«Logomania: Να σου ανήκει ο κόσμος στη μισή τιμή», 2019. Φωτογραφία του Hassan Kurbanbaev, χρησιμοποιείται με άδεια.

Το κεντροασιατικό έθνος του Ουζμπεκιστάν είναι κυρίως γνωστό για την εκπληκτική αρχιτεκτονική του Δρόμου του Μεταξιού και την πλούσια πολιτιστική του κληρονομιά. Πέρα από την εικόνα της καρτ ποστάλ, ωστόσο, βρίσκεται μια κοινωνία, που εξακολουθεί να παλεύει με τη δική της ταυτότητα.

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, η δύσκολη μετάβαση του έθνους από τον σοσιαλισμό οδήγησε πολλούς σε οικονομική δυσκολία. Επειδή, όμως, είναι πολύ πρόθυμες να προωθήσουν τη χώρα ως ονειρεμένο τουριστικό προορισμό, οι Αρχές του Ουζμπεκιστάν είναι υπερευαίσθητες στον τρόπο που απεικονίζεται η χώρα από τους φωτογράφους.

Στη σοβιετική παράδοση, η φωτογραφία ήταν μια πολιτική τέχνη με εντολή να δείχνει μόνο λαμπερές πτυχές του κράτους, προκειμένου να εξυπηρετήσει τους προπαγανδιστικούς του στόχους. Αφού κέρδισε την ανεξαρτησία του, το Ουζμπεκιστάν εφάρμοσε τους ίδιους κανόνες: το 2010, η ανεξάρτητη φωτογράφος Umida Akhmedova κατηγορήθηκε ότι «προσέβαλε το ουζμπεκικό έθνος», επειδή οι φωτογραφίες που δημοσίευσε φέρεται να μην αντικατοπτρίζουν την κοινωνία του Ουζμπεκιστάν σε θετικούς τόνους. Κατηγορήθηκε σε δικαστήριο του Ουζμπεκιστάν.

Για να κατανοήσω την τρέχουσα κατάσταση της σύγχρονης ανεξάρτητης φωτογραφίας, μίλησα με τον Hassan Kurbanbaev, έναν ανερχόμενο φωτογράφο που έχει αρχίσει να εκθέτει τη δουλειά του στο εξωτερικό διαδικτυακά και σύντομα, ελπίζει, στην Τασκένδη, όπου εδρεύει.

Filip Noubel (FN): Πολλές από τις φωτογραφίες σας εστιάζουν σε διάφορες ερμηνείες της ταυτότητας και συχνά δείχνουν την αντίθεση μεταξύ μοντερνισμού —και της εμμονής του με τις εμπορικές επωνυμίες— και την πραγματικότητα της καθημερινής ζωής στο Ουζμπεκιστάν. Πώς θα περιγράφατε το έργο σας; 

Hassan Kurbanbaev (HK):  Μου φαίνεται ότι αυτά τα πράγματα είναι συμπληρωματικά: η αναζήτηση του αυτοπροσδιορισμού και της ίδιας της χώρας στο πλαίσιο του χρόνου. Τι είναι το σύγχρονο Ουζμπεκιστάν; Νομίζω ότι αυτή η ερώτηση οδηγεί τελικά σε έναν παγκόσμιο προβληματισμό για όλα όσα μας περιβάλλουν, συμπεριλαμβανομένης της καθημερινότητάς μας. Η συμπεριφορά μας, ο τρόπος που ντυνόμαστε, όλα δείχνουν με πολύ αποκαλυπτικό τρόπο την επιθυμία μας για μια συγκεκριμένη πολυτέλεια, που δεν μπορούσαμε να αντέξουμε οικονομικά, αλλά παρακολουθούσαμε στην τηλεόραση. Αυτά τα σύμβολα για μένα είναι ένας προβληματισμός για το ζήτημα της ταυτότητας και της αναζήτησής της.

