Στιγμιότυπο από το τρέιλερ της δραματικής σειράς του 2025 «Sayyid al-Nas», που δείχνει τον ηθοποιό Amro Saad. Ανέβηκε στο YouTube από τον χρήστη Shahid. Δίκαιη χρήση.

Αυτή η ανάρτηση από τον Ahmad El Fakharany, έναν Αιγύπτιο μυθιστοριογράφο και δημοσιογράφο, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στα αραβικά από το Raseef 22 ​​στις 12 Μαρτίου 2025. Αυτή η επεξεργασμένη έκδοση μεταφράστηκε και δημοσιεύτηκε στο Global Voices ως μέρος συμφωνίας κοινής χρήσης περιεχομένου. 

Κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού του 2025, τα αιγυπτιακά τηλεοπτικά δράματα συνέχισαν να βασίζονται στο κλισέ του «λαϊκού ήρωα» απεικονίζοντας χαρακτήρες, που επιβάλλουν δικαιοσύνη μέσω ωμής βίας εκτός νόμου. Σειρές όπως οι «Fahd al-Batal», «Sayyid al-Nas» και «Hakim Basha» ενισχύουν ένα μοναδικό όραμα για τον ανδρισμό με ρίζες στη βία. Αυτές οι αφηγήσεις δεν εμφανίζονται στο κενό, αλλά αντικατοπτρίζουν βαθύτερες κοινωνικές αλλαγές, όπου η βία γίνεται νομιμοποιημένο μέσο εξουσίας και δικαιοσύνης.

Η άνοδος της βίας ως εργαλείο αφήγησης

Μελέτες δείχνουν ότι το αιγυπτιακό δράμα έχει ομαλοποιήσει όλο και περισσότερο τη βία αναδιαμορφώνοντας τις αντιλήψεις του κοινού για τον νόμο, τη δικαιοσύνη και την κοινωνική τάξη: το 63,3% των θεατών πιστεύει ότι το έγκλημα αυξάνεται, ενώ το 67% πιστεύει ότι η κοινωνία λειτουργεί σαν μια άνομη ζούγκλα, όπου τα άτομα πρέπει να πάρουν τη δικαιοσύνη στα χέρια τους. Αυτό δεν είναι απλώς μια αλλαγή στις προτιμήσεις του κοινού, αλλά αντανάκλαση μιας βαθιάς κρίσης, όπου οι θεσμοί αποτυγχάνουν να μεσολαβήσουν σε διαφορές αφήνοντας τη βία ως τον πρωταρχικό τρόπο επιβίωσης.

Αυτή η μετατόπιση απαιτεί μια κριτική ανάγνωση των κοινωνικοπολιτικών πλαισίων, που έχουν δημιουργήσει αυτές τις αφηγήσεις. Αυτή η μεταμόρφωση στον λαϊκό ηρωισμό αντανακλά πραγματικές κοινωνικές αλλαγές ή είναι μια σχεδιασμένη απεικόνιση, που ενισχύει τη βία ως αναπόφευκτη αλήθεια; Η αναγωγή της συζήτησης σε απλή απαίτηση κοινού παραβλέπει το πώς η καλλιτεχνική παραγωγή διαμορφώνει, αντί να καθρεφτίζει απλώς, τη δημόσια συνείδηση.

Από ηθικός πρωταθλητής σε θύμα

Ιστορικά, η αιγυπτιακή λαογραφία παρουσίαζε τον λαϊκό ήρωα ως μορφή αντίστασης ενάντια στην τυραννία. Χαρακτήρες όπως ο Adham al-Sharqawi και ο Ali al-Zaybaq δεν ήταν απλοί παράνομοι, αλλά υπερασπιστές της δικαιοσύνης, που πολεμούσαν εναντίον διεφθαρμένων κυβερνώντων.

Ο Adham al-Sharqawi, για παράδειγμα, δεν θεωρούνταν εγκληματίας, αλλά επαναστάτης, που αντιστέκεται στην καταπίεση. Η χρήση βίας του δεν ήταν αυτοσκοπός, αλλά έσχατη λύση για την προστασία των αδυνάτων. Ομοίως, ο Ali al-Zaybaq ενσάρκωσε τον «ήρωα απατεώνα» χρησιμοποιώντας τη διάνοια και την πονηριά και όχι την ωμή δύναμη για να νικήσει τις άδικες Αρχές. Αυτοί οι χαρακτήρες πρόσφεραν μοντέλα εναλλακτικής αντίστασης, όπου ο ηρωισμός δεν ταυτιζόταν με καθαρή βία, αλλά με σοφία και στρατηγική δράση.

Αντίθετα, το σύγχρονο αιγυπτιακό δράμα έχει αναδιαμορφώσει τον ήρωα σε χαρακτήρα, που ξεπροβάλλει μέσα από ωμή επιθετικότητα. Η βία δεν είναι πλέον μια περιστασιακή απάντηση στην καταπίεση, αλλά το καθοριστικό χαρακτηριστικό του πρωταγωνιστή.

