Εικόνα μαυριτανικού τσαγιού. Στιγμιότυπο του βίντεο “L'ancienne cérémonie de préparation du thé dans le Sahara” από το κανάλι CGTN Français στο YouTube. Επιτρεπόμενη χρήση.

Στη Μαυριτανία, το τσάι αποτελεί μέρος της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Καταναλώνεται ανά πάσα στιγμή και αποτελεί μια ουσιαστική τελετουργία κοινωνικοποίησης.

Οι Μαυριτανοί ανακάλυψαν το τσάι τη δεκαετία του 1860. Το εν λόγω πράσινο τσάι, που αρχικά εισήχθη από την Κίνα σε μεγάλες ποσότητες, προοριζόταν για τις ανώτερες τάξεις. Ωστόσο, το ενδιαφέρον για το τσάι εξαπλώθηκε γρήγορα και σε άλλα κοινωνικά στρώματα. Περισσότερο από ένα απλό ροφήμα, το τσάι έχει γίνει ένα πραγματικό τελετουργικό, που δίνει νόημα στην καθημερινή ζωή σε κάθε κοινότητα της χώρας. Τρεις λέξεις συνοψίζουν αυτό το τελετουργικό: jmaa (η ομάδα), jmar (τα κάρβουνα) και jar (χρόνος). Ο δικτυακός τόπος Les Toiles Maures δίνει περισσότερες πληροφορίες:

(…) Jmar, ce sont les braises du charbon de bois  dans le “canoun” sur lesquelles on pose la petite théière d’étain pour  chauffer l’eau.

Le mot Jar indiquant la lenteur qui est employée dans ce contexte en  référence à la danse du même nom, où l’élément marquant est précisément  l’extrême lenteur du mouvement. Lenteur de l’infusion des feuilles de thé  additionnées à la menthe verte, libérant leur arôme subtil(…)

Jmaa signifie le groupe, l’assemblée, car on prépare rarement le thé  pour une seule personne. Cette boisson est le fil reliant les uns aux autres,  les présents, et la petite théière généreuse distribue à chacun son breuvage âpre comme la vie, doux comme l’amour, suave comme la mort(…)

(…) Το Jmar αναφέρεται στα κάρβουνα που βρίσκονται στο “κανούν”, πάνω στα οποία τοποθετείται η μικρή τσίγκινη τσαγιέρα για να ζεσταθεί το νερό.

Η λέξη Jar, που σημαίνει βραδύτητα, χρησιμοποιείται σε αυτό το πλαίσιο σε σχέση με τον ομώνυμο χορό, όπου το καθοριστικό στοιχείο είναι ακριβώς η ακραία βραδύτητα της κίνησης. Η βραδύτητα της έγχυσης των φύλλων τσαγιού με δυόσμο, που απελευθερώνει το λεπτό άρωμά τους (…)

Jmaa σημαίνει την παρέα, τη συγκέντρωση, καθώς το τσάι σπάνια ετοιμάζεται για ένα μόνο άτομο. Αυτό το ρόφημα είναι το νήμα, που δένει όλους τους παρευρισκόμενους μαζί, ενώ η γενναιόδωρη μικρή τσαγιέρα μοιράζει το ρόφημά της σε κάθε άτομο, τόσο πικρό όσο η ζωή, τόσο γλυκό όσο ο έρωτας, τόσο απαλό όσο ο θάνατος (…)

Δεν υπάρχει περίσταση ή πλαίσιο που να μην είναι κατάλληλο για κατανάλωση τσαγιού: συγκεντρώσεις μεταξύ συναδέλφων ή φίλων, βαφτίσεις, επιχειρηματικές διαπραγματεύσεις, γάμοι. Το 2010, ο Ely ould Allaf, πρώην υπουργός Πολιτισμού της Μαυριτανίας, εξήγησε στο γερμανικό δίκτυο Deutsche Welle:

On ne conçoit pas une causerie qui ne se fasse pas autour d'un thé. Cela permet aux gens de se retrouver, de s'accepter pendant un certain temps, d'égal à égal. Celui qui fait le thé doit connaître la situation, faire en sorte que le thé s'achève en même temps que la conversation s'épuise. Cela rythme la vie.

