Εικονογράφηση από τo Global Voices, με τη χρήση του Canva.

Το καθεστώς Ορτέγκα-Μουρίλο στη Νικαράγουα έχει χρησιμοποιήσει πολλαπλές κατασταλτικές στρατηγικές για να τιμωρήσει πολίτες, που έχουν εκφράσει την πολιτική τους διαφωνία από το 2018: δίωξη, παρενόχληση, φυλάκιση, βασανιστήρια, δήμευση περιουσίας και πολλαπλές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων εξωδικαστικών δολοφονιών. Πριν από δύο χρόνια, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά μια νέα μέθοδος για την αύξηση της καταστολής: η αποεθνικοποίηση των αντιπάλων.

«Πουθενά αλλού στον κόσμο δεν χρησιμοποιείται αυθαίρετη στέρηση ιθαγένειας για πολιτικούς λόγους, όπως συμβαίνει στη Νικαράγουα», δήλωσε ο Ριντ Μπρόντι, μέλος της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ για τη Νικαράγουα (GHREN), σε πρόσφατη συνέντευξη στο Confidencial.

Στα τέλη Φεβρουαρίου 2025, η GHREN δημοσίευσε έκθεση, που περιγράφει λεπτομερώς τα κύρια πρότυπα παραβιάσεων, που διαπράχθηκαν από τον κατασταλτικό μηχανισμό της Νικαράγουα, συμπεριλαμβανομένων των αποκρατικοποιήσεων.

Η έκθεση είναι καίριας σημασίας, διότι προσδιορίζει επίσης τους θεσμούς και τα άτομα υπεύθυνα για την εφαρμογή αυτής της νέας στρατηγικής, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών, της αστυνομίας, του δικαστικού σώματος, του νομοθετικού κλάδου, του Υπουργείου Εξωτερικών και του Υπουργείου Εσωτερικών.

«Εφόσον δεν υπάρχει δικαστική απόφαση, ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών αποφασίζει σε ποιον θα στερήσει την ιθαγένειά του (…) σε συνεννόηση με τον Αντιπρόεδρο», αναφέρει η έκθεση.

Από το 2023, μια μεταρρύθμιση στο Σύνταγμα της Νικαράγουας ορίζει ότι «οι προδότες της χώρας χάνουν την ιθαγένεια της Νικαράγουας», νομικός ελιγμός που αμφισβητήθηκε ευρέως από συνταγματικούς εμπειρογνώμονες. Επιτρέπει επίσης τη δήμευση των περιουσιακών τους στοιχείων.

Μέχρι σήμερα, 452 άτομα είναι γνωστό ότι στερήθηκαν την ιθαγένεια της Νικαράγουας από το καθεστώς Ορτέγκα-Μουρίλο μέσω δικαστικών διαταγών: 358 άτομα, που είχαν ήδη κρατηθεί αυθαίρετα για πολιτικούς λόγους και απελάθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Γουατεμάλα και τη Ρώμη (το Βατικανό), και 94 άτομα ελεύθερα, τα περισσότερα εκ των οποίων ήταν ήδη εξόριστα.

Η ανιθαγένεια είναι η νομική αποσύνδεση ενός ατόμου από το κράτος προέλευσης, εξηγεί στο Global Voices ο Σαλβαδόρ Μαρένκο, υπεύθυνος υπεράσπισης της Συλλογικότητας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Nicaragua Nunca Más, μιας ΜΚΟ που αποτελείται από Νικαραγουανούς υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που εργάζονται στην εξορία.

Τα παραπάνω συνεπάγονται ότι το άτομο «δεν μπορεί να απαιτήσει καμία προστασία από το κράτος, δεν μπορεί να ασκήσει τα δικαιώματά του εντός της επικράτειας, όπως το δικαίωμα εργασίας, στέγασης ή νομικής προσωπικότητας», που μεταφράζεται σε αστικό και οικονομικό θάνατο. Επιπλέον, χάνουν άλλους δεσμούς με τη χώρα, όπως τη διατάραξη του κοινωνικού, οικογενειακού, πολιτιστικού, ακόμη και περιβαλλοντικού πυρήνα τους.

De facto ανιθαγένεια

Ωστόσο, ο αριθμός των απάτριδων θα μπορούσε να είναι πολύ μεγαλύτερος, καθώς υπάρχουν και de facto απάτριδες. Πρόκειται για άτομα, που δεν έχουν περάσει από δικαστική διαδικασία ή δεν δημοσιοποιήθηκε η ανακοίνωση αποεθνικοποίησης, αλλά υφίστανται τις ίδιες συνέπειες της ανιθαγένειας.

Ο Μαρένκο επισημαίνει ότι οι περιπτώσεις, που καταγράφηκαν από την ομάδα του, αντικατοπτρίζουν ότι, τη στιγμή που έγιναν de facto απάτριδες, πολλοί άνθρωποι δεν ήταν εξόριστοι, αλλά μάλλον «ήταν στη Νικαράγουα και αναγκάστηκαν να φύγουν ή ήταν στο εξωτερικό για προσωπικούς, επαγγελματικούς ή τουριστικούς λόγους και δεν τους επετράπη να εισέλθουν στη χώρα».

Οι de facto ανιθαγενείς μπορεί να εμπίπτουν σε τρεις κατηγορίες: άτομα στα οποία το κράτος αρνήθηκε την ανανέωση προσωπικών εγγράφων όπως πιστοποιητικά γέννησης ή διαβατήρια, άτομα εξορισμένα μεμονωμένα και Νικαραγουανούς/ές, στους οποίους απαγορεύτηκε η είσοδος στη χώρα τους.