Κλασικός κινηματογράφος: Η βία ως εξαιρετική αντίδραση

Καθώς η αιγυπτιακή λαογραφία μεταβαλλόταν στον κινηματογράφο, η απεικόνιση του ήρωα εξελίχθηκε. Οι δεκαετίες του '50 και του '60, μια εποχή που σημαδεύτηκε από κοινωνικούς μετασχηματισμούς, είχαν πρωταγωνιστές της εργατικής τάξης να αγωνίζονται για δικαιοσύνη. Ωστόσο, αυτοί οι χαρακτήρες δεν ενσαρκώνουν απερίσκεπτη βία. Αντίθετα, οι αγώνες τους αντανακλούσαν ευρύτερες ταξικές εντάσεις και δομικές αδικίες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ταινία του 1954 «Με έκαναν εγκληματία», η οποία απεικόνιζε πώς η φτώχεια και η συστημική καταπίεση μπορούσαν να οδηγήσουν έναν έντιμο άνθρωπο στο έγκλημα. Η βία πλαισιωνόταν ως τραγική συνέπεια παρά ως προτιμώμενη μέθοδος επίλυσης. Ομοίως , το «The Tough» (1957), με πρωταγωνιστή τον Farid Shawqi, παρουσίαζε έναν άνθρωπο της εργατικής τάξης, που αρχικά αντιστέκεται στη διαφθορά, αλλά τελικά υποκύπτει στις ίδιες καταχρηστικές δομές εξουσίας, στις οποίες κάποτε αντιτάχθηκε.

Αυτές οι αφηγήσεις διατηρούσαν ηθική ασάφεια: η βία δεν εξυμνούνταν, αλλά παρουσιαζόταν ως σύμπτωμα ενός διαλυμένου συστήματος. Το κοινό συμπαθούσε αυτούς τους χαρακτήρες όχι επειδή ασκούσαν εξουσία, αλλά επειδή αγωνίζονταν ενάντια στις συντριπτικές κοινωνικές δυνάμεις.

Η στροφή προς τη βία ως ταυτότητα

Ενώ ο πρώιμος αιγυπτιακός κινηματογράφος απεικόνιζε τη βία ως εξαιρετική επιλογή, οι μεταγενέστερες οικονομικές και πολιτικές αλλαγές αναμόρφωσαν τον ρόλο του στο δράμα. Από τη δεκαετία του '90, οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές έχουν διαλύσει τα δίκτυα κοινωνικής προστασίας, έχουν διαβρώσει τη μεσαία τάξη και έχουν βαθύνει τις οικονομικές ανισότητες. Η υποχώρηση του κράτους από την πρόνοια ανάγκασε τα άτομα σε νοοτροπίες επιβιώσεως οδηγώντας στην εξύμνηση του μοναχικού ήρωα, που βασίζεται αποκλειστικά στην προσωπική δύναμη.

Μέχρι τη δεκαετία του 2010, ιδιαίτερα μετά την εξέγερση του 2011, αυτή η αλλαγή έγινε ακόμη πιο έντονη. Η λαϊκή κουλτούρα απεικόνιζε όλο και περισσότερο τους ανεξάρτητους παράγοντες ως απειλές για τη σταθερότητα ενισχύοντας την ιδέα ότι η ασφάλεια μπορεί να διατηρηθεί μόνο μέσω της βίας. Σε σειρές όπως το «Al-Usṭūra» (2016) , ο πρωταγωνιστής Rifa'i al-Desouki αναδεικνύεται ως αρχηγός συμμορίας, όχι επειδή είναι εγγενώς εγκληματίας, αλλά επειδή η κοινωνία δεν προσφέρει άλλα μέσα για να αποκτήσει δύναμη ή προστασία. Τέτοιες ιστορίες υποδηλώνουν ότι απουσιάζει η θεσμική δικαιοσύνη, καθιστώντας τη βία όχι απλώς εργαλείο, αλλά αναπόφευκτο δρόμο για την επιβίωση.

Αυτή η εξομάλυνση της βαρβαρότητας δεν είναι τυχαία. Εξυπηρετεί ευρύτερα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα ρυθμίζοντας το κοινό να αποδεχθεί τη βία ως αναπόφευκτη πτυχή της πραγματικότητας αντί να αμφισβητεί τις δομές που την απαιτούν.

Η αντεπανάσταση και η επανεφεύρεση της τυραννίας στο δράμα

Ο απόηχος της επανάστασης του 2011 έφερε μια νέα φάση στο αιγυπτιακό δράμα: μια άμεση προσπάθεια ελέγχου της εικόνας του λαϊκού ήρωα. Μετά το 2013, οι αφηγήσεις άρχισαν να χαρακτηρίζουν ανεξάρτητους ήρωες ως επικίνδυνους, εκτός και αν ενσωματωθούν στις κρατικές δομές. Η αλλαγή ήταν πιο εμφανής στο «Al-Ikhtiyar» (Η επιλογή) (2020), μια σειρά που επαναπροσδιόρισε τον ηρωισμό μέσω στρατιωτικών και αστυνομικών προσωπικοτήτων απεικονίζοντας όλους τους διαφωνούντες ως πιθανές απειλές.

