φτάσουν εκεί. 

Σε μια συνέντευξη που πραγματοποιήθηκε στο Εζίγκμπο του Λάγος της Νιγηρίας, η Adesewa Olofinko από το Global Voices διερευνά την επικράτηση της διατροφικής ανισότητας μέσα από συνομιλίες με δύο έφηβες, τη Favor Okeowo και τη Fisayo Falade.

Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν με συναίνεση των γονέων και παρουσία κηδεμόνα για την εξασφάλιση ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος.

Adesewa Olofinko (AO): Έχετε προγράμματα υγείας και σχολικά μαθήματα, που διδάσκουν στα κορίτσια τη σημασία της διατροφής;

Favor Okeowo (FO): Ναι, στο σχολείο μου έχουμε προγράμματα φυσικής και αγωγής υγείας (PHE) και μαθήματα διατροφής δύο φορές την εβδομάδα, αλλά δεν είναι υποχρεωτικό μάθημα, επομένως ορισμένα άτομα δεν παρακολουθούν το μάθημα. Παρόλο που δεν κάνουμε πολλά κατά τη διάρκεια των μαθημάτων PHE [φυσικής και αγωγής υγείας], είναι πάντα μια ευκαιρία να ασχοληθούμε με σωματικές δραστηριότητες όπως τρέξιμο ή άλλα παιχνίδια.  

Fisayo Falade (FF): Έχουμε οικιακή οικονομία, αλλά είναι πολύ ευρεία. Μας διδάσκουν για τη διαχείριση του σπιτιού, τη διατροφή, την ένδυση και άλλα πράγματα. Οι εκπαιδευτικοί δεν ασχολούνται έτσι με τη διατροφή — εκτός ίσως από όταν είχαμε ένα θέμα για «Κατηγορίες τροφίμων». Αλλά συνήθως λένε απλώς: «Μην τρώτε πολύ πρόχειρο φαγητό, τρώτε μια ισορροπημένη διατροφή». 

AO: Έχετε πάει ποτέ στο σχολείο ή στο κρεβάτι πεινασμένες, επειδή δεν υπήρχε αρκετό φαγητό για όλους; Πώς επηρεάζει αυτό την ικανότητα σκέψης σας ή τη συμμετοχή σε σχολικές δραστηριότητες;

FO: Δεν τρώω τις περισσότερες φορές πριν πάω στο σχολείο το πρωί. Αλλά η μαμά μού δίνει περίπου 300-500 νάιρα (0,19-0,32 δολάρια) για να αγοράσω φαγητό. Εάν έχω επιπλέον μάθημα στο σχολείο, τότε μερικές φορές μου δίνει περίπου 700 (0,45 δολάρια). Μου φτάνουν να αγοράσω puff-puff (ένα βασικό νιγηριανό σνακ) και ένα ρόφημα ή τηγανητό γιαμ και πιπεριά, μερικές φορές ακάρα (κέικ με φασόλια) και ψωμί.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η πιο κοινή διατροφική αιτία αναιμίας είναι η έλλειψη σιδήρου, ένα σοβαρό παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας που επηρεάζει το 30% των γυναικών και των κοριτσιών 15-49 ετών παγκοσμίως.

Νιγηριανά τοπικά τρόφιμα. Εικόνα από Bukky658, από Wikimedia Commons ( CC BY-SA 4.0 ).

Το 2022, η ΑΕ ανακήρυξε το θέμα της χρονιάς «διατροφή» ως τρόπο να υποστηρίξει την ανάπτυξη ενός στρατηγικού πλαισίου για την πρόληψη και τη διαχείριση της αναιμίας στην Αφρική. Παρόλο που η Περιφερειακή Διατροφική Στρατηγική της Αφρικής (ARNS) 2016–2025 στόχευε κατά 50% μείωση της αναιμίας μεταξύ των κοριτσιών και των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας (15-49 ετών), δεν διέθετε ειδική στρατηγική για την επίτευξη αυτού του στόχου.

AO: Πιστεύετε ότι τα αγόρια και τα κορίτσια στην οικογένειά σας αντιμετωπίζονται διαφορετικά όσον αφορά το φαγητό; Μπορείτε να μοιραστείτε κάποιο παράδειγμα αυτού;

FF: Ο αδερφός μου τρώει πολύ περισσότερο από εμένα. Είμαι τρία χρόνια μεγαλύτερή του, αλλά παίρνει τη μεγαλύτερη μερίδα κάθε φορά. Τρώει πολύ. Νομίζω γίνεται, επειδή είναι αγόρι και τα αγόρια τρώνε περισσότερο από τα κορίτσια. Είναι πιο δυνατός κι από εμένα, αλλά είμαι πιο ψηλή.

