Εικονογράφηση από την CONNECTAS, που χρησιμοποιείται με άδεια.

Αυτό το άρθρο του Leonardo Oliva δημοσιεύτηκε αρχικά στο CONNECTAS και αναδημοσιεύεται στο Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας ΜΜΕ.

Η σκηνή έχει γίνει viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Η Σελένα Γκόμεζ φωνάζει μπερδεμένα λέξεις στα ισπανικά και μετά τραγουδά στην ίδια γλώσσα. Είναι από το «Emilia Pérez» και είναι μέρος του σκανδάλου γύρω από την ταινία με τις περισσότερες υποψηφιότητες (13) για τα Βραβεία Όσκαρ στις 3 Μαρτίου. Κέρδισε δύο βραβεία.

Παρά το όνομά της, η Γκόμεζ είναι από τις ΗΠΑ και δεν μιλάει ούτε μια λέξη ισπανικά. Η βεβιασμένη προφορά της στην ταινία έχει συγκεντρώσει κάθε είδους κριτική στη Λατινική Αμερική. Όπως και ολόκληρη η γαλλική παραγωγή, που γυρίστηκε στην Ευρώπη, με πρωταγωνίστρια μια Ισπανίδα τρανς ηθοποιό και διαδραματίζεται στο… Μεξικό.

Παρακολουθήστε στο TikTok

Η «Emilia Pérez» ήταν υποψήφια για Καλύτερη Ταινία και Καλύτερη Σκηνοθεσία. Επίσης διεκδίκησε το Όσκαρ για την Καλύτερη Ξένη Ταινία από τη Γαλλία (παρόλο που δεν μιλούσαν ούτε μια λέξη γαλλικά).

Για την Ximena Méndez Mihura, μια ακαδημαϊκό από τη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών της Λατινικής Αμερικής (Flacso), η οποία ειδικεύεται στη μελέτη του πώς το Χόλιγουντ απεικονίζει τη Λατινική Αμερική, αυτή η ταινία ακολουθεί την παράδοση. Λέει ότι σε αυτόν τον κλάδο, «οι Λατίνοι χαρακτηρίζονται ως επί το πλείστον ως υπάνθρωποι ιθαγενείς και οι γυναίκες ως όμορφα όντα, που συνδέονται με την ετεροφυλόφιλη ερωτοτροπία». Όσον αφορά τα περιβάλλοντα και τις χώρες, «το Μεξικό συνδέεται ιδιαίτερα με χωριά ιθαγενών και, τα τελευταία χρόνια, με τη διακίνηση ναρκωτικών». Η Κούβα, από την άλλη πλευρά, «είναι ένα εργοστάσιο της αριστεράς». Και για την Κολομβία «τα φώτα της δημοσιότητας βρίσκονται σε κίνδυνο».

Όσον αφορά την υπόθεση της Κολομβίας, δείτε απλά μια από τις τελευταίες κυκλοφορίες του Netflix, τη σειρά «Bogotá», η οποία δεν είναι ευρωπαϊκή ή από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά κορεάτικη. Επαναλαμβάνει τα κλισέ. Το βασικό στερεότυπο είναι το «κίτρινο φίλτρο», με το οποίο έχει γυριστεί, το ίδιο που συναντάμε σε δεκάδες άλλες παραγωγές, που προσπαθούν να δείξουν στον ανυποψίαστο θεατή (του παγκόσμιου βορρά) ότι βρισκόμαστε σε μια χώρα της Λατινικής Αμερικής. Σε αυτό το κιτρινωπό κοκτέιλ, υπάρχει άφθονη σκόνη, έρημος και φτώχεια, μαζί με στερεοτυπικούς ρόλους: πληθωρικές και σέξι γυναίκες, άντρες που διακινούν ναρκωτικά και σαγηνευτικοί. Οι γυναίκες και οι άνδρες είναι συνήθως έμπειροι χορευτές. Και όλοι ζουν σε εξωτικά μέρη, που βρίσκονται πέρα ​​από τα (υποτιθέμενα) σύνορα μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας.

Υπό αυτές τις προϋποθέσεις, το Χόλιγουντ δεν είχε κανένα δισταγμό να δείξει τον Αλ Πατσίνο ως Κουβανό βαρόνο των ναρκωτικών στο «Scarface», τη Μαντόνα ως την πρώτη κυρία της Αργεντινής στην «Evita» ή τον Αντόνιο Μπαντέρας ως Χιλιανό αριστερό στο «Σπίτι των Πνευμάτων». Αυτοί είναι οι άμεσοι προγενέστεροι του «Emilia Pérez», αν και τότε (στις δεκαετίες του '80 και του '90), δεν υπήρχαν πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που να ενισχύουν τους ψιθύρους αγανάκτησης, που μπορεί να είχαν πυροδοτήσει.

Το παρακάτω βίντεο του YouTube δείχνει μερικά από τα πιο επαναλαμβανόμενα στερεότυπα της Λατινικής Αμερικής στο Χόλιγουντ.

Ο Αργεντινός μελετητής Méndez Mihura δεν αντιπαθούσε την ταινία του Ζακ Οντιάρ. Λέει ότι έχει ίχνη από το θέατρο του παραλόγου, που αντιμετωπίζει τρέχοντα θέματα, όπως «νέες ταυτότητες, γυναικεία ενδυνάμωση και το ζήτημα της ασφάλειας και της διακίνησης ναρκωτικών». Αλλά αναγνωρίζει ότι, «αν δεν την εκλάβεις ως ταινία του είδους του παραλόγου, μπορεί πραγματικά να δημιουργήσει κάποια ευαισθησία στον μεξικανικό λαό. Επειδή, από την αρχή του κινηματογράφου, το Μεξικό έλεγε στις Ηνωμένες Πολιτείες ότι δεν επρόκειτο να κυκλοφορήσει ταινίες, που μιλούσαν άσχημα για τον λαό του. Έτσι, το Χόλιγουντ έπρεπε να αλλάξει πολλά πράγματα για να μπορέσει να κυκλοφορήσει τις ταινίες του».

Από την πλευρά του, ο Μεξικανός σεναριογράφος και σκηνοθέτης Γκιγιέρμο Ριβέρα  (επίσης δημοσιογράφος και μέλος του CONNECTAS Hub) επισημαίνει ότι η ταινία «Emilia Pérez» είναι «το όραμα ενός Ευρωπαίου, ενός λευκού άνδρα από ένα συγκεκριμένο μέρος του κόσμου, που βλέπει όλη τη Λατινική Αμερική ως ένα χρώμα και μια γεύση». Είναι μια προοπτική, «που μοιράζονται και οι άλλοι: τα πάντα είναι φίλτρο σέπιας. Το Χόλιγουντ ανέκαθεν απεικόνιζε το Μεξικό με αυτόν τον τρόπο».

Με την άποψη του Ριβέρα συμφωνεί ο Νικαραγουανός κριτικός κινηματογράφου Χουάν Κάρλος Αμπιέ. Ο Αμπιέ ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ο εξειδικευμένος Τύπος υποδέχτηκε πολύ καλά την ταινία «Emilia Pérez». Για αυτόν, η ταινία «είναι μια εκδήλωση της στενομυαλιάς της κινηματογραφικής κουλτούρας στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Βλέπουμε ό,τι παράγουν, αλλά δεν βλέπουν ό,τι κάνουμε εμείς. Δεν παράγουμε επίσης παρόμοιο όγκο και τα κανάλια διανομής είναι πρακτικά κλειστά για τους κινηματογραφιστές μας».

Ο Αμπιέ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι η ταινία περιλαμβάνει «πολλές δημιουργικές αποφάσεις γεννημένες περισσότερο από άγνοια παρά από γνήσιο ενδιαφέρον για σύνδεση με τη λατινική κουλτούρα». Επισημαίνει επίσης τους στίχους των τραγουδιών, λέγοντας: «Δεν θα εκπλαγώ αν είχαν χρησιμοποιήσει το Google Translator για να τα μεταφράσουν». Από την άλλη, εξηγεί ότι η ταινία οφείλει την επιτυχία της στο γεγονός ότι η μεξικανική μυθοπλασία με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση στις Ηνωμένες Πολιτείες «είναι τα ναρκοδράματα και οι τηλενουβέλες, τα ίδια τα είδη που διακινεί η “Emilia Pérez”».

Ο κινηματογράφος στην εποχή του Τραμπ

Ένας από τους πιο δραστήριους οργανισμούς που εργάζονται για να ξεπεράσουν την τάση του Χόλιγουντ να στερεότυπα τους Λατίνους είναι ο Εθνικός Συνασπισμός Ισπανικών ΜΜΕ (NHMC). Πέρυσι, κυκλοφόρησαν ένα εγχειρίδιο για να καθοδηγήσει τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων της βιομηχανίας ψυχαγωγίας στην αφήγηση ιστοριών για τους Λατινοαμερικανούς.

Ο NHMC δηλώνει ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες «το τοπίο τωνΜΜΕ κυριαρχείται από μη Λατίνους λευκούς δημιουργούς, στελέχη και ηθοποιούς, οι οποίοι δημιουργούν έναν μεγάλο, ευρύ κόσμο, που δείχνει κοινότητες και ταυτότητες της Λατινικής Αμερικής στην οθόνη». Αυτές οι παραγωγές συχνά απεικονίζουν τους Λατίνους ως μέλη συμμοριών, εμπόρους ναρκωτικών ή εγκληματίες, σε ρόλους με ελάχιστους ή καθόλου διαλόγους, ή ως υποτελείς χαρακτήρες με στερεοτυπικές προφορές, που έρχονται σε αντίθεση με τους λευκόδερμους σωτήρες.

Μια πρόσφατη μελέτη από την Πρωτοβουλία Συμπερίληψης Annenberg του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια διαπίστωσε ότι τις τελευταίες δύο δεκαετίες μόνο 75 Λατίνοι καλλιτέχνες έχουν πρωταγωνιστήσει ή συμπρωταγωνιστήσει σε ταινίες, παρά το γεγονός ότι το 49% του πληθυσμού του Λος Άντζελες είναι ισπανόφωνοι. Σε αυτές τις παραγωγές, μόνο το 5,5% των χαρακτήρων είναι Λατίνοι.

Στα παρασκήνια, τα στατιστικά είναι εξίσου άσχημα. Από τις 1.600 ταινίες που αξιολογήθηκαν, οι Λατίνοι σκηνοθέτες έκαναν μόνο το 4%. Και ανάμεσά τους ήταν μόνο μία γυναίκα.

«Λατίνοι, υποεκπροσωπούμενοι στο Χόλιγουντ. Επικράτηση Λατίνων/ισπανόφωνων χαρακτήρων στις 1.600 πιο δημοφιλείς ταινίες από το 2007 έως το 2022». Γράφημα που δημιουργήθηκε από την CONNECTAS με δεδομένα από τη Δρ. Stacy L. Smith και την Πρωτοβουλία Συμπερίληψης Annenberg, που χρησιμοποιείται με άδεια.

Όσον αφορά τα στερεότυπα, το 25% των ισπανόφωνων χαρακτήρων ήταν εγκληματίες και το 17% ήταν φτωχοί ή χαμηλού εισοδήματος. Κανείς δεν πρέπει να εκπλήσσεται, λοιπόν, που ο ίδιος ο σκηνοθέτης της «Emilia Perez» είπε, σε μια προσπάθεια να υπερασπιστεί την ταινία του, ότι τα ισπανικά είναι «η γλώσσα των φτωχών».

Το μεγάλο παράδοξο είναι ότι η «Emilia Perez» θα μπορούσε να γίνει η ταινία, με την οποία η πιο φιλελεύθερη πτέρυγα του Χόλιγουντ απαντά στη νέα εποχή του Ντόναλντ Τραμπ. Ένα ή περισσότερα Όσκαρ που δόθηκαν στην ιστορία ενός τρανσέξουαλ Μεξικανού ατόμου που διακινεί ναρκωτικά: αυτές είναι τρεις ταυτότητες, που ο Τραμπ αποφάσισε να καταπολεμήσει ρητά με τις πολιτικές του.

Για τον Méndez Mihura, στον κινηματογράφο, η επικινδυνότητα των Λατινοαμερικανών έχει μετατοπιστεί στο εμπόριο ναρκωτικών και στην καταπολέμησή του.

En las películas de acción de los últimos tiempos, la colonización sigue presente, pero mientras antes la dirección de colonización era de Este a Oeste (el western clásico), ahora es desde el Norte hacia el Sur (del continente). Es decir, la epopeya no ha terminado aún. Las películas de aventuras, aun cuando no pertenecen al género del western, toman algunos de sus elementos para mostrar esto. Es decir, hay territorios salvajes por civilizar y nuevas especies por educar.

Στις πρόσφατες ταινίες δράσης, το θέμα του αποικισμού εξακολουθεί να είναι παρόν, αλλά, ενώ πριν ο αποικισμός ήταν από την Ανατολή στη Δύση (το κλασικό γουέστερν), τώρα είναι από τον Βορρά στον Νότο (της ηπείρου). Με άλλα λόγια, το έπος δεν έχει τελειώσει ακόμα. Οι ταινίες περιπέτειας, ακόμα κι όταν δεν ανήκουν στο είδος γουέστερν, παίρνουν κάποια στοιχεία του για να το δείξουν αυτό. Δηλαδή, υπάρχουν άγρια ​​εδάφη για να εκπολιτιστούν και νέα είδη για εκπαίδευση.