Εικόνα από Giovana Fleck, χρήση με άδεια.

Αυτό το κείμενο είναι μέρος του Αφηγήσεις Δεδομένων, ενός εγχειρήματος του Παρατηρητηρίου Μέσων των Πολιτών, που στοχεύει στον εντοπισμό και την κατανόηση του λόγου σχετικά με τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται για διακυβέρνηση, έλεγχο και πολιτική στο Ελ Σαλβαδόρ, τη Βραζιλία, την Τουρκία, το Σουδάν και την Ινδία. Διαβάστε περισσότερα για το εγχείρημα εδώ και δείτε το δημόσιο σύνολο δεδομένων μας για την πλήρη ανάλυση, που καλύπτεται στο παρακάτω κείμενο. 

Τα τελευταία χρόνια, η κυβέρνηση της Ινδίας δραστηριοποιείται ενεργά στην επέκταση του ελέγχου της στους χώρους του διαδικτύου και η απαγόρευση ιστοσελίδων αποτελεί όπλο στρατηγικής σημασίας στη φαρέτρα της. Μια έκθεση, που ενημερώθηκε τελευταία φορά τον Μάρτιο του 2024 από τον οργανισμό ψηφιακών δικαιωμάτων Geeks for Geeks, παρατήρησε πως 55.607 ιστοσελίδες είχαν απαγορευτεί μεταξύ 2015 και 2023. Περίπου το 48% αυτών των ιστοσελίδων είχαν απαγορευτεί σύμφωνα με τον Νόμο για την Πληροφορική. Αυτές οι απαγορεύσεις είχαν ως στόχο ανεξάρτητες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, ανιχνευτές δηλώσεων μίσους και ιστοσελίδες ζωντανής μετάδοσης (streaming).

Η ευρεία στόχευση των ιστοσελίδων γίνεται ιδιαιτέρως ανησυχητική, καθώς οι υπάρχοντες νόμοι δίνουν στην κυβέρνηση την ελευθερία να μην αποκαλύπτει τους λόγους, που οδήγησαν στην απαγόρευση μιας ιστοσελίδας. Ο νόμος δίνει στην κυβέρνηση την εξουσία να απαγορεύει αυθαίρετα περιεχόμενο, κάτι που δημιουργεί τρομακτικές συνέπειες για την ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, ειδικά όταν ο στόχος είναι ανεξάρτητες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες. Επιπλέον, η εξουσία ως προς την απαγόρευση ιστοσελίδων, η οποία παλαιότερα περιοριζόταν στο Υπουργείο Ηλεκτρονικής και Πληροφορικής, δόθηκε και στο Υπουργείο Πληροφοριών και Μεταδόσεων από το 2021. Αυτό είναι ένδειξη πως η εξουσία της κυβέρνησης στους χώρους του διαδικτύου συνεχώς επεκτείνεται.

Να αποκαλύψει κανείς ή να μην αποκαλύψει

Οι υπάρχοντες νόμοι στην Ινδία, συγκεκριμένα το Τμήμα 69Α του Νόμου για την Πληροφορική, επιτρέπει στην κυβέρνηση να κλείνει ιστοσελίδες για να προστατεύσει την κυριαρχία και την ακεραιότητα της Ινδίας, την άμυνα και την ασφάλεια, να εξασφαλίσει ότι δεν θα υποστούν ζημιά οι φιλικές σχέσεις με άλλες χώρες, να διατηρήσει τη δημόσια τάξη και να αποτρέψει την πρόκληση σε διάπραξη παραβάσεων. Όμως, η σημασία αυτών των προϋποθέσεων δεν ορίζεται σαφώς στην ινδική νομολογία δίνοντας ελευθερία για ευρεία ερμηνεία. Πέρα από την ασαφή ερμηνεία, ο Νόμος 16 των Νόμων Απαγόρευσης του 2009 επιτρέπει στην κυβέρνηση να κρατάει τους λόγους της απαγόρευσης εμπιστευτικούς, σε περίπτωση που ισχυριστεί πως προχώρησε στην απαγόρευση για λόγους εθνικής ασφαλείας. Αυτό σημαίνει πως η κυβέρνηση δεν είναι υποχρεωμένη να αποκαλύψει ποιες ιστοσελίδες έχει απαγορεύσει και τους λόγους για την απαγόρευση. Λόγω αυτής της ρήτρας, πολλές αιτήσεις για Δικαίωμα στη Πληροφορία, που έχουν υποβληθεί από την κοινωνία των πολιτών ζητώντας μια λίστα των εντολών απαγόρευσης, που έχουν εκδοθεί από την κυβέρνηση, απορρίπτονται. Στην ουσία, επειδή οι λόγοι για τις απαγορεύσεις δεν αποκαλύπτονται εξαρχής, γίνεται πολύ δύσκολη η απόδοση ευθυνών στην κυβέρνηση. Ενώ μπορεί κανείς να προσφύγει στη δικαιοσύνη τελικά για αυτές τις λίστες απαγορεύσεων, δεν υπάρχει καμία διέξοδος πέρα από το αναλωθεί σε παρατεταμένες δικαστικές διαμάχες, ενώ οι ιστοσελίδες παραμένουν σε απαγόρευση.