Αυτή η ανισορροπία και η πρακτική της έμφυλης διατροφικής ανισότητας σε πολλές αφρικανικές κοινότητες έχουν συχνά τις ρίζες τους σε πολιτιστικούς κανόνες και αντιλήψεις αξίας. Η υποκείμενη, άρρητη λογική σε πολλά νοικοκυριά είναι ότι τα αγόρια θεωρούνται ως επενδύσεις στο μέλλον της οικογένειας, ενώ τα κορίτσια αναμένεται να παντρευτούν και τελικά να «ανήκουν» σε άλλη οικογένεια.

ΑΟ: Καταλαβαίνεις γιατί οι γονείς σού δίνουν μικρότερα πιάτα από τον αδερφό σου;

FF: Ο πατέρας μου πάντα έλεγε ότι τα αγόρια μεγαλώνουν για να γίνουν οικογενειάρχες και θα συνεχίσουν το οικογενειακό όνομα, αλλά ότι το κορίτσι πρέπει να επικεντρωθεί στην εκπαίδευσή του και στις οικιακές του υποχρεώσεις. Παρόλο που είμαι τρία χρόνια μεγαλύτερη από τον αδερφό μου, του δίνουν μεγαλύτερες μερίδες φαγητού από εμένα, επειδή η μαμά μου λέει ότι είναι πιο δυνατός και «άντρας». Ξέρω ότι είναι λάθος και ελπίζω μια μέρα να το αλλάξω και να τους αποδείξω ότι ένα κορίτσι μπορεί να γίνει ό,τι θέλει. 

Το κόστος των άνισων μερίδων στην Αφρική

Η πρακτική της έμφυλης σίτισης έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες πέρα ​​από το παρόν, ιδιαίτερα για την υγεία, την εκπαίδευση και τις μελλοντικές ευκαιρίες ενός κοριτσιού. Στα έφηβα άτομα, ο υποσιτισμός δεν είναι μόνο ικανός να καθυστερήσει τη σωματική και γνωστική ανάπτυξη, αλλά αφήνει τα κορίτσια λιγότερο ικανά να αποδώσουν ακαδημαϊκά ή να ανταγωνιστούν στην αγορά εργασίας.

Η Περιφερειακή Διατροφική Στρατηγική της Αφρικής ( ARNS 2026–2035 ), η διάδοχος του ARNS 2016–2025 , στοχεύει στην υποστήριξη της επίτευξης 50% μείωσης της αναιμίας σε έφηβα κορίτσια και γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Μέσω διαφόρων διατροφικών πολιτικών, έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τα κράτη μέλη της ΑΕ να βελτιώσουν τους εθνικούς τους στόχους και προγράμματα.

Παρόλο που αυτή η σιωπηλή πείνα ή η ανισότητα στη σίτιση στερεί από τα κορίτσια τη σωματική τροφή και τις ευκαιρίες να ευδοκιμήσουν, δεν αποτελεί κατηγορητήριο για την αφρικανική κουλτούρα ως «παλαιολιθική». Σε ολόκληρη την ήπειρο, υπάρχουν παραλλαγές στον τρόπο διανομής και εκτίμησης των τροφίμων, με τη δομή της οικογένειας, το εργασιακό καθεστώς των γονέων και την κοινωνικοοικονομική κατάσταση να παίζουν σημαντικό ρόλο στην ποιότητα της διατροφής των εφήβων. 

Εξισορρόπηση της πλάστιγγας

Οργανισμοί όπως το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τα παιδιά (UNICEF), ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και πολλοί άλλοι τοπικοί φορείς συνεχίζουν να διαδραματίζουν τεράστιο ρόλο μέσω της υπεράσπισης και των εκστρατειών για την αντιμετώπιση του υποσιτισμού και της διατροφής των εφήβων για τα κορίτσια στην ήπειρο. Τον Οκτώβριο του 2023, η Τανζανία έγινε η πρώτη αφρικανική χώρα, που ξεκίνησε την εκστρατεία της Nutrition International «She'll Grow Into It» σε εθνικό επίπεδο τονίζοντας τη σημασία της επαρκούς διατροφής για την ανάπτυξη και την ευημερία των εφήβων κοριτσιών.

Οι ανισότητες στη διατροφή αποτελούν καθρέφτη των ευρύτερων ανισορροπιών μεταξύ των φύλων στις κοινωνίες μας. Για να επιτύχει η Αφρικανική Ένωση την Ατζέντα 2063 για μια ευημερούσα Αφρική, κάθε παιδί πρέπει να έχει ίσες ευκαιρίες να ευδοκιμήσει, ανεξαρτήτως φύλου, και μερικές φορές, αυτό ξεκινά από το πιάτο. Καθώς η Περιφερειακή Διατροφική Στρατηγική της Αφρικής εισέρχεται στην επόμενη δεκαετία της, μένει να δούμε αν θα υπάρξει απτή πρόοδος στην αντιμετώπιση του υποσιτισμού και της μείωσης της αναιμίας σε ολόκληρη την ήπειρο.