Αυτή η τελευταία ομάδα περιλαμβάνει πλέον εκατοντάδες άτομα, των οποίων τα προφίλ δεν είναι πλέον αντίπαλοι ή επικριτές του καθεστώτος. Η άρνηση εισόδου στη χώρα «έχει πάψει να είναι επιλεκτική και εφαρμόζεται πλέον μαζικά» εξηγεί ο Μαρένκο. 

Πολλά από αυτά τα άτομα βρίσκονται στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ταξίδεψαν με ανθρωπιστική βίζα υπό όρους, η οποία ανακλήθηκε πρόσφατα από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ. Εκατοντάδες Νικαραγουανοί/ές βρίσκονται σε κατάσταση μεγάλης αβεβαιότητας, με αυξανόμενους περιορισμούς στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον κίνδυνο απέλασης και την αδυναμία επιστροφής στη χώρα καταγωγής τους.

Διεθνείς μηχανισμοί δικαιοσύνης

Παρά τους περιορισμούς που υπάρχουν στη Νικαράγουα για την απόκτηση δικαιοσύνης για αυτές τις μορφές καταστολής, υπάρχει ελπίδα ότι σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση μπορούν να επιτευχθούν μέσω διεθνών μηχανισμών. Εκκρεμεί μια αναφορά ενώπιον της Διαμερικανικής Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (IACHR), μια υπόθεση ενώπιον της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών και η πόρτα είναι ανοιχτή για άλλο κράτος να καταθέσει αγωγή κατά της Νικαράγουας ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης (ICJ), με έδρα τη Χάγη.

Η συλλογικότητα της Νικαράγουα Ποτέ Ξανά έχει προβεί σε διάφορες ενέργειες για πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Το 2023, μαζί με άλλους οργανισμούς, κατέθεσαν συλλογική αναφορά στη Διαμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για λογαριασμό 39 ατόμων, που τους είχε αφαιρεθεί η ιθαγένεια της Νικαράγουας λόγω παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτή η αγωγή εκκρεμεί επί του παρόντος και η υπόθεση αναμένεται να οδηγηθεί στο Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αν και αυτή η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει χρόνια.

Η Συλλογικότητα συνεργάζεται επίσης στενά με άλλους διεθνείς οργανισμούς για να συμμετέχει στους μηχανισμούς των Ηνωμένων Εθνών. Αυτά περιλαμβάνουν χώρους αφιερωμένους στην κοινωνία των πολιτών στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και παροχή πληροφοριών για την Παγκόσμια Περιοδική Ανασκόπηση της Νικαράγουα. 

Μια εξέχουσα περίπτωση διεθνώς είναι αυτή της Azahalea Solís, η οποία πήγε στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών για να καταγγείλει το κράτος της Νικαράγουας, με στόχο να δημιουργήσει νέους δρόμους για καταγγελία και ελπίζοντας να δημιουργήσει προηγούμενο για το θέμα στην εν λόγω Επιτροπή.

Στην τελευταία έκθεσή του, η GHREN προέτρεψε τη διεθνή κοινότητα να προσφύγει στη Νικαράγουα ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ICJ) για παραβίαση της Σύμβασης για τη μείωση της ανιθαγένειας, την οποία επικύρωσε το 2013. Οι ειδικοί, οι οποίοι έχουν εντολή να συμβάλουν στην πρόσβαση στη δικαιοσύνη και τη λογοδοσία, είναι πρόθυμοι να μοιραστούν βασικές πληροφορίες που έχει συλλέξει η ομάδα και δεν έχουν δημοσιοποιηθεί. Ωστόσο, η απόφαση για δίωξη της Νικαράγουας διεθνώς συνεπάγεται μια δέσμευση, την οποία δεν είναι όλες οι χώρες πρόθυμες να αναλάβουν σε πολιτικό επίπεδο. «Είναι μια επιλογή και είναι σημαντικό να εξεταστεί», λέει ο Μαρένκο. 

Χώρες υποδοχής

Η ισπανική κυβέρνηση ήταν μία από τις χώρες, που πρόσφεραν ισπανική υπηκοότητα σε νομίμως απάτριδες, δηλαδή στα 452 άτομα, των οποίων η αποεθνικοποίηση ανακοινώθηκε δημόσια από τις δικαστικές Αρχές της Νικαράγουας. Η προσφορά ήρθε αργότερα από άλλες κυβερνήσεις όπως η Βραζιλία, η Αργεντινή, η Χιλή και το Μεξικό. 

Ο Μαρένκο εξηγεί ότι οι de facto ανιθαγενείς βρίσκονται σε κατάσταση μεγαλύτερης ευπάθειας, επειδή δεν έχουν καμία βάση να κινήσουν παρόμοιες διαδικασίες στη χώρα, όπου βρίσκονταν, όταν ανακάλυψαν το καθεστώς τους, γεγονός που τους καθιστά δύσκολο να πληρούν τις προϋποθέσεις για διεθνή προστασία. Υπάρχουν γνωστοί άνθρωποι που έμαθαν για την de facto ανιθαγένειά τους, όταν βρίσκονταν στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ισπανία, την Κόστα Ρίκα, άλλες χώρες της Κεντρικής Αμερικής και το Μεξικό.

Η ομάδα εμπειρογνωμόνων της GHREN κάλεσε τις χώρες που φιλοξενούν σήμερα ανιθαγενείς να διασφαλίσουν «δίκαιους καθορισμούς του καθεστώτος του πρόσφυγα και τις διαδικασίες ασύλου», να διευκολύνουν τη διοικητική νομιμοποίηση για όσα άτομα «αυθαίρετα στερήθηκαν διαβατήρια και άλλα έγγραφα ταυτότητας» και να παρακολουθήσουν «την κατάσταση των ατόμων, που υπόκεινται σε διεθνική καταστολή».