Η έρευνα του Παρατηρητηρίου Διακυβέρνησης Δεδομένων δείχνει πως ιστοσελίδες όπως η Hindutva Watch, η India Hate Lab και η Kashmirwalla έχουν αποτελέσει στόχους μυστικών εντολών απαγόρευσης. Η εμπιστευτική φύση αυτών των εντολών απαγόρευσης δίνει στην κυβέρνηση στρατηγικό πλεονέκτημα, καθώς έχει τη δυνατότητα να εκδόσει προειδοποίησεις κλεισίματος για ιστοσελίδες, που αντιπροσωπεύουν αντίθετες απόψεις. Η γνώση πως δεν μπορούν να αποδοθούν ευθύνες στην κυβέρνηση αμέσως για αυτές τις απαγορεύσεις, χωρίς πρώτα να περάσει κανείς από παρατεταμένες νομικές διαμάχες, δημιουργεί τρομακτικές συνέπειες για τις φωνές των μειονοτήτων, που εκφέρουν απόψεις εναντίον της κυβέρνησης και του ινδικού κράτους.

Για παράδειγμα, συγκεκριμένα στην περίπτωση της απαγόρευσης της ιστοσελίδας ενός ειδησεογραφικού οργανισμού ονόματι Kashmirwalla, που λειτουργούσε από το Κασμίρ και έκανε ρεπορτάζ για θέματα που αφορούσαν την περιοχή Τζαμού και Κασμίρ, η ιστοσελίδα κατέβηκε χωρίς επαρκή προειδοποίηση. Ως απάντηση σ’ αυτό, πολλοί ειδησεογραφικοί οργανισμοί και οργανισμοί της κοινωνίας των πολιτών εξέφρασαν την αποδοκιμασία τους για τη δράση της κυβέρνησης. Υποστήριξαν πως η απαγόρευση της Kashmirwalla χωρίς την αποκάλυψη του λόγου που την κατέβασαν, επηρέασε την αντιπροσώπευση των διαφορετικών φωνών στο Κασμίρ, το οποίο παραμένει μια ευαίσθητη περιοχή στην Ινδία που μαστίζεται από διαμάχες και που ήδη αντιμετωπίζει συχνές απαγορεύσεις σύνδεσης στο διαδίκτυο. Στην αποδοκιμασία τους προς τη δράση της κυβέρνησης, δημοσιογραφικοί οργανισμοί όπως η Επιτροπή για την Προστασία Δημοσιογράφων, το Δίκτυο γυναικών στα ΜΜΕ στην Ινδία και η Συντεχνία Εκδοτών Ινδίας υπογράμμισαν, επίσης, πως το να κατεβάζουν σελίδες που αντιπροσωπεύουν τις αντίθετες φωνές έχει γίνει μόδα, δημιουργώντας τρομακτικές συνέπειες για την έκφραση απόψεων και οπτικών που εναντιώνονται στο κράτος.

Η διαρκώς επεκτεινόμενη δικαιοδοσία του κράτους

Παρόλο που η διατύπωση του Νόμου για την Πληροφορική και οι κανόνες απαγόρευσης περιορίζουν τη δυνατότητα της κυβέρνησης να μην αποκαλύπτει τους λόγους της απαγόρευσης, η ινδική κυβέρνηση συνεχίζει να χρησιμοποιεί εντολές απαγόρευσης για να επιβάλει πειθαρχία στους διαδικτυακούς χώρους.

Πέρα από το να στοχεύει τις αντίθετες φωνές και τις ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, η κυβέρνηση έχει βάλει επίσης στο στόχαστρο και ιστοσελίδες όπως το Dowry Calculator, μια σατιρική ιστοσελίδα με στόχο να ενημερώσει για το θέμα της προίκας. Όταν ο ιδιοκτήτης της ιστοσελίδας έκανε ένσταση στην εντολή της κυβέρνησης και το δικαστήριο υποχρέωσε το υπουργείο να αποκαλύψει τους λόγους της απαγόρευσης, το τελευταίο υπερασπίστηκε την εντολή απαγόρευσης υποστηρίζοντας πως η ιστοσελίδα θα μπορούσε να ωθήσει τους ανθρώπους να διαπράξουν το αδίκημα κι έτσι το επιχείρημα της κυβέρνησης ήταν πως η ιστοσελίδα θα συναυτουργούσε στη διάπραξη του αδικήματος. Όμως δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι έχει διαπραχθεί κάποιο αδίκημα εξαιτίας της ιστοσελίδας. Η απαγόρευση της Dowry Calculator αναδεικνύει πως η κυβέρνηση μπορεί να εκδίδει εντολές απαγόρευσης χωρίς κανέναν νόμιμο λόγο και πως τώρα υπάρχει μια αυξανόμενη έλλειψη ανεκτικότητας ακόμα και προς την αντιπροσώπευση της σάτυρας.