Αυτός ο μετασχηματισμός ήταν μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για την ανάκτηση πολιτιστικών αφηγήσεων και τη διασφάλιση της ευθυγράμμισης της ηρωικής αναπαράστασης με την κρατική ιδεολογία. Το αποτέλεσμα είναι η διαγραφή του ανεξάρτητου, ηθικά καθοδηγούμενου ήρωα που αντιστέκεται στην καταπίεση, που αντικαθίσταται είτε από μια ανεξέλεγκτη δύναμη χάους είτε από έναν χαρακτήρα, που υπηρετεί την κρατική εξουσία.

Η πολιτική οικονομία της βίας στο δράμα

Η αυξανόμενη εστίαση στους βίαιους ήρωες καθοδηγείται επίσης από εμπορικά συμφέροντα. Σύμφωνα με μια έκθεση του Carnegie το 2024, οι αιγυπτιακές εταιρείες παραγωγής δίνουν προτεραιότητα στο δράμα υψηλής τηλεθέασης έναντι της λεπτής αφήγησης. Οι εκπομπές με επίκεντρο τη δράση, την εκδίκηση και την επιθετικότητα εγγυώνται μεγαλύτερο κοινό μεγιστοποιώντας τα διαφημιστικά έσοδα.

Η βία, επομένως, δεν είναι απλώς μια θεματική επιλογή, αλλά μια οικονομική στρατηγική. Με το ιδιωτικό κεφάλαιο να κυριαρχεί στη βιομηχανία, η αξία της ψυχαγωγίας αντικαθιστά την καλλιτεχνική ακεραιότητα παραμερίζοντας σύνθετες κοινωνικές αφηγήσεις υπέρ του τυποποιημένου περιεχομένου, που ευδοκιμεί στο θέαμα.

Αυτή η εμπορευματοποίηση επηρεάζει τις αντιλήψεις του κοινού. Μια μελέτη του 2022 από τον Hussein Halifa διαπίστωσε ότι το σύγχρονο αιγυπτιακό δράμα διαμορφώνει σημαντικά τη στάση του κοινού απέναντι στο έγκλημα και την επιβολή του νόμου. Περίπου το 67% των ερωτηθέντων θεατών πίστευαν ότι ήταν απαραίτητο να πάρει κανείς τη δικαιοσύνη στα χέρια του αντανακλώντας τον τρόπο, με τον οποίο η κατανάλωση των ΜΜΕ ενισχύει τις συμπεριφορές στον πραγματικό κόσμο.

Το μέλλον του λαϊκού ήρωα

Η ερμηνεία του δημοφιλούς ήρωα στο αιγυπτιακό δράμα έχει υποστεί μια δραματική αλλαγή μεταβαίνοντας από μια μορφή συλλογικού αγώνα σε ένα απομονωμένο άτομο, που οδηγείται από την προσωπική επιβίωση. Αυτή η εξέλιξη αντανακλά ευρύτερους κοινωνικούς μετασχηματισμούς, αλλά εξυπηρετεί επίσης πολιτικές και εμπορικές ατζέντες.

Αντί να προσφέρει διαφορετικές αφηγήσεις που αμφισβητούν τις ρίζες της βίας, το σύγχρονο δράμα παρουσιάζει όλο και περισσότερο την επιθετικότητα ως το μόνο βιώσιμο μονοπάτι προς την επιτυχία. Το θέμα δεν είναι η παρουσία δυνατών χαρακτήρων με γνώμονα τη δράση, αλλά η αναγωγή του ηρωισμού σε ωμή βία, εξαλείφοντας εναλλακτικά μοντέλα ανθεκτικότητας και δικαιοσύνης.

Ο επαναπροσδιορισμός του δημοφιλούς ήρωα απαιτεί να προχωρήσουμε πέρα ​​από κρατοκεντρικές και εμπορικές φόρμουλες για να εξερευνήσουμε βαθύτερους, πιο σύνθετους χαρακτηρισμούς, που αντικατοπτρίζουν τον πλούτο της αιγυπτιακής κοινωνικής πραγματικότητας. Διαφορετικά, το αιγυπτιακό δράμα κινδυνεύει να διαιωνίσει έναν πολιτισμό, όπου η βία δεν είναι απλώς ψυχαγωγία, αλλά μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία.

Όπως σημείωσε ο ερευνητής και συγγραφέας Abduh al-Barmawi σε ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:

Αυτή η επίμονη απεικόνιση της βίας από τους παραγωγούς παίζει έναν επικίνδυνο ρόλο στη διαγραφή της επίγνωσης ενός πιο περίπλοκου και βαθιά ανθρώπινου λαϊκού κόσμου. Περιθωριοποιεί τις καλλιτεχνικές εκφράσεις, που αντιπροσωπεύουν πραγματικά τους αγώνες των φτωχών και εργατικών κοινοτήτων, ενισχύοντας μια ενιαία αφήγηση, όπου η ωμή βία και η αέναη εκδίκηση κυριαρχούν σε όλες τις σχέσεις.