Πρόσφατα, μίλησα με έναν τύπο από την Αλβανία, που ζει τώρα στην Τασκένδη. Είπε ότι, για εκείνον, το Ουζμπεκιστάν είναι ένα είδος χάους, όπου όλα είναι ανάμεικτα: η όμορφη Ανατολή, η Σοβιετική Ένωση και η μίμηση της Δύσης, τόσο οπτικά όσο και διανοητικά. Μου φαίνεται ότι καθόρισε την κατάσταση της χώρας με πολύ ακριβείς όρους. Πρέπει όλοι να το σκεφτούμε αυτό.

Στην περίπτωσή μου, δεν έβγαλα φωτογραφίες για λίγο. Μετά από ένα διάλειμμα, επέστρεψα στη φωτογραφία και συνειδητοποίησα ότι στην πραγματικότητα παρακολουθούσα ένα μάθημα για τη μελέτη της χώρας μου χρησιμοποιώντας μια φωτογραφική μηχανή. Ένιωσα σαν μαθητής, ένα είδος παιδιού που ανοίγει ξανά τη χώρα του. Επομένως, η σειρά φωτογραφιών μου είναι, με την πρώτη ματιά, πολύ απλή. Για παράδειγμα, το «Logomania» βασίζεται στην ειρωνεία που συναντάμε στην καθημερινή ζωή και στο street chic, που μπορεί να αποκτηθεί με τον πιο προσιτό τρόπο.

Νεαρός άνδρας ξαπλωμένος στη στέγη ενός σοβιετικού αυτοκινήτου Zhiguli στο Οκσόι κοντά στη Σαμαρκάνδη, Ιούνιος 2019. Φωτογραφία από τον Hassan Kurbanbaev, που χρησιμοποιείται με άδεια

FN: Το να είσαι φωτογράφος μη εμπορικού χαρακτήρα στο Ουζμπεκιστάν δεν είναι εύκολη ζωή. Πώς καταλήξατε σε αυτή τη μορφή τέχνης και πώς αντιλαμβάνονται τα μοντέλα σας τον ρόλο σας, όταν τα προσεγγίζετε; 

HK:  Νομίζω ότι είναι σημαντικό να ορίσουμε τι εννοούμε με τον όρο μη εμπορική φωτογραφία. Εάν με συγκρίνετε με φωτογράφους γάμου ή διαφήμισης, τότε ναι, δεν είμαι εμπορικός φωτογράφος. Μπορώ, όμως, να εργαστώ, για παράδειγμα, για τους Financial Times και να πληρώνομαι για τη δουλειά μου, επομένως είμαι ανεξάρτητος φωτογράφος, που εργάζεται επίσης στον εμπορικό τομέα.

Στη Δύση, οι ανεξάρτητοι φωτογράφοι μπορούν να εκπροσωπούνται από γκαλερί και να πωλούν αντίγραφα, αλλά εδώ δεν υπάρχει εγχώρια αγορά τέχνης για φωτογράφους. Θα ήθελα πολύ να αλλάξει αυτή η κατάσταση, γιατί υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον από τους ντόπιους νέους, που θέλουν να είναι ανεξάρτητοι, να κάνουν τη δική τους συλλογή για τον εαυτό τους ή τη χώρα τους, αλλά δεν έχουν τους πόρους να το κάνουν. Πολύ συχνά πρέπει να αντιμετωπίσω οικονομικές δυσκολίες για να κάνω ένα έργο. Μερικές φορές νιώθω απελπισμένος. Ως εκ τούτου, πρέπει να εστιάσω περισσότερο στη Δυτική αγορά.

Πιστεύω ότι η ανεξάρτητη φωτογραφία μπορεί να έχει εμπορική επιτυχία και γι’ αυτό θα πρέπει να ενδιαφερθεί και το ίδιο το κράτος, αν θέλει να αναπτύξει την τέχνη. Αν μιλάμε για τις μεθόδους εργασίας μου, απλώς προσπαθώ να πω πολύ απλά γιατί βγάζω φωτογραφίες και μερικές φορές αυτό είναι αρκετό για να συμφωνήσουν οι άνθρωποι σε ένα πορτρέτο.

