Φωτογραφία από zhendong wang στο Unsplash

Η μητρική μας γλώσσα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα σύστημα επικοινωνίας. Διαμορφώνει την ταυτότητά μας και τις απόψεις μας. Καλλιεργεί τους συναισθηματικούς μας δεσμούς με τον πολιτισμό και την κοινότητά μας. Περιέχει την ιστορία των σχέσεων της ανθρωπότητας, καθώς και το μέλλον της ανθεκτικότητας της ανθρωπότητας.

Για αυτούς ακριβώς τους λόγους, ο κόσμος γιορτάζει κάθε χρόνο στις 21 Φεβρουαρίου τη Διεθνή Ημέρα Μητρικής Γλώσσας τιμώντας τη σημασία περί προστασίας και προώθησης της γλωσσικής ποικιλομορφίας και της πολυγλωσσίας.

Για να σηματοδοτήσουμε αυτό το γεγονός, ζητήσαμε από την κοινότητα του Global Voices – μια πολύγλωσση ομάδα! – να απαντήσει σε μια απλή ερώτηση: τι σημαίνει για σένα η μητρική σου γλώσσα; Οι απαντήσεις που λάβαμε ήταν ενδόμυχες και ειλικρινείς, από την ανάδειξη της ομορφιάς της εκάστοτε γλώσσας μέχρι την αναλυτική περιγραφή προσωπικών και πολιτικών προσπαθειών αναφορικά με τη χρήση της.

«Τοποθετώντας με στο αίσθημα του ανήκειν»

Ο Rami Alhames είναι ο υπεύθυνος μετάφρασης για την αραβική Λίνγκουα του Global Voices Lingua. Αποκαλεί την αραβική γλώσσα «τον παλμό της ταυτότητάς μου»:

Μεταφέρει τον απόηχο των προγόνων μου, τη ζεστασιά των οικογενειακών συγκεντρώσεων και τον πλούτο του πολιτισμού μου. Μέσα από τους ποιητικούς στίχους και την περίπλοκη καλλιγραφία της, νιώθω μια βαθιά σύνδεση με την κληρονομιά μου… Διαμορφώνει τις σκέψεις, τα όνειρα και τις εκφράσεις μου, τοποθετώντας με στο αίσθημα του ανήκειν. Την κάθε λέξη τη νιώθω σαν μια γέφυρα προς τις ρίζες μου, μια υπενθύμιση του ποιος είμαι και από πού προέρχομαι.

Για τη μεταφράστρια Ghaydaa Alnakhal, τα αραβικά ως μητρική γλώσσα αποτελούν στοιχείο υπερηφάνειας:

Η αραβική γλώσσα είναι ένας θησαυρός που όλοι θέλουν να ανακαλύψουν. Είναι η γλώσσα του Ιερού Κορανίου· κάθε λέξη έχει μια ουσιαστική σημασία. Είμαι περήφανη για τη μητρική μου γλώσσα, καθώς, όπου συναντώ ξένους ανθρώπους, μου ζητούν να τους διδάξω μερικές αραβικές λέξεις.

Η συγγραφέας και μεταφράστρια Elisa Marvena δήλωσε ότι μπόρεσε να εκτιμήσει τη μητρική της γλώσσα, τα ισπανικά, με νέους τρόπους, λόγω της εμπειρίας της πέρα από τη χώρα που γεννήθηκε:

Ζώντας στη Γερμανία, η μητρική μου γλώσσα έχει γίνει επίσης το σημείο κατατεθέν για πολλές φιλίες, ένα μέρος όπου αισθάνομαι ασφαλής, άνετα και περισσότερο «ο εαυτός μου». Αυτό με οδήγησε στο να κατανοήσω πλήρως, εις βάθος, το γιατί οι ξένες κοινότητες, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, τείνουν να συγκλίνουν και να δημιουργούν αυθόρμητα αυτό που κάποιοι αποκαλούν αρνητικά ως «γκέτο».

Επιπλέον, η Elisa είπε πως, μαθαίνοντας την ισπανική γλώσσα στο τρίγλωσσο παιδί της, θα το βοηθήσει να παραμείνει συνδεδεμένο με την ευρύτερη οικογένεια της μητέρας του. Το ίδιο ισχύει και για μια άλλη σημαντική γλώσσα στη ζωή του γιου της: την αραβική, την οποία μιλάει ο πατέρας του γιου της.

