Φωτογραφία του Joseph Mucira από το Pixabay. Χρησιμοποιείται με Άδεια Περιεχομένου του Pixabay.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) είναι μια από τις σημαντικότερες εξελίξεις της εποχής μας και πρόκειται να φέρει επανάσταση σε βασικούς κλάδους, αλλά με την αυξανόμενη δημοτικότητά της έχει αυξηθεί ο έλεγχος για πιθανές βλάβες και κινδύνους, που συνδέονται με την ευρείας κλίμακας χρήση και ανάπτυξη της τεχνολογίας. Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν αναγνωρίσει τους κινδύνους, που φέρει η ανεξέλεγκτη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης πάνω στα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδίως στο δικαίωμα ιδιωτικής ζωής, της ελευθερίας έκφρασης, της ελευθερίας σκέψης και στο δικαίωμα για δίκαιη δίκη.  Παρόλα αυτά, η υιοθέτηση της ΤΝ έχει συνεχίσει να ξεπερνά τη νομοθετική προστασία αφήνοντας τους πληθυσμούς ευάλωτους σε κακόβουλους φορείς.

Αν και πρόκειται για παγκόσμια ανησυχία, η δυναμική σε επίπεδο χώρας και τα ατομικά αρχεία ανθρωπίνων δικαιωμάτων δείχνουν ότι τα επίπεδα έκθεσης στον κίνδυνο διαφέρουν από χώρα σε χώρα, ίσως ακόμη και από περιοχή σε περιοχή. Στη Λατινική Αμερική, η τεχνολογία παρακολούθησης είναι αυξημένη και η έλλειψη διαφάνειας έχει πραγματικές επιπτώσεις τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Το Μεξικό αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Το Μεξικό ήταν ο πρώτος καταγεγραμμένος κυβερνητικός πελάτης και ο πιο παραγωγικός χρήστης του κατασκοπευτικού λογισμικού Πήγασος, λογισμικού που χρησιμοποιείται συνήθως για την παρακολούθηση τηλεφώνων και συσκευών δημοσιογράφων, εργαζομένων πολιτών και ακτιβιστ(ρι)ών. Από το 2011, έχει δαπανήσει πάνω από 80 εκατομμύρια αμερικανικά δολάρια για αυτή την τεχνολογία. Αγοράστηκε δήθεν για χρήση κατά τρομοκρατών και καρτέλ ναρκωτικών, αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι έχει επιβληθεί κατά δημοσιογράφων, ακτιβιστ(ρι)ών και πολιτικών αντιπάλων.

Υπό την προηγούμενη κυβέρνηση, διεθνείς εμπειρογνώμονες που είχαν αναλάβει να ερευνήσουν τις εξαφανίσεις φοιτητών στην Ιγκουάλα το 2014, παρακολουθήθηκαν και απειλήθηκαν, προκαλώντας διεθνές σκάνδαλο, αλλά η αδίστακτη χρήση του Πήγασος συνεχίστηκε ακόμη και υπό τη θητεία του σημερινού προέδρου Λόπες Ομπραδόρ, γεγονός που υποδηλώνει ένα συστημικό πρόβλημα με την προσέγγιση της χώρας όσον αφορά τη χρήση του διαβόητου κατασκοπευτικού λογισμικού και τον γενικότερη εκτίμησή της για τα πολιτικά δικαιώματα και τις ελευθερίες.

