Ο δίγλωσσος γαλλο-αγγλικός παιδικός σταθμός «Les Joyeuses Coccinelles» στο Κοτονού του Μπενίν. Από μικρή ηλικία, οι γονείς ελπίζουν ότι τα παιδιά τους θα μάθουν αγγλικά μαζί με γαλλικά στο σχολείο, που θα τους προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες. Εικόνα από την Diane SEGBO, χρήση με άδεια.

Η φόνγκμπε (Φον) είναι η πιο διαδεδομένη τοπική γλώσσα στο νότιο Μπενίν, ακόμα και στις μεγάλες πόλεις Κοτονού, Πόρτο Νόβο και Γουίντα. Αυτή, όμως, η τοπική γλώσσα χάνει σταδιακά τη θέση της ως μητρική γλώσσα εις βάρος της διδασκαλίας ξένων γλωσσών.

Ως μητέρα και φυσική ομιλήτρια φον, η Arielle Codjia πήρε την απόφαση να μη διδάξει στα παιδιά της τη μητρική της γλώσσα. Αντίθετα, η Codjia επέλεξε να μεγαλώσει τις τρεις κόρες της μιλώντας γαλλικά στο σπίτι και τις έστειλε σε ένα δίγλωσσο γαλλο-αγγλικό σχολείο εκεί που ζουν, στο Κοτονού του Μπενίν. Η ίδια είπε:

Nous parlons le français à la maison parce que c’est plus facile et rapide, le français offre plus d'opportunités de communiquer avec tout le monde au Bénin, mais si on comprend l’anglais en plus ça permet de voyager et d'étudier d’ailleurs.

Μιλάμε γαλλικά στο σπίτι, επειδή είναι πιο εύκολο και γρήγορο. Τα γαλλικά προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες επικοινωνίας με όλους τους ανθρώπους στο Μπενίν, αλλά, αν μάθει κανείς και αγγλικά, μπορεί να ταξιδέψει και να σπουδάσει αλλού.

Παραδοσιακά, η φον και άλλες αφρικανικές γλώσσες ομιλούνταν κοινωνικά και στα σπίτια στο Μπενίν, ενώ η διδασκαλία στα σχολεία γινόταν αυστηρά στα γαλλικά. Ενώ αυτό εξακολουθεί να συμβαίνει συχνά, πολλές οικογένειες τώρα προτιμούν να επικοινωνούν στα γαλλικά στο σπίτι, επιλέγοντας να μην διδάσκουν στα παιδιά τους τις τοπικές τους γλώσσες. Για τη σημερινή γενιά των νέων στο Κοτονού, είναι σύνηθες να έχουν χαμηλό έως μεσαίο επίπεδο κατανόησης φον.

Τα γαλλικά αποτελούν τη μόνη επίσημη γλώσσα του Μπενίν από την εποχή του αποικισμού από τη Γαλλία στα τέλη του 19ου αιώνα. Κατά την αποικιοκρατία, τα γαλλικά παρουσιάζονταν ως η γλώσσα της ακαδημαϊκής ελίτ, περιθωριοποιώντας τους πληθυσμούς που δεν είχαν πρόσβαση σε γαλλική εκπαίδευση.

Ακόμα και σήμερα, όσοι μιλούν γαλλικά στο σπίτι τείνουν να έχουν κάποιο μορφωτικό υπόβαθρο, είπε ο Lanzi Atamao, ο οποίος δουλεύει στην πολύγλωσση βιβλιοθήκη Benin Excellence στην Κοτονού.

«Θα παρατηρήσετε ότι οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που είναι πολύ μορφωμένοι, θα έχουν πτυχίο πανεπιστημίου και, όταν κάνουν παιδιά, τις περισσότερες φορές μιλούν γαλλικά στο σπίτι», δήλωσε ο Atamao.

Αιτίες και επιπτώσεις της εξαφάνισης των τοπικών γλωσσών

Η αυξανόμενη χρήση της γαλλικής γλώσσας — και, πιο πρόσφατα, της αγγλικής — συμβάλλει στην μείωση των τοπικών γλωσσών.

Ο Ernest Sesselede, ο Άγγλος διευθυντής του δίγλωσσου γαλλο-αγγλικού παιδικού σταθμού Les Joyeuses Coccinelles στο Κοτονού, είπε ότι, στις μέρες μας, όλοι θέλουν τα παιδιά τους να αρχίσουν να μαθαίνουν αγγλικά. «Τα αγγλικά είναι η κύρια γλώσσα, που ενώνει τους πάντες παντού. Γι’ αυτό προσπαθούν να μάθουν στο δίγλωσσο αγγλικό σχολείο».

Μία έρευνα σε μαθητές και μαθήτριες στις 12 περιφέρειες του Μπενίν διαπίστωσε ότι το 78% θεωρεί τα αγγλικά σημαντικά για τη βελτίωση των σχολικών τους επιδόσεων. Τα ερωτηθέντα άτομα θεώρησαν ότι η εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας αποτελεί πύλη για παγκόσμιες ευκαιρίες και δείκτη συνολικής ακαδημαϊκής επιτυχίας.

Το 2013 η κυβέρνηση του Μπενίν προσπάθησε να εισαγάγει τη διδασκαλία της τοπικής γλώσσας στα σχολεία σε δοκιμαστική βάση.

Ωστόσο, ο μεγάλος αριθμός γλωσσών, που ομιλούνται σε όλο το Μπενίν, έχει δημιουργήσει προκλήσεις σε αυτές τις πρωτοβουλίες διατήρησης της γλώσσας. Στο Κοτονού, η φον είναι η πιο συχνά ομιλούμενη γλώσσα. Πολλά άτομα, όμως, από όλη τη χώρα, που έχουν μετακομίσει στην πόλη, έρχονται μιλώντας τις δικές τους τοπικές γλώσσες χωρίς κανένα υπόβαθρο φον.

Η χρήση της γαλλικής γλώσσας ως κοινής γλώσσας στην εκπαίδευση επέτρεψε την ισότιμη επικοινωνία μεταξύ ατόμων με διαφορετικό γλωσσικό υπόβαθρο. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται ζητήματα τοπικισμού και εθνοκεντρισμού, καθώς δεν ευνοείται η μία τοπική γλώσσα έναντι της άλλης στα σχολεία.

Πολλά άλλα αφρικανικά έθνη έχουν βρεθεί αντιμέτωπα με το ίδιο δίλημμα: να λειτουργούν στη γλώσσα του πρώην αποικιοκράτη για λόγους εθνικής ή περιφερειακής κοινωνικής ενσωμάτωσης ή να δεσμευτούν πλήρως στις τοπικές γλώσσες για να συνδεθούν καλύτερα με την αφρικανική πολιτιστική ταυτότητα.

O Sesselede λέει ότι ανησυχεί για την μελλοντική επιβίωση των τοπικών γλωσσών στο Μπενίν. «Αν δεν μιλάμε την τοπική μας γλώσσα, αυτό σημαίνει ότι ο πολιτισμός μας εξαφανίζεται, εμείς εξαφανιζόμαστε».

Οι Αφρικανοί αντιδρούν στην απώλεια της τοπικής γλώσσας

Οι αφρικανικοί πληθυσμοί σε όλη την ήπειρο παλεύουν με την απειλή εξαφάνισης των τοπικών τους γλωσσών. Η Αφρική φιλοξενεί 2.000 από τις 6.000 συνολικές γλώσσες στον κόσμο. Ωστόσο, πολλές από αυτές τις γλώσσες κινδυνεύουν με εξαφάνιση λόγω της αδυναμίας πρόσβασης της εκπαίδευσης στις τοπικές γλώσσες.

Μερικά αφρικανικά έθνη έχουν πάρει στα χέρια τους τα μέτρα διατήρησης της γλώσσας. Αρκετές χώρες, όπως η Ρουάντα, η Μαδαγασκάρη, η Σομαλία και η Ζιμπάμπουε, έχουν επαναφέρει επίσημα τις μητρικές γλώσσες σε εθνικό επίπεδο. Ορισμένες έχουν αντικαταστήσει εντελώς τα αγγλικά και τα γαλλικά από επίσημες γλώσσες, ενώ άλλες έχουν προσθέσει μητρικές γλώσσες σε επίσημο επίπεδο και διαθέτουν πλέον αρκετές.

Ο Ψηφιακός Ακτιβισμός Αφρικανικής Γλώσσας είναι ένας αφρικανικός λογαριασμός στο X, που μάχεται για τη διατήρηση των αφρικανικών γλωσσών. Στοχεύει στην αναζωογόνηση των αυτοχθόνων γλωσσών μέσω διαδικτυακών πλατφορμών και της τεχνολογίας.

Ο γλωσσικός ακτιβιστής για τη γλώσσα φον Mahuton Bienvenu Possoupe επευφημείται στον Ψηφιακό Ακτιβισμό Αφρικανικής Γλώσσας για την έναρξη της Βικιπαίδειας στη γλώσσα φον.

Mahuton Bienvenu Possoupe @b_mahuton https://t.co/YuUVhRxcJN is a founding member of Beninese Wikimedians User Group @wikimediensBJ and in 2018 during a Wikimedia Hackathon in Barcelona, he started a Wikipedia in #Fon https://t.co/E6hGJnpFkW #Benin #FIFAfrica20 pic.twitter.com/4ViM8P5Zos

— African Language Digital Activism (@DigiAfricanLang) September 29, 2020

Ο Mahuton Bienvenu Possoupe @b_mahuton https://t.co/YuUVhRxcJN είναι ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Χρηστών Wikimedians του Μπενίν @wikimediensB και το 2018 κατά τη διάρκεια ενός μαραθώνιου προγραμματισμού Wikimedia στη Βαρκελώνη, ξεκίνησε τη Βικιπαίδεια στη γλώσσα φον #Fon https://t.co/E6hGJnpFkW #Benin #FIFAfrica20 pic.twitter.com/4ViM8P5Zos 

Η συγγραφή λεξικών και η ψηφιοποίηση των αφρικανικών γλωσσών βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των προσπαθειών διατήρησης των γλωσσών στην ήπειρο. Οι πρωτοβουλίες, που επικεντρώνονται στη διαφύλαξη των γλωσσών στο γραπτό λόγο και στο διαδίκτυο, είναι κρίσιμες για την επιβίωσή τους.

Η Megan Fahrney είναι υπότροφος Fulbright στις ΗΠΑ. Οι απόψεις που εκφράζονται είναι αποκλειστικά της συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών.