Τα μέλη της Επιτροπής Μόνιμων Αντιπροσώπων της Αφρικανικής Ένωσης στα κεντρικά γραφεία της Ένωσης. Φωτογραφία από τη σελίδα X της Αφρικανικής Ένωσης, χρησιμοποιείται κατόπιν αδείας.

του Mohamed Mohamud

«Δικαιοσύνη για τους Αφρικανούς και τα άτομα αφρικανικής καταγωγής μέσω αποζημιώσεων». Αυτό είναι το σύνθημα που ψήφισε η Αφρικανική Ένωση (ΑΕ) για το 2025 και αποτελεί μια δέσμευση για την αποκατάσταση των ιστορικών αδικοπραξιών που προκλήθηκαν από τη δουλεία, την αποικιοκρατία και τις συστηματικές διακρίσεις. Η πρωτοβουλία αυτή επιδιώκει να αναγνωρίσει και να αποκαταστήσει τις διαχρονικές συνέπειες των αδικιών στις αφρικανικές κοινότητες παγκοσμίως.

Στον πυρήνα αυτού του κινήματος βρίσκεται η ανάκτηση των αφρικανικών αφηγήσεων. Επί αιώνες, η Αφρική έχει στιγματιστεί και διαστρεβλωθεί από την αποικιοκρατία και άλλες εξωτερικές προοπτικές, που την παρουσιάζουν ως πρωτόγονη και υποδεέστερη. Οι εν λόγω αντιλήψεις χρησιμοποιήθηκαν για να δικαιολογήσουν την αποικιοκρατική υποταγή και εκμετάλλευση.

Αφρικανοί συγγραφείς και αφηγητές

Ορισμένοι Αφρικανοί συγγραφείς και αφηγητές έχουν ασχοληθεί με τη δημιουργία λογοτεχνίας, που αντιπροσωπεύει τα γνήσια βιώματα του λαού τους. Αντιμετώπισαν κατά μέτωπο τους αποικιοκρατικούς μύθους και επιβεβαίωσαν την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της ηπείρου.

Ανάμεσά τους είναι ο Ngũgῖ wa Thiong'o από την Κένυα, μια δυνατή φωνή για την αποαποικιοποίηση της αφρικανικής λογοτεχνίας, που χρησιμοποιεί τις αφρικανικές γλώσσες ως ακρογωνιαίο λίθο για τη διατήρηση και την προώθηση των αυτόχθονων αφηγήσεων.

Η Bessie Head ήταν Νοτιοαφρικανή συγγραφέας διεθνούς φήμης. Υπήρξε λαμπρό παράδειγμα αφηγήτριας, που περιέγραφε το λαό της με πολύ ρεαλιστικό τρόπο. Το έργο της «When Rain Clouds Gather» (Όταν μαζεύονται τα σύννεφα της βροχής) αποτελεί ένα ευαίσθητο οδοιπορικό της αγροτικής ζωής στην Μποτσουάνα, που σχετίζεται με την εξορία, την ταυτότητα και την επιβίωση. Μέσα από τα κείμενά της, η Head αναδεικνύει τους αγώνες διαφορετικών κοινοτήτων και εμβαθύνει στα θεμελιώδη ζητήματα της κοινωνικής δικαιοσύνης και στις πολυπλοκότητες των μετααποικιακών αλλαγών. Το έργο της παραμένει μια ισχυρή απόδειξη της ζωντανής πραγματικότητας των αφρικανικών κοινωνιών.

Γιατί οι Αφρικανοί πρέπει να διηγούνται τις δικές τους ιστορίες;

Η σημασία αυτών των αφηγήσεων αυξάνεται το 2025, δεδομένου ότι η Αφρικανική Ένωση δίνει έμφαση στις αποζημιώσεις, μια διαδικασία που ουσιαστικά υπογραμμίζει την επιτακτική ανάγκη να ανακτηθεί η εξουσία της αφήγησης για τις ίδιες τις αφρικανικές ιστορίες. Η αποκατάσταση των ιστορικών αδικιών περιλαμβάνει όχι μόνο την υλική αποκατάσταση, αλλά και την αποκατάσταση της αξιοπρέπειας και της ταυτότητας. Έτσι, η αφήγηση των δικών τους ιστοριών επιτρέπει στους Αφρικανούς και στα άτομα αφρικανικής καταγωγής να αντιμετωπίσουν και να αποκαταστήσουν τις ανεξίτηλες ζημιές, που τους έχουν αφήσει η αποικιοκρατία και η δουλεία.

Εκτός των άλλων, αυτές οι ιστορίες συντελούν και στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι περισσότεροι πολιτισμοί της Αφρικής βασίζονται σε προφορικές παραδόσεις για μεγάλες περιόδους, με τις οποίες οι γνώσεις, οι αξίες και η ιστορία μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά. Η καταγραφή αυτών των ιστοριών τόσο σε έντυπη όσο και σε ψηφιακή μορφή κατά τη σύγχρονη εποχή θα συμβάλει στη διατήρησή τους έναντι της παγκοσμιοποίησης και της πολιτισμικής ομοιογένειας. Αυτό είναι σημαντικό για τη διατήρηση της μοναδικής ταυτότητας των αφρικανικών λαών και των κοινοτήτων τους δημιουργώντας έτσι ένα αίσθημα συνέχειας και ανθεκτικότητας.

Ο αντίκτυπος ορισμένων κολοσσών της αφρικανικής λογοτεχνίας

Η παγκόσμια αναγνώριση της αφρικανικής λογοτεχνίας ενίσχυσε περαιτέρω το φαινόμενο αυτό. Συγγραφείς όπως οι Chinua Achebe και Chimamanda Ngozi Adichie έχουν αναγνωριστεί παγκοσμίως φέρνοντας τις αφρικανικές ιστορίες στο προσκήνιο των παγκόσμιων λογοτεχνικών κύκλων. Έτσι, τα στερεότυπα αμφισβητούνται προσφέροντας μια λεπτή εικόνα των αφρικανικών κοινωνιών και επιτρέποντας στους αναγνώστες σε όλο τον κόσμο να ενδιαφερθούν περισσότερο για την Αφρική.

Οι Achebe και Adichie διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την αφρικανική ταυτότητα στη σκέψη και στο λόγο, εμφυσώντας στις κοινότητές τους την ιδέα της επιβίωσης. Ο Achebe, που θεωρείται ο πατέρας της αφρικανικής λογοτεχνίας, μίλησε ορθά κατά των αποικιοκρατικών λόγων μέσα από το επιδραστικό του μυθιστόρημα «Things Fall Apart»  (Τα πράγματα καταρρέουν). Παρουσιάζοντας την προαποικιακή κοινωνία των Ίγκμπο με όλες τις ιδιαιτερότητές της,  ο Achebe κατάφερε να ανακτήσει την ιστορία και τον πολιτισμό των Αφρικανών από τις μειωτικές προοπτικές της Δύσης. Τα έργα του αντανακλούν την αξιοπρέπεια και τον πλούτο των αφρικανικών παραδόσεων, ενώ εκθέτουν τις ανασταλτικές επιδράσεις της αποικιοκρατίας επιτρέποντας έτσι στους αναγνώστες να συνδεθούν με μια κοινή κληρονομιά.

Με τον ίδιο τρόπο, η Adichie με το έργο της μεταφέρει αυτή την κληρονομιά στο σήμερα. Γνωστή για τα μυθιστορήματά της, μεταξύ των οποίων και το «Half of a Yellow Sun» (Ο μισός κίτρινος ήλιος), μεταφέρει την ιστορική ματιά προς την ενόραση του πολέμου της Νιγηρίας στην Μπιάφρα. Οι ιστορίες της Adichie εξυμνούν την ανθεκτικότητα των αφρικανικών κοινοτήτων προβάλλοντας συνηθισμένους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν εξαιρετικές προκλήσεις. Έχει δώσει έμφαση στην πολλαπλότητα των αφρικανικών εμπειριών, στην καταπολέμηση των στερεοτύπων και στην ενίσχυση μιας δυναμικής, εξελισσόμενης αίσθησης της ταυτότητας.

Η αφήγηση, στο πλαίσιο αυτό, είναι μια μορφή πνευματικής και πολιτιστικής αποκατάστασης. Αν η οικονομική αποζημίωση μπορεί να αντιμετωπίσει τις οικονομικές ανισότητες, η ανάκτηση των αφηγήσεων αντιμετωπίζει τις πνευματικές αδικίες που προκλήθηκαν στους αφρικανικούς λαούς. Επιτρέπει τη διόρθωση των ιστορικών αρχείων, τον εορτασμό των αφρικανικών επιτευγμάτων και την αναγνώριση της συμβολής της ηπείρου στον παγκόσμιο πολιτισμό.

Επίσης, αυτές οι ιστορίες εμπνέουν τις επόμενες γενιές. Στην περίπτωση ενός νεαρού Αφρικανού ή ενός ατόμου αφρικανικής καταγωγής, η δυνατότητα να βλέπει την ιστορία και τον πολιτισμό του να εκπροσωπείται, τον βοηθά στην ανάπτυξη μεγαλύτερης αυτοεκτίμησης. Αυτή η εμψύχωση είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη ηγετών υπερήφανων για την κληρονομιά τους, που θα ηγηθούν της αλλαγής στις κοινότητές τους με υπερηφάνεια.

Ακόμα, το θέμα της Αφρικανικής Ένωσης για το 2025 επικεντρώνεται στην ενότητα μεταξύ των Αφρικανών και της διασποράς. Οι κοινές ιστορίες μπορούν να υπερβούν τα εμπόδια της απόστασης και του πολιτισμού σε μια ενιαία ταυτότητα πέρα από τα σύνορα. Αυτή η ενότητα είναι απαραίτητη για την κινητοποίηση των προσπαθειών προς την κατεύθυνση της επανορθωτικής δικαιοσύνης, με όλες τις φωνές των Αφρικανών και των ατόμων αφρικανικής καταγωγής να ακούγονται και να εκτιμώνται.

Καθώς η Αφρικανική Ένωση ανακηρύσσει το 2025 ως έτος «Δικαιοσύνης για τους Αφρικανούς και τα άτομα αφρικανικής καταγωγής μέσω αποζημιώσεων», ο ρόλος των Αφρικανών συγγραφέων και αφηγητ(ρι)ών στην ανάκτηση των αφηγήσεων γίνεται όλο και πιο σημαντικός. Αναπτύσσοντας αυτή την τέχνη, οι εν λόγω αφηγητές αντιμετωπίζουν τις ιστορικές παραποιήσεις, διατηρούν τον πολιτισμό και ενδυναμώνουν τις μελλοντικές γενιές. Η συμβολή τους είναι ουσιαστική για το ευρύτερο κίνημα της επανορθωτικής δικαιοσύνης διασφαλίζοντας ότι οι Αφρικανοί και οι άνθρωποι αφρικανικής καταγωγής θα ορίσουν τις δικές τους ιστορίες και, με τον τρόπο αυτό, θα καταλάβουν τη θέση που τους αξίζει στην παγκόσμια ιστορία.