Η Elmira Lyapina, η οποία είναι συγγραφέας και μεταφράστρια του Global Voices, περιέγραψε ομοίως τη μητρική της γλώσσα, τα ταταρικά, ως μέσο δημιουργίας δεσμών με άλλους ανθρώπους:

Ως μέρος της οικογένειας των τουρκογενών γλωσσών, η ταταρική μου θυμίζει την πατρίδα μου, όταν μιλάω με τις παλαιότερες γενιές των τουρκικών ή των αζερικών κοινοτήτων. Έχουν παρόμοιες ονομασίες για πολιτιστικές και ιστορικές έννοιες, καθώς και για παραδοσιακά πιάτα, και με συνδέει βαθύτερα με τον πολιτισμό της Κεντρικής Ασίας. Μου δίνει επίσης μια αίσθηση σύνδεσης με τον αραβικό και τον περσικό πολιτισμό, λόγω των δανείων από ή μέσω αυτών των γλωσσών.

Και ο μεταφραστής Tchahenewa Israel, του οποίου η μητρική γλώσσα είναι η τουπούρι, εξήγησε το πώς η γλώσσα τον ισχυροποιεί:

Ma langue est l'identité par laquelle je m'identifie et je me reconnais dans la société.

Η γλώσσα μου είναι η ταυτότητα, με την οποία αυτοπροσδιορίζομαι και αναγνωρίζω τον εαυτό μου στην κοινωνία.

«Θα κάνω τη γλώσσα μου κυρίαρχη»

Η μαλγασική μπορεί να είναι η επίσημη γλώσσα της Μαδαγασκάρης, αλλά η οικονομική πίεση προς την προτίμηση γλωσσών που κυριαρχούν παγκοσμίως είναι ισχυρή. Η Liva Andriamanantena, μεταφράστρια στη μαλγασική Λίνγκουα του Global Voices, αναγνωρίζει τον κίνδυνο που εγκυμονεί αυτό για τη μητρική της γλώσσα:

Η μαλγασική αντιμετωπίζει ένα σημαντικό πρόβλημα, επειδή πολλοί πολίτες της Μαδαγασκάρης δεν γνωρίζουν πώς να τη γράφουν σωστά και, επιπλέον στα σχολεία, η γαλλική γλώσσα χρησιμοποιείται πολύ περισσότερο στα εκπαιδευτικά προγράμματα. Ως μεταφράστρια, προσπαθώ να αναζωογονήσω αυτή τη σπάνια και πολύτιμη γλώσσα, γιατί ελπίζω ότι μια μέρα θα γίνει μια από τις πιο περιζήτητες γλώσσες στον τομέα της μετάφρασης.

Η Miora Stéphanie Radifera, υπεύθυνη μετάφρασης στη μαλγασική Λίνγκουα, μίλησε για το πώς η μαλγασική είναι σαν «ένα κομμάτι της πατρίδας μου που κουβαλάω μαζί μου, όπου κι αν πάω»:

Και παρόλο που μου αρέσει να μαθαίνω άλλες γλώσσες, καμία δεν μπορεί να την αντικαταστήσει: είναι μοναδική, όμορφη και αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μου. Όπως λέμε στη μαλγασική: «Andrianiko ny teniko, ny an'ny hafa koa feheziko!» (Θα κάνω τη γλώσσα μου κυρίαρχη· όσο για τις γλώσσες των άλλων, θα τις μάθω και θα τις κάνω και αυτές δικές μου).

Η μαλγασική είναι από τις πιο ενεργές γλωσσικές κοινότητες στο Global Voices, αποτέλεσμα του συλλογικού πάθους που αισθάνεται για τη μητρική τους γλώσσα η ομάδα των συνεργατών. Η Imanoela Fifaliana, συντάκτρια και μεταφράστρια στη μαλγασική Λίνγκουα, εξέθεσε αυτό το πάθος στην απάντησή της:

Η μεγαλύτερη επιθυμία μου είναι να μοιραστώ αυτή την ομορφιά με άλλους, να δω περισσότερους ανθρώπους να ανακαλύπτουν τον πλούτο της γλώσσας και του πολιτισμού μας, ώστε να συνεχίσει να ευδοκιμεί στις επόμενες γενιές. Tiako ny teniko! (Αγαπώ τη γλώσσα μου)

Και η Raveloaritiana Mamisoa Isabelle, μια μεταφράστρια, συνόψισε εν συντομία τη σύνδεση που νιώθει με τη μαλγασική: «Η μητρική μου γλώσσα είναι η ταυτότητά μου, η ζωή μου, μια γέφυρα με τον πολιτισμό και την κληρονομιά μου».