Συζήτηση χωρίς τσάι είναι αδιανόητη. Φέρνει τους ανθρώπους κοντά, τους επιτρέπει να αλληλεπιδράσουν ως ίσοι για λίγο. Αυτός που φτιάχνει το τσάι πρέπει να έχει επίγνωση της κατάστασης και να προετοιμάσει το τσάι, ώστε να τελειώσει μαζί με τη συζήτηση. Καθορίζει το ρυθμό της ζωής.

Η παρασκευή του τσαγιού ακολουθεί μια διαδικασία, που πρέπει να τηρείται σχολαστικά. Σε ένα άρθρο για το μαυριτανικό τσάι, ο Cheikh Sidya, ανταποκριτής της ιστοσελίδας le360 στο Νουακσότ, περιγράφει τις ιδιαιτερότητες της παρασκευής του τσαγιού:

Le thé est d’abord rincé à l’eau chaude. Il est ensuite mis dans une théière avec une quantité d'eau soigneusement dosée et bouilli pendant un instant. Ensuite, le préparateur, appelé «théificateur», verse et reverse la boisson dans plusieurs verres créant ainsi de la mousse dans chacun des verres. La boisson est ainsi réchauffée puis sucrée et aromatisé avec la menthe avant d’être servie à chaud dans des petits verres qui gardent l’indispensable mousse sans laquelle certains préfèrent bouder le verre.

Πρώτα, το τσάι ξεπλένεται με ζεστό νερό. Στη συνέχεια τοποθετείται σε μια τσαγιέρα με μια προσεκτικά υπολογισμένη ποσότητα νερού και βράζεται για λίγο. Στη συνέχεια, το άτομο που το ετοιμάζει, ο «παρασκευαστής τσαγιού», χύνει και ξαναχύνει το ρόφημα σε πολλά ποτήρια, δημιουργώντας αφρό σε καθένα από αυτά. Στη συνέχεια, το ρόφημα ξαναζεσταίνεται, γλυκαίνεται και αρωματίζεται με δυόσμο, πριν σερβιριστεί ζεστό σε μικρά ποτήρια, που διατηρούν τον απαραίτητο αφρό, τον οποίο κάποιοι προτιμούν να μην πίνουν.

Στο συγκεκριμένο βίντεο, γυναίκες από τη Μαυριτανία εξηγούν τη σημασία και την αξία του τσαγιού στην παράδοση της χώρας, το ρόλο του και την παρασκευή του.

Τσάι, συχνά μέσα στη μέρα

Το τσάι καταναλώνεται απεριόριστα: μόλις ξυπνήσει, κάθε Μαυριτανός πίνει ένα ποτήρι για να ξεκινήσει τη μέρα του, μια χειρονομία που επαναλαμβάνεται αμέτρητες φορές καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων στη δουλειά και στις συζητήσεις με φίλους και συγγενείς. Σε σχετικό άρθρο, ο Cheikh Sidya εξηγεί:

Dans la quasi-totalité des demeures mauritaniennes, en partant des quartiers huppés de Tevragh-Zeina, la vitrine de Nouakchott, jusqu’aux coins les plus reculés des zones périurbaines, cette boisson est servie 3 à 4 fois la journée. En fait, il s’agit là d’une fréquence minimale, car parfois, le thé coule de manière continue du matin à l’heure du coucher.

Σχεδόν σε όλα τα σπίτια της Μαυριτανίας, από τις εύπορες γειτονιές της Tevragh-Zeina, το στολίδι του Νουακσότ, μέχρι τις πιο απομακρυσμένες γωνιές των περιαστικών περιοχών, αυτό το ρόφημα σερβίρεται τρεις με τέσσερις φορές την ημέρα. Στην πραγματικότητα, αυτή είναι η ελάχιστη συχνότητα, καθώς, μερικές φορές, το τσάι ρέει συνεχώς από το πρωί μέχρι το βράδυ.

Όποτε σερβίρεται τσάι δημοσίως, κάθε άτομο πρέπει να πίνει τρία ποτήρια. Αυτή η υποχρέωση έχει ένα συγκεκριμένο νόημα, όπως εξηγείται στο Chingi Tours, έναν ιστότοπο τουριστικών πληροφοριών για τη χώρα:

Le premier verre est amer comme la vie, le deuxième fort comme l'amour et le troisième doux comme la mort.

Το πρώτο ποτήρι είναι πικρό σαν τη ζωή, το δεύτερο δυνατό σαν την αγάπη και το τρίτο γλυκό σαν τον θάνατο.

Ακόμη και κατά τη διάρκεια μεγάλων οικονομικών κρίσεων ή αύξησης των τιμών των τροφίμων, ο ρυθμός κατανάλωσης τσαγιού παραμένει αμετάβλητος. Ο Ould Mohamed Mahmoud, χονδρέμπορος, δήλωσε στην Deutsche Welle:

Toute la population mauritanienne boit du thé 24h sur 24h, ça fait partie de sa vie, alors le thé se vend très facilement. Pour les Mauritaniens la crise peut avoir un impact sur l'achat de la nourriture mais pas sur l'achat du thé.

Το σύνολο του πληθυσμού της Μαυριτανίας πίνει τσάι επί 24ώρου βάσεως, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους, οπότε πάντα πουλιέται. Για τους Μαυριτανούς, η κρίση μπορεί να επηρεάσει τις αγορές τροφίμων, αλλά όχι την αγορά τσαγιού.

Αναφορικά με το πόσο συχνά και πού καταναλώνεται, ο Cheikh Sidya προσθέτει:

Le service du thé est également assuré en permanence dans toutes les administrations publiques et privées. Tant pis pour la productivité. Certains vendeurs ambulants proposent du thé dans divers endroits tout au long de la journée. Même au cours du voyage, dans les camions ou autocars, les Mauritaniens ne se passent pas du thé. Les apprentis préparent le thé avec des mini-réchaud à gaz et le servent aux voyageurs sans même avoir besoin de s’arrêter.

Το τσάι σερβίρεται συνεχώς σε όλα τα κυβερνητικά και ιδιωτικά γραφεία, ό,τι χειρότερο για την παραγωγικότητα. Ορισμένοι πλανόδιοι πωλητές πωλούν τσάι σε διάφορα σημεία καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Ακόμη και κατά τη διάρκεια των ταξιδιών με φορτηγά ή λεωφορεία, οι κάτοικοι της Μαυριτανίας δεν μπορούν να κάνουν χωρίς τσάι. Οι μαθητευόμενοι χρησιμοποιούν μικρά μάτια αερίου για να ετοιμάσουν τσάι και να το σερβίρουν στους ταξιδιώτες χωρίς να χρειάζεται να σταματήσουν.

Οι επιπτώσεις στην υγεία

Καθώς το τσάι είναι ιδιαίτερα δημοφιλές στη χώρα, τα συστατικά που χρησιμοποιούνται στην παρασκευή του, ιδίως οι σημαντικές ποσότητες καφεΐνης και ζάχαρης, ευθύνονται για ορισμένα από τα προβλήματα υγείας, που πλήττουν τους Μαυριτανούς. Σε απάντηση αυτής της κατάστασης, ο Dr. Sidi ould Zahaf δήλωσε στην Deutsche Welle το 2010:

Pour les diabétiques, dans le cas d'anémies, d'hypertension artérielle, d'insuffisance cardio-vasculaire, souvent on déconseille le thé. Maintenant, est-ce que c'est vraiment respecté? Pour un Mauritanien, c'est difficile.On aurait préféré une autre prescription!

Για τους διαβητικούς, τα άτομα με αναιμία, υψηλή αρτηριακή πίεση και καρδιαγγειακή ανεπάρκεια, το τσάι συχνά δεν συνιστάται. Ακολουθείται όμως αυτή η συμβουλή; Είναι δύσκολο για έναν Μαυριτανό. Θα προτιμούσε διαφορετική θεραπεία!

Όταν το 2021 εμφανίστηκαν στη χωρα οι πρώτες προειδοποιήσεις σχετικά με τη μόλυνση των φύλλων τσαγιού από φυτοφάρμακα, έγιναν πολυάριθμες αναλύσεις. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα Mauriweb, τον Ιούνιο του 2024, ο Dr. Mohamed Baba Saïd, χημικός από τη Μαυριτανία και καθηγητής χημείας στο Πανεπιστήμιο Clermont-Ferrand της Γαλλίας, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα αποτελέσματα επιβεβαίωναν την παρουσία τοξικών ουσιών.

Δεδομένου του μεγάλου αριθμού καταναλωτών τσαγιού στη χώρα, οι παραπάνω πολλαπλοί κίνδυνοι που απειλούν την υγεία ενδέχεται να επηρεάσουν εκτενώς τον πληθυσμό της Μαυριτανίας.