Εκτός από ειδησεογραφικές και σατιρικές ιστοσελίδες, η κυβέρνηση έχει, επίσης, απαγορεύσει και ιστοσελίδες ζωντανής μετάδοσης με τη δικαιολογία πως προβάλλουν χυδαίο περιεχόμενο. Ενώ ο καθορισμός της χυδαιότητας παραμένει ένα περίπλοκο ζήτημα και τα ίδια τα δικαστήρια υιοθετούν ειδικές νομικές διαδικασίες για να καθορίσουν αν το περιεχόμενο είναι χυδαίο ή όχι, η κυβέρνηση εκδίδει εντολές απαγόρευσης χωρίς κάτι τέτοιο. Ξανά, δεν καθορίζεται με κανέναν τρόπο αν το περιεχόμενο είναι όντως χυδαίο. Αντιθέτως, η κυβέρνηση θέλει απλώς να δείξει ότι έχει τη δύναμη να επιβάλει την πειθαρχία στους χώρους του διαδικτύου. Η απαγόρευση στις ιστοσελίδες ζωντανής μετάδοσης ήρθε αφού είχε εκδοθεί μια προειδοποίηση από το Υπουργείο Πληροφοριών και Μεταδόσεων να σταματήσουν να προβάλουν χυδαίο περιεχόμενο. Η προειδοποίηση και η επακόλουθη απαγόρευση των ιστοσελίδων ζωντανής μετάδοσης σήμαινε πως αν δεν ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της κυβέρνησης, οι ιστοσελίδες θα μπλοκάρονται ή/και θα κατεβαίνουν. Με την κυβέρνηση ήδη να επιβάλει περισσότερους κανόνες περιεχομένου για τις ζωντανές μεταδόσεις με το προτεινόμενο Νομοσχέδιο Μεταδόσεων, η απαγόρευση των ιστοσελίδων ενισχύει την αβεβαιότητα και την πίεση που βιώνει μια δημιουργική κοινότητα, η οποία ήδη νιώθει την πίεση της αυτολογοκρισίας εν αναμονή τέτοιων ρυθμίσεων.

Είτε πρόκειται για την απαγόρευση ειδησεογραφικών σελίδων, σατιρικής έκφρασης ή ιστοσελίδων ζωντανής μετάδοσης, οι δράσεις της κυβέρνησης δείχνουν στους δημιουργούς και τους δημοσιογράφους πως παραμένει μια ισχυρή παρεμβατική δύναμη στους χώρους του διαδικτύου.

«Πρέπει να είναι δικαιολογημένο αν το κάνει η κυβέρνηση»

Η έρευνα του Παρατηρητηρίου Διακυβέρνησης Δεδομένων βρήκε πως όταν δεν αποκαλύπτονται οι λόγοι της απαγόρευσης, οι δεξιά προσκείμενες εκδόσεις και φορείς εφευρίσκουν τους δικούς τους λόγους γι’ αυτήν. Για παράδειγμα, η απαγόρευση της Kashmirwalla ερμηνεύτηκε ως δραστικά μέτρα που παίρνει η κυβέρνηση για να σταματήσει την ισλαμική προπαγάνδα. Αυτό δείχνει πώς δημιουργούνται οι ρητορικές γύρω από την απαγόρευση ιστοσελίδων από ινδουιστικές ομάδες δικαιωμάτων, το οποίο ενισχύει ένα ήδη πολωμένο περιβάλλον όπου οι αντίθετες φωνές υπόκεινται σε θεσμική πίεση.

Ακόμη κι όσον αφορά την απαγόρευση των σελίδων ζωντανής μετάδοσης, υπάρχει μια συμφωνία που θα βοηθούσε στον περιορισμό της χυδαιότητας στο διαδίκτυο· όμως, αυτή η ρητορική καλύπτει πάλι το γεγονός πως αυτό προωθεί μια τάση κυβερνητικής λογοκρισίας. Η υποστήριξη στις απαγορεύσεις ιστοσελίδων νομιμοποιεί τις δράσεις της κυβέρνησης στη συνείδηση του λαού, στρέφοντας την προσοχή από το γεγονός πως και αυτές θα πρέπει να ακολουθούν την νόμιμη διαδικασία.