Άδικες πραγματικότητες, περίπλοκες σχέσεις

Όσο και αν μια γλώσσα μπορεί να είναι κομμάτι ομορφιάς, μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για άσχημους σκοπούς. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας και ακόμη και σήμερα, οι άνθρωποι που βρίσκονται στην εξουσία έχουν προσπαθήσει να εξαλείψουν τις αυτόχθονες γλώσσες και να τις αντικαταστήσουν με τις δικές τους, προκειμένου να αποδυναμώσουν τις πολιτιστικές συνδέσεις, να κόψουν τους δεσμούς των κοινοτήτων και να προκαλέσουν συγκρούσεις, όλα αυτά για να υποτάξουν τους λαούς και να κλέψουν τη σκληρή δουλειά και τους πόρους τους.

Η μητρική γλώσσα της συγγραφέως Candice K. Stewart είναι η τζαμαϊκανή πατουά. Μίλησε για την προσωπική της εμπειρία αναφορικά με τη χρήση της γλώσσας ως όπλο για την κληρονομιά της βρετανικής αποικιοκρατίας:

Θυμάμαι ότι με διόρθωναν και με μάλωναν όταν ήμουν παιδί, τη στιγμή που άρθρωνα οποιαδήποτε λέξη στα πατουά. Εκείνη τη στιγμή, οι πραγματικές επιπτώσεις δεν γίνονταν αντιληπτές. Ωστόσο, πολλά χρόνια αργότερα, είναι εμφανείς. Πολλοί από εμάς πρέπει μεταφορικά να παλέψουμε για τη ζωή μας για να μιλήσουμε την πατουά, να τη γράψουμε και να κατανοήσουμε τους ποικίλους ήχους. Όλα αυτά εξαιτίας της πλύσης εγκεφάλου που μας έκαναν για να πιστέψουμε ότι το να μιλάμε πατουά και να επικοινωνούμε μέσω αυτής αποτελεί σημάδι ότι είμαστε πρωτόγονοι και αμόρφωτοι. Είμαι για πάντα ευγνώμων για τους ντόπιους γλωσσολόγους και υπερασπιστές της πατουά, που συνεχίζουν να προωθούν την πατουά.

Όταν συγκρούονται προσωπικές, πολιτιστικές και πολιτικές ιστορίες, ο όρος «μητρική γλώσσα» μπορεί είναι μία δύσκολη υπόθεση. Η βοηθός αρχισυντάκτρια Ameya Nagarajan σχολίασε ότι δεν ήταν σίγουρη πώς να απαντήσει πάνω σε αυτό το θέμα:

Is it your mother's language? And her mother's language? Then it's Gujarati, which I do not speak at all and cannot understand. But what people mean, in India, is the “family” language which is usually your father's language. Then it's Tamil, which I speak more or less okay, mainly because I've grabbed every opportunity as an adult to do it and get better. I can barely read or write. Is it the language you think and dream in? That you grew up speaking? That your parents and grandparents spoke to you when you were a child? Then it's English.

Είναι όντως η γλώσσα της μητέρας σου; Και είναι όντως η μητρική γλώσσα της μητέρας της; Άρα είναι η γκουτζαράτι, γλώσσα την οποία δεν μιλάω καθόλου και δεν μπορώ να καταλάβω. Αλλά αυτό που εννοούν οι άνθρωποι, στην Ινδία, είναι η «οικογενειακή» γλώσσα, η οποία είναι συνήθως η γλώσσα του πατέρα. Τότε είναι η ταμίλ, την οποία μιλάω καλά λίγο-πολύ, κυρίως επειδή άρπαξα κάθε ευκαιρία ως ενήλικας για να τη μάθω. Με το ζόρι μπορώ να διαβάσω ή να γράψω. Είναι η γλώσσα στην οποία σκέφτεσαι και ονειρεύεσαι; Αυτή στην οποία μιλούσες μεγαλώνοντας; Αυτή που σου μιλούσαν οι γονείς και οι παππούδες σου όταν ήσουν παιδί; Τότε είναι τα αγγλικά.

Η Ngo Ngimbous Fidèle Juliette, υπεύθυνη μετάφρασης στη γαλλική Λίνγκουα, μίλησε για τη σχέση της με τη γλώσσα μπάσα και για το πώς κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί με τις ικανότητες που διαθέτει:

Le bassa représente mes origines. Cette langue a bercé mon enfance. Malheureusement, bien que codifiée, je n'ai pas eu la chance d'apprendre à la lire ni à l'écrire. Je le fais en tâtonnant.

Η γλώσσα μπάσα αντιπροσωπεύει την καταγωγή μου. Αυτή τη γλώσσα κουβαλάω από την παιδική μου ηλικία. Δυστυχώς, αν και είναι κωδικοποιημένη, δεν είχα την ευκαιρία να μάθω να την διαβάζω ή να την γράφω. Το κάνω προσπαθώντας και κάνοντας λάθη.

Και η Arzu Geybullayeva, συγγραφέας και αρχισυντάκτρια για τον Νότιο Καύκασο και την Τουρκία, έκανε διάκριση μεταξύ των εννοιών «προέλευση» και «ρίζες» σε σχέση με τις μητρικές γλώσσες της, τα αζερικά και τα ρωσικά:

I think, in the grand picture, it is the only thing that connects me to my origins. I would refrain from using the word roots because I have come to learn that roots can be planted elsewhere and hence, I don't see it as a connection to the roots but more to my country of origin. It remains the language which sometimes has the best word to explain a situation or a state or an emotion.

Νομίζω ότι, κατά τον ίδιο τρόπο, είναι το μόνο πράγμα που με συνδέει με την καταγωγή μου. Θα απέφευγα να χρησιμοποιήσω τη λέξη ρίζες, επειδή έχω μάθει ότι οι ρίζες μπορούν να φυτευτούν αλλού και, ως εκ τούτου, δεν το βλέπω ως σύνδεση με τις ρίζες, αλλά περισσότερο με τη χώρα καταγωγής μου. Παραμένει η γλώσσα που μερικές φορές περιέχει την καλύτερη λέξη για να εξηγήσει μια κατάσταση ή μια στάση ή ένα συναίσθημα.

Μοναδικές λέξεις και ιδιωματισμοί

Κάθε γλώσσα είναι ένα σύμπαν από μόνη της, με μοναδικό λεξιλόγιο και δημιουργικές εκφράσεις που δεν μεταφράζονται εύκολα. Η Iryna Tiper, η υπεύθυνη μετάφρασης για την ουκρανική Λίνγκουα, μίλησε για τη μελωδία, τις αποχρώσεις και τον πλούτο της ουκρανικής γλώσσας:

Μια από τις αγαπημένες μου λέξεις είναι η затишок (zatyshok), που σημαίνει ένα άνετο, ζεστό μέρος:΅αντικατοπτρίζει τέλεια την αίσθηση του σπιτιού και του ανήκειν που μου δίνουν τα ουκρανικά.

Η συγγραφέας Prudence Nyamishana δήλωσε ότι η μητρική της γλώσσα ρουκίγκα τη συνδέει με τους προγόνους της:

Ορισμένες από τις φράσεις και τα γνωμικά της ρουκίγκα αποκαλύπτουν πώς οι γενιές μεταβίβασαν τη σοφία και τις παραδόσεις. Το αγαπημένο μου γνωμικό είναι το «Nyantahurira akambukira omu bwato bwibumba» –αυτός που δεν λαμβάνει υπόψη του μια προειδοποίηση θα προσπαθήσει τελικά να διασχίσει μια θάλασσα με μια πήλινη βάρκα.

Ο Sanjib Chaudhary, συγγραφέας και υπεύθυνος μετάφρασης στην νεπαλική Λίνγκουα, περιέγραψε πώς η μητρική του γλώσσα, μία ιθαγενής γλώσσα του Ανατολικού Θαρού, έχει διαμορφωθεί από τα περιβάλλοντα στα οποία έχει ζήσει ο λαός Θαρού:

Σκέφτομαι και ονειρεύομαι στη μητρική μου γλώσσα… Οι Θαρού ζουν στις νότιες πεδιάδες του Νεπάλ εδώ και χιλιάδες χρόνια και έχουν μία μοναδική σχέση με τα δάση, τα άγρια ζώα και τη φύση, η οποία αντανακλάται στη γλώσσα, στις μοναδικές λέξεις, φράσεις και ιδιωματισμούς.