Το πρόβλημα επεκτείνεται πέρα από το λογισμικό Πήγασος. Στην Πόλη του Μεξικού έχει εγκατασταθεί ένα από τα μεγαλύτερα συστήματα αστικής επιτήρησης στην αμερικανική ήπειρο: El Centro de Comando, Control, Cómputo, Comunicaciones y Contacto Ciudadano, γνωστό και ως El C5. Το δίκτυο αυτό, συνδεδεμένο με κουμπιά πανικού και κέντρα εντολών, εκτείνεται σε 1.485 χιλιόμετρα με ένα λογισμικό που είναι σχεδιασμένο να ανιχνεύει αυτόματα τις πινακίδες κυκλοφορίας. Επιπλέον, ο αριθμός των εγκατεστημένων καμερών αυξήθηκε από 18 εκατομμύρια σε 65 εκατομμύρια μεταξύ 2018 και 2022, ενώ έχουν σημειωθεί σχέδια για τουλάχιστον άλλα 16 εκατομμύρια επιπλέον. Παρά την προφανή υπεροχή του, έχουν προκύψει ζητήματα με το C5, από ψευδείς ταυτοποιήσεις έως και κακό χειρισμό προσωπικών δεδομένων. Έχουν, επίσης, αποδειχθεί ότι οι τεχνολογικές δυσλειτουργίες επηρεάζουν την έκβαση ποινικών υποθέσεων λόγω της παραδοχής της αντικειμενικότητας που υποτίθεται ότι ερμηνεύει η βιντεοσκόπηση.

Το εκτεταμένο σύστημα C5 επισκιάζεται μόνο από το Τίταν, μια εκτεταμένη βάση δεδομένων και ασφάλειας, τόσο σε όρους κλίμακας όσο και από πλευράς απειλής για τις πολιτικές ελευθερίες. Το λογισμικό χρησιμοποιείται από διάφορες κυβερνήσεις των πολιτειών του Μεξικού για τη συσχέτιση δεδομένων των τοποθεσιών με άλλες ιδιωτικές πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών, των κυβερνητικών και των τηλεπικοινωνιακών δεδομένων, για τον γεωγραφικό εντοπισμό ατόμων σε όλη τη χώρα σε πραγματικό χρόνο. Οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι έχουν επικριθεί για την αμφιλεγόμενη χρήση της βάσης δεδομένων για τη στοχοποίηση δημόσιων προσώπων, αλλά το πιο προβληματικό είναι ότι η πρόσβαση σε πληροφορίες με τη βοήθεια του Τίταν μπορεί να αποκτηθεί μέσω παράνομης αγοράς, γεγονός που το καθιστά ως περαιτέρω εμπόδιο.

Ο βαθμός στον οποίο η τεχνητή νοημοσύνη έχει ενσωματωθεί στο C5 και το Τίταν δεν είναι ακόμη σαφής, αλλά το φάσμα της επιτήρησης παραμένει μεγάλο και πρόκειται να προκαλέσει περισσότερες ανησυχίες με την προσθήκη νέων έξυπνων τεχνολογιών.

Στα σύνορα, τα προβλήματα είναι πιο έντονα. Ένα μνημόνιο αμοιβαίας κατανόησης (MOU) μεταξύ του κυβερνήτη του Τέξας Γκρεγκ Άμποτ και του κυβερνήτη της Τσιουάουα Μάρου Κάμπος περιέγραψε τα σχέδια για τον Torre Centinela (Πύργος Φρουράς), ένα 20όροφο κτίριο επιτήρησης που θα βρίσκεται στην Τσιουάουα. Με κόστος σχεδόν 200 εκατομμυρίων αμερικανικών δολαρίων, το κτίριο πρόκειται να περιλαμβάνει «1.791 αυτόματους αναγνώστες πινακίδων κυκλοφορίας, 3.065 κάμερες ανίχνευσης και 74 drones», που θα συνδέονται με «ζωντανές αναμεταδόσεις από κάμερες που ανήκουν σε επιχειρήσεις και κατοίκους της γειτονιάς», και θα είναι εξοπλισμένες με βιομετρικά φίλτρα, που υποστηρίζουν την αναγνώριση προσώπου. Η τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης θα συνδεθεί επίσης με το μητρώο αδειών οδήγησης της πολιτείας Τσιουάουα για τη διευκόλυνση της τήρησης αρχείων και της ταυτοποίησης των υποκειμένων.

Από την αμερικανική πλευρά των συνόρων, οι κάτοικοι του Μεξικού υπόκεινται επίσης σε μια παρεμβατική υποδομή παρακολούθησης, που βασίζεται στην τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης. Εταιρείες όπως η Anduril και η Elbit Systems έχουν συμφωνήσει με την κυβέρνηση των ΗΠΑ για να χρησιμοποιούν αισθητήρες, drones, ακόμα και την εικονική πραγματικότητα (VR) με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης για τον εντοπισμό ανθρώπων και αντικειμένων και στις δύο πλευρές του φράχτη. Στο Μεξικό, πέρα από την ασφάλεια των συνόρων, η τεχνητή νοημοσύνη έχει χρησιμοποιηθεί για τη χάραξη πολιτικής βάσει στοιχείων, ως βοήθημα σε ορισμένες δοκιμές, και στον κλάδο της υγειονομικής περίθαλψης για τη διαχείριση πόρων και τη διάγνωση βάσει δεδομένων.

Σε σύγκριση με άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, το Μεξικό βρίσκεται πίσω όσον αφορά στην κατάκτηση και την ανάπτυξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, αλλά αυτό είναι πιθανό να αλλάξει στο μέλλον, καθώς η χρήση των αναδυόμενων τεχνολογιών γίνεται ευρύτερα διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο. Ο δυνητικός επαναστατικός αντίκτυπος της ΤΝ σε κλάδους όπως η υγειονομική περίθαλψη, η οικονομία και η ασφάλεια έχει ήδη αναγνωριστεί και έχει λάβει την ενεργή υποστήριξη ορισμένων από τους κορυφαίους πολιτικούς της χώρας, κυρίως του Μαρσέλο Έμπραρντ, ενός από τους επικρατέστερους υποψήφιους στις επόμενες προεδρικές εκλογές, ο οποίος πρότεινε τη χρήση της τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπου ως μέρος των στρατηγικών της χώρας για την καταπολέμηση του εγκλήματος.

Οι φιλοδοξίες έχουν ξεπεράσει την ανάπτυξη των κατάλληλων νομοθετικών εργαλείων και προτύπων που θα διέπουν τη χρήση και την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και των συναφών τεχνολογιών. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα μέτρα. Το 2018, το Μεξικό δημιούργησε μια στρατηγική για την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία υπογράμμιζε την ανάγκη για ένα πλαίσιο διακυβέρνησης και περιέγραφε τις προκλήσεις που θέτουν οι αναδυόμενες τεχνολογίες για τα δικαιώματα της ιδιωτικής ζωής. Υπάρχουν επίσης αρκετοί νόμοι που περιέχουν διατάξεις για τη ρύθμιση ορισμένων πτυχών της χρήσης της ΤΝ, όπως ο νόμος για την προστασία των δεδομένων (Ley Federal de Protección de Datos Personales), ο νόμος για την προστασία των καταναλωτών (Ley Federal de Protección al Consumidor) και ο νόμος για τον οικονομικό ανταγωνισμό (Ley Federal de Competencia Económica). Επιπλέον, η Γερουσία του Μεξικού δημιούργησε την Εθνική Συμμαχία για την Τεχνητή Νοημοσύνη (Alianza Nacional de Inteligencia Artificial, κοινώς ANIA) το 2023 για την «ενίσχυση του οικοσυστήματος τεχνητής νοημοσύνης στο Μεξικό».

Παρά τις εξελίξεις αυτές και την ύπαρξη 18 ενεργών πρωτοβουλιών αναφορικά με την ΤΝ, η έλλειψη ειδικών νόμων για την ΤΝ αφήνει τους Μεξικανούς πολίτες εκτεθειμένους. Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη συνεχίζει να εξελίσσεται, πρέπει να αναπτυχθεί νομοθεσία που να ανταποκρίνεται στα πρωτοφανή προβλήματα και τις προκλήσεις που προκύπτουν από τη νέα τεχνολογία. Αυτό ισχύει για χώρες σε όλο τον κόσμο, αλλά ιδιαίτερα για χώρες όπως το Μεξικό, όπου η ύπαρξη εκτεταμένων κρατικών συστημάτων επιτήρησης και τεχνολογιών που παραβιάζουν την ιδιωτική ζωή έχει καταστήσει τον πληθυσμό τους πιο ευάλωτο στις επιπτώσεις της ευρείας υιοθέτησης της ΤΝ τόσο από το κράτος όσο και από τους ιδιωτικούς φορείς.