Ozodbek, ένας νεαρός ερμηνευτής στη Σαμαρκάνδη, Σεπτέμβριος 2018. Φωτογραφία από τον Hassan Kurbanbaev, που χρησιμοποιείται με άδεια

FN: Υπάρχει μια αναγνώριση της σύγχρονης φωτογραφίας στην κοινωνία του Ουζμπεκιστάν και ένας χώρος για φωτογράφους σαν εσάς να συναντηθούν και να εκθέσουν τη δουλειά τους; Πού είναι το κοινό σας, κυρίως;

HK: Μια τέτοια κοινότητα υπήρχε, αλλά μεταξύ των φωτογράφων παλαιότερης γενιάς, όπως οι φωτοανταποκριτές. Δεν υπάρχει εγχώρια αγορά τέχνης στη χώρα αυτή καθεαυτή. Αυτό, φυσικά, ισχύει και για τη σύγχρονη φωτογραφία. Η απουσία επιμελητών και η πολυετής κρατική λογοκρισία οδήγησαν τελικά σε κρίση στην τέχνη. Ωστόσο, υπάρχουν καλές αλλαγές. Πέρυσι στην Τασκένδη, ο φωτογράφος και ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Timur Karpov άνοιξε έναν ανεξάρτητο χώρο για καλλιτέχνες, το 139 Documentary Center. Έχει μεγάλα σχέδια να αναπτύξει ανεξάρτητη φωτογραφία, να κάνει καλά επιμελημένες εκθέσεις. Για μένα, αυτό είναι ένα σημαντικό γεγονός λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιό μας.

Σήμερα, όλος ο κόσμος έχει αλλάξει στο διαδίκτυο και πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε, ειδικά για καλλιτέχνες για τους οποίους αυτή είναι, μερικές φορές, η μοναδική ευκαιρία να δείξουν τη δουλειά τους. Για παράδειγμα, γράφω στο Instagram στα αγγλικά για να προσεγγίσω ένα μεγάλο κοινό, αν και δεν μιλάω πολύ καλά αγγλικά. Είναι μια ευκαιρία όχι μόνο να μοιραστώ το όραμά μου, αλλά και να δείξω το Ουζμπεκιστάν, το οποίο εξακολουθεί να φαίνεται εντελώς άγνωστο ως χώρα.

Μια κουβέρτα με δύο ερωτευμένες τίγρεις στα βουνά Ζαραφσάν στο νότιο Ουζμπεκιστάν, Ιούνιος 2019. Φωτογραφία από τον Hassan Kurbanbaev, που χρησιμοποιείται με άδεια.

FN: Με ποια θέματα εργάζεστε αυτήν τη στιγμή; 

HK: Εργάζομαι σε μια σειρά για τη νεολαία από όλες τις χώρες της Κεντρικής Ασίας. Είναι η πρώτη γενιά ανθρώπων στα λεγόμενα πέντε -σταν [ΣτΜ: Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τατζικιστάν, Κιργιστάν, Καζακστάν], τις «νέες χώρες» που δημιουργήθηκαν μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, που συνεχίζουν να αναδύονται ως ανεξάρτητες κοινωνίες. Αυτοί οι νέοι είναι εγγόνια και δισέγγονα ιθαγενών, μεταναστών, ανθρώπων που εκτοπίστηκαν στην Κεντρική Ασία για πολιτικούς λόγους. Με ενδιαφέρουν, γιατί αυτοί θα κάνουν τις χώρες μας καλύτερες από κάθε άποψη. Αν καταφέρω να βρω ένα μπάτζετ, μαζί με τη σειρά, θα ήθελα να γυρίσω ένα ντοκιμαντέρ.

Μάθετε περισσότερα για τις αλλαγές στην κοινωνία του Ουζμπεκιστάν εδώ.