Και ο συγγραφέας Abhinash Das προσέφερε μια αγαπημένη λέξη στην ασσαμέζικη γλώσσα, μια από τις επίσημες γλώσσες της Ινδίας:

Νιώθω τόσο καλά και είμαι χαρούμενος που εκφράζομαι και επικοινωνώ στη μητρική μου γλώσσα… Μοιράζομαι μια από τις αγαπημένες μου λέξεις στην ασσαμέζικη γλώσσα: «ভালপোৱা» που σημαίνει «αγάπη».

«Η μόνη που μιλάω από καρδιάς»

Η μητρική μας γλώσσα αποτελεί θεμέλιο για τον τρόπο με τον οποίο ταυτιζόμαστε με τους άλλους, είτε είναι κοντά είτε μακριά. Αυτό ισχύει για τον Jean Sovon, αρχισυντάκτη γαλλόφωνης κάλυψης του Global Voices για την υποσαχάρια Αφρική,  του οποίου η γλώσσα καταγωγής είναι η εβέ:

Ma langue maternelle représente une richesse immatérielle que je partage en commun avec les membres de ma communauté ou ethnie. Je suis fier de parler cette langue et de voir d'autres personnes s'y intéresser.

Η μητρική μου γλώσσα αντιπροσωπεύει έναν άυλο πλούτο, που μοιράζομαι με τα μέλη της κοινότητάς μου ή της εθνικής μου ομάδας. Είμαι περήφανος που μιλάω αυτή τη γλώσσα και που βλέπω άλλους ανθρώπους να ενδιαφέρονται γι’ αυτήν.

Η Ioana Dobre, υπεύθυνη μετάφρασης στη ρουμανική Λίνγκουα, δήλωσε: «Τα ρουμανικά με συνδέουν με την παιδική μου ηλικία, την οικογένειά μου, τους πρώτους μου φίλους και αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο μέρος του εαυτού μου». Ενώ η Gabriela García Calderón Orbe, υπεύθυνη μετάφρασης στην ισπανική Λίγκουα, έθεσε τη σχέση της με την ισπανική γλώσσα συνοπτικά: «Είναι ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνώ με όλους τους άλλους και με τον οποίο αποκτώ γνώσεις».

Για τη Marisa Petricca, την υπεύθυνη μετάφρασης στην τταλική Λίνγκουα, η μητρική της γλώσσα της παρέχει έναν ιδιαίτερο δεσμό με τις τέχνες:

The Italian language can also be considered a universal language: every musician can understand even two or three words in Italian, finding them on the pentagram, like allegro, maestoso, etc. The Italian language identity often embodies disciplines like humanities, music, poetry, literature, and art that our ancestors made. And for me, these are the most important values of my language, actually.

Η ιταλική γλώσσα μπορεί επίσης να θεωρηθεί μια παγκόσμια γλώσσα: κάθε μουσικός μπορεί να καταλάβει ακόμη και δύο ή τρεις λέξεις στα ιταλικά, βρίσκοντάς τες στο πεντάγραμμο, λέξεις όπως allegro, maestoso κ.ά. Η ταυτότητα της ιταλικής γλώσσας συχνά ενσωματώνεται σε κλάδους όπως οι ανθρωπιστικές επιστήμες, η μουσική, η ποίηση, η λογοτεχνία και η τέχνη που δημιούργησαν οι πρόγονοί μας. Και για μένα, αυτές είναι στην πραγματικότητα οι πιο σημαντικές αξίες της γλώσσας μου.

Τόνισε επίσης ότι τη συνδέει με τους ομιλητές άλλων λατινογενών γλωσσών, κάτι που τόνισε και η μεταφράστρια Ursu Ilona-Alexandra σχετικά με τη μητρική της γλώσσα, τη ρουμανική, προσθέτοντας: «Η μητρική μου γλώσσα σηματοδοτεί για μένα τόσο την καταγωγή όσο και την πρωτοτυπία».

Το ζήτημα ότι η μητρική μας γλώσσα είναι συνυφασμένη με την ίδια μας την ταυτότητα ήταν κοινό σε όλες τις απαντήσεις που λάβαμε από την κοινότητα της Global Voices. Ίσως η μεταφράστρια Maria Dabija το συνόψισε τέλεια όταν είπε:

Ma langue maternelle est la seule que je parle avec le cœur.

Η μητρική μου γλώσσα είναι η μόνη που μιλάω από καρδιάς.