Η λογοκρισία στον σύγχρονο κόσμο
Ένα κοντινό πλάνο λεξικού με εστίαση στη λέξη «λογοκρισία». Εικόνα από τον Mick Haupt μέσω Unsplash. Χρήση με Άδεια Unsplash.
Το άρθρο αυτό του Omar Zahirović δημοσιεύτηκε αρχικά στο Balkan Diskurs, ένα εγχείρημα του Κέντρου Μετασυγκρουσιακής Έρευνας (PCRC). Μια επιμελημένη έκδοση αναδημοσιεύτηκε από το Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας διαμοιρασμού περιεχομένου.
Ο Άγγλος ποιητής και δημόσιος υπάλληλος Τζον Μίλτον είπε για την ελευθερία του λόγου: «Γιατί αυτή είναι η ελευθερία που πάνω από όλα δίνει ευτυχία ή δυστυχία, επιτυχία ή απογοήτευση, τιμή ή ντροπή». Αυτή παραμένει μια από τις πιο ισχυρές δηλώσεις γι'αυτό το θέμα, καθώς αναγνωρίζει μια θεμελιώδη αλήθεια για την ανθρώπινη φύση: εμείς, ως είδος, επιθυμούμε εκ φύσεως την ελευθερία. Οι άνθρωποι είναι όντα, που επιβάλλουν όρια και πλαίσια. Διδασκόμαστε τρόπους συμπεριφοράς και πορευόμαστε με αυτούς. Η ελευθερία του λόγου είναι εγγενής σε όλες τις ελευθερίες. Στον σύγχρονο κόσμο που καλλιεργείται ο ευρύς διάλογος, συχνά εμφανίζονται κρυφές μορφές λογοκρισίας.
Κατά την πρώιμη ιστορία άρχισαν να διαμορφώνονται οι νόμοι για τις ελευθερίες, καθώς όσοι είχαν την εξουσία διατηρούσαν τον έλεγχο της ομιλίας, μια κατάσταση που παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητη μέχρι τον Μεσαίωνα. Αμέσως μετά, ο δημόσιος λόγος επηρεαζόταν κυρίως από την Εκκλησία. Οι πρώτες συζητήσεις για τις ελευθερίες εμφανίστηκαν κατά την περίοδο του ανθρωπισμού και της Αναγέννησης. Η λογοτεχνία αυτής τη εποχής απεικονίζει την εμφάνιση ενός πιο σαφούς και ανοιχτού διαλόγου. Από την Αναγέννηση έως τη σύγχρονη εποχή, η λογοκρισία διαμορφώθηκε από φεουδάρχες, ηγεμόνες και πλούσιους ιδιώτες. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι πολύ λίγα έχουν αλλάξει. Σήμερα, ο δημόσιος διάλογος εξακολουθεί να διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από ισχυρά άτομα και τα συστήματα εντός των οποίων λειτουργούν οι ομιλητές.
Για να κατανοήσουμε το φαινόμενο της σύγχρονης λογοκρισίας, μιλήσαμε για αυτό το επείγον ζήτημα με μια ερευνήτρια επικοινωνίας και έναν κοινωνιολόγο.
Η λογοκρισία στον σύγχρονο κόσμο
Η Amina Vatreš είναι βοηθός καθηγητή και ερευνήτρια με δημοσιεύσεις στο Τμήμα Σπουδών Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου του Σεράγεβο. Η κατανόηση των σύγχρονων μορφών λογοκρισίας, σύμφωνα με την Vatreš, απαιτεί την ανάλυση των σύνθετων και πολυδιάστατων χαρακτηριστικών του χώρο της πληροφορίας. Αυτό περιλαμβάνει την εξέταση του ρόλου της τεχνολογίας, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των πολιτικών και οικονομικών πιέσεων, καθώς και της (μη) ύπαρξης ατομικής και κοινωνικής ευθύνης μεταξύ των επαγγελματιών των ΜΜΕ και άλλων δημιουργών περιεχομένου αυτών.
«Συχνά [η λογοκρισία] είναι εντελώς υφέρπουσα και έμμεση θέτοντας έτσι νέες και πιο σύνθετες προκλήσεις για τη διατήρηση της ελευθερίας της έκφρασης, την ανεξαρτησία της λειτουργίας των ΜΜΕ και τη διατήρηση του εποπτικού ρόλου αυτών», είπε η Vatreš.
Με την αντικατάσταση των συμβατικών μεθόδων λογοκρισίας που περιλαμβάνουν ρητό αποκλεισμό συγκεκριμένου περιεχομένου από ένα ή περισσότερα κέντρα, η Vatreš εξηγεί ότι οι σύγχρονοι θεωρητικοί της επικοινωνίας αναφέρονται στη νέα μορφή λογοκρισίας ως «λογοκρισία μέσω του θορύβου». Το φαινόμενο αυτό συνδέεται στενά με τον υπερβολικό όγκο πληροφοριών, ένα βασικό χαρακτηριστικό του πρόσφατου οικοσυστήματος πληροφορίας-επικοινωνίας.
Η Amina Vatreš, βοηθός καθηγητή και ερευνήτρια με δημοσιεύσεις στο Τμήμα Σπουδών Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου του Σεράγεβο. Ιδιωτικό αρχείο μέσω του Balkan Diskurs, που χρησιμοποιείται με άδεια.
Η Vatreš δηλώνει ότι η λογοκρισία μέσω του θορύβου θολώνει τη διάκριση μεταξύ της ενημέρωσης με βάση τα γεγονότα και των εντελώς κατασκευασμένων πληροφοριών. Αυτό οδηγεί σε ένα είδος ασφυξίας της αλήθειας μέσα σε μια θάλασσα από ψέματα, και στην εμφάνιση πολυάριθμων κατακερματισμένων, εκτός πλαισίου και υποκειμενικών εκδοχών της αληθειών. Με αυτόν τον τρόπο, όπως προσθέτει, το πλήθος των ΜΜΕ δημιουργεί την ψευδαίσθηση μιας πληθώρας απόψεων, η οποία είναι ιδιαίτερα εμφανής στο πεδίο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Ο Vladimir Vasić, κοινωνιολόγος, υπογραμμίζει το ρόλο των εκδοτικών ομάδων στη σύγχρονη λογοκρισία.
«Είναι επικίνδυνο ορισμένα ΜΜΕ, που λειτουργούν ως “παράθυρο στον κόσμο”, να καταπνίγουν την ελευθερία του λόγου λόγω της εκδοτικής τους πολιτικής αντί να βασίζουν το έργο τους σε ηθικές και επιστημονικές αρχές θεμελιώδεις για την ύπαρξή τους», προσθέτει ο Vasić.
«Η ελευθερία του λόγου παύει τη στιγμή που μια πολιτική αφήγηση που προσπαθεί να ενταχθεί στο πλαίσιο της ελευθερίας του λόγου θέτει σε κίνδυνο την ακεραιότητα ενός άλλου προσώπου ή άλλων αξιών», ανέφερε.
O Vladimir Vasić, κοινωνιολόγος. Ιδιωτικό αρχείο μέσω του Balkan Diskurs, που χρησιμοποιείται με άδεια.
Η λογοκρισία σήμερα είναι πιο ύπουλη, ελαφρά διαφορετική από την παραδοσιακή, με τους δικούς της κρυφούς τρόπους λειτουργίας.
Παρ’ όλα αυτά, o Vasić προσθέτει για το ρόλο της νοοτροπίας της αγέλης: «Τα άτομα προσπαθούν να επιβάλουν μια τέτοια μορφή δημόσιας δραστηριότητας στο πλαίσιο της λογοκρισίας —όποιος σκέφτεται διαφορετικά από εμένα είναι εναντίον μου— η οποία στην επιστήμη είναι σαφώς γνωστή με το όνομά της. Στην περίπτωσή τους, η λογοκρισία αναφέρεται στη διαφάνεια των εργασιών και στον τρόπο διαχείρισης των δημόσιων κονδυλίων».
Αυτολογοκρισία σε μια κουλτούρα φόβου
Σήμερα, η αλήθεια και η ελεύθερη έκφραση έχουν συχνά ως τίμημα τις κοινωνικές κυρώσεις. Τα τελευταία χρόνια, όλοι έχουμε γίνει μάρτυρες του γεγονότος ότι οι περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν έναν πιο ήσυχο τρόπο άμυνας. Πολλοί νέοι αγνοούν ή αποδέχονται τα ταμπού της γενιάς που είναι σύγχρονα στην εποχή μας. Επηρεασμένοι από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επιλέγουν την αυτολογοκρισία.
Σύμφωνα με τον Vatreš, η αυτολογοκρισία είναι ένας τρόπος αποφυγής των αρνητικών επιπτώσεων, που μπορεί να προκύψουν από την έκφραση ιδεών, απόψεων και κριτικών προβληματισμών για την κοινωνία. Στη διαδικτυακή σφαίρα, το ζήτημα της λογοκρισίας αποκτά νέες διαστάσεις.
Ο Vatreš υποστηρίζει ότι πρόκειται για την εκδήλωση μιας σύγχρονης μορφής λογοκρισίας, που ουσιαστικά επιτυγχάνει τους ίδιους απώτερους στόχους με την παραδοσιακή λογοκρισία.
«Αυτό περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι στην αφθονία των πληροφοριών, της μερικής πληροφόρησης και των ψευδών ειδήσεων, είναι δύσκολο να κάνουμε σαφή διάκριση μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, ενώ ταυτόχρονα δεν έχουμε πλήρη επίγνωση της θεμελιώδους αλλαγής στον τρόπο ελέγχου των πληροφοριών,» είπε ο Vatreš.
Σχετικά με τις κοινωνικές συμπεριφορές απέναντι στις διαφωνίες και τις συγκρούσεις, ο κοινωνιολόγος Vasić αναφέρει, «Είναι εντάξει, όσο δεν πυροβολεί κανείς! Αυτή η φράση καλύπτει την παθητικότητα και την ανικανότητά τους. Λέγοντας “τους”, εννοώ όλους εκείνους που μας οδήγησαν να πιστέψουμε ότι το αποκορύφωμα της άνεσης είναι “είναι μια χαρά όσο κανείς δεν πυροβολεί” —και όχι μόνο αυτό— μας δημιούργησαν τέτοιες συνθήκες διαβίωσης. Όσο παραμένουμε σιωπηλοί, τα πράγματα θα χειροτερεύουν για εμάς, διότι, παραμένοντας σιωπηλοί, αποδεικνύουμε ότι δεν αξίζουμε κάτι καλύτερο».
«Αρκεί να μην πυροβολεί κανείς»
Αν οι άνθρωποι θέλουν να γίνουν ενεργοί καταναλωτές πληροφοριών, πρέπει να αναρωτηθούν αν πρέπει να φιλτράρουμε αυτά που βλέπουμε. Ο Vasić απαντά καταφατικά.
«Πιστεύω ότι το φιλτράρισμα του περιεχομένου που διατίθεται δημόσια είναι επωφελές, αλλά είναι απαραίτητο να έχουμε όλοι μας νοητικά φίλτρα στο μυαλό μας, τα οποία λειτουργούν βάσει της αρχής “θέλω, δεν θέλω”! Είναι σημαντικό να μάθουμε να διαβάζουμε τα νέα και να λαμβάνουμε τις πληροφορίες με κριτικό πνεύμα, διότι δεν είναι αλήθεια όλα όσα γράφονται στις εφημερίδες ή λέγονται στην τηλεόραση», είπε ο Vasić.
Σύμφωνα με τον Vasić, η λογοκρισία που υπονομεύει την ελευθερία και η ελευθερία που προσβάλλει την ακεραιότητα του άλλου είναι δύο αδέλφια ίδιων γονέων. Κακών γονέων.
Μέσα από τη συνομιλία μας με την Amina Vatreš και τον Vladimir Vasić, μάθαμε για τις θεμελιώδεις αρχές της σύγχρονης λογοκρισίας και τον αντίκτυπό της στα πλήθη και τα άτομα. Ήρθε η ώρα να μάθουμε πώς να μετατρέψουμε τον κόσμο της επικοινωνίας και της πληροφόρησης σε μια ασφαλή κοινότητα, που λειτουργεί με ενθαρρυντικό και ασφαλή τρόπο.
Αυτό το άρθρο προέρχεται από το GV Advocacy, ένα έργο του Global Voices με δική του ιστοσελίδα, που υπερασπίζεται την ελεύθερη έκφραση και πολεμά την διαδικτυακή λογοκρισία. · Όλα